تبیان، دستیار زندگی
با آن كه آدمى در پایان دوره كودكى با محیط خود، سازش یافته، به نظر مى رسد هنوز فردى است كه به مرحله نهایى تحوّل و گسترش خود نرسیده. پایان دوره كودكى آغاز دوره بزرگى است كه هر انسانى در جریان یك تحوّل طبیعى، با عبور از آن « تعادل نهایى » را به دست می آورد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

به آرامی، کنارش باش!

نوجوان

با آن كه  آدمى در پایان دوره كودكى با محیط خود، سازش یافته، به نظر مى رسد هنوز فردى است كه به مرحله نهایى تحوّل و گسترش خود نرسیده. پایان دوره كودكى آغاز دوره بزرگى است كه هر انسانى در جریان یك تحوّل طبیعى، با عبور از آن « تعادل نهایى » را به دست می آورد. این دوره، كه موسوم به دوره نوجوانى است، هم از نظر نوجوانان و هم از نظر والدین، از قدیم، دورانى دشوارتر از سال هاى كودكى قلمداد شده است. شاید بتوان گفت كه نوجوانى بحرانى ترین مرحله زندگى است و هر كس در جریان زندگى خود ، به ناچار باید از این گردباد شدید بگذرد. این گردباد آن چنان وجود روانى و جسمانى نوجوان را دست خوش جریانات  خویش مى سازد كه مى توان گفت: او را دچار حیرت و سرگشتگى مى كند.

او آرام و قرار ندارد، به این در و آن در مى زند، تلاش مى كند تا از میان امواج خروشانى كه از هر سو او را احاطه كرده است، راهى به سوى ساحل نجات بیابد. پس نوجوان را باید شناخت، باید به دلش راه یافت و در حلّ و فصل مشكلات این سن، او را یارى كرد. به راستى، كم تر خانه اى است كه در آن، نوجوانى زندگى نكرده و یا آینده نزدیكى در انتظار او نباشد. همه به نحوى با نوجوانان سروكار دارند. بنابراین، لزوم آشنایى با مسائل و مشكلاتى ـ كه در واقع ـ زیرساز بحران هاى رفتارى نوجوانان است، براى همه افراد كم و بیش لازم است; زیرا هرگونه ناآشنایى با این مسائل ممكن است سبب تشدید واكنش هاى عصیانى نوجوان و بروز رفتارهاى غیرعادى خطرناكى شود كه دامنگیر خود نوجوان و اطرافیان او خواهد شد.

ماهیت دوره نوجوانى

از لحاظ روان شناسى ، در تحوّل روانى آدمى، دوره مهمى وجود دارد كه بین دوره كودكى و بزرگ سالى قرار مى گیرد و به دوره «نوجوانى» مشهور است.

نوجوانى، معرّف مرحله تغییر عمیقى است كه كودك را از بزرگ سال جدا مى سازد. این مرحله واقعاً به منزله دگرگون شدن است; زیرا در چنین دوره اى، نوجوان دایم در حال تغییر است .

اگرچه نوجوان در حال دگرگون شدن و تغییر یافتن است، ولى در عین حال، این دوره اى است كه آدمى در مقابل مسائل زندگى، به صورتى كه در حیات روزمرّه در اجتماع بزرگ سالان مطرح مى شود، وضع مشخصى به خود مى گیرد. بنابراین، مى توان گفت: پدیده اساسى نوجوانى تهیه شخصیّت است و این عمل تهیه مى تواند در اشكال گوناگون ظاهر شود.

نوجوان همان كسى است كه تقریباً تا سن یازده، دوازده سالگى، بخاطر قبول بى چون و چراى دستورات بزرگ سال  رفتارى طبیعى و بهنجار از خود نشان مى داد; نه تنها به پیروى تن در مى داد، بلكه مى خواست شرایطى را كه توسط بزرگ سال یا پدر و مادر وى پیش بینى و تعیین شده بود، بپذیرد.

اما به ناگاه، تغییر شیوه مى دهد و برخلاف سابق، آنچه بزرگ سال مى گوید و سابقاً مورد قبول وى بود، گردن نمى نهد. این چیزى است كه نظر هر كس را به خود جلب مى كند. گاهى طرز راه رفتن خود را عوض مى كند ، لهجه خود را تغییر مى دهد، رؤیایى و عشق طلب مى شود، نسبت به زیبایى ها با حسّاسیت مى نگرد و اندك اندك قدم به دنیاى درون خویش مى گذارد. افكار وى بیش تر متوجه چیزهایى مى شود كه مربوط به زمان حال نیستند و با واقعیات همان لحظه تناسبى ندارند. در خلال این تحوّل، نوجوان آرام آرام نسبت به قدرت فكر هشیار مى شود و به زودى در كمند ارزش هاى فردى خود در مى غلتد.

مجموعه این صفات به منزله كوششى است در راه عبور از این سازش موقّت كه در پایان دوره كودكى به وجود آمده. این در هم شكستن سازش ها، كه به شكل تظاهرات روانى جلوه گر مى شوند، موجب تشویش و نگرانى والدین را نیز فراهم مى آورند و این تظاهرات را به عنوان نشانه هاى مرضى ناسازگارى تعبیر مى كنند و در حقیقت، به دلیل ترس از انحراف قطعى رفتار پسر یا دخترشان است كه بى اراده، تضادى را كه به صورت منازعه بین نسل ها میان آن ها و فرزندانشان برقرار است، دامن مى زنند.

اما باید دانست در حالى كه رشد و گذشت زمان ، میزان زیادى، شرایط استقرار نوجوانى را فراهم مى آورد، با وجود آن، این عامل به تنهایى نمى تواند مجموعه تظاهرات روانى نوجوان را تبیین و توجیه كند; به سرعت رشد قد افزایش مى یابد به قسمى كه دوره نوجوانى را ـ به اصطلاح ـ مى توان دوره «لباس هاى تنگ و كوتاه» نام نهاد; چه در مدت كوتاهى، لباسى كه قبلاً اندازه تن نوجوان بوده است، برایش تنگ و كوتاه مى شود. اما در كنار تغییرات بدنى، كه از لحاظ قامت مورد توجه است، یك سلسله تغییرات مربوط به شكل و هیأت ظاهرى بدن بروز مى كند كه آن ها را «صفات جنسى ثانوى» مى نامند. غدد مترشّحه داخلى (درونریز) با نیرومندى تمام، در رشد و گسترش بدنى تأثیر مى كنند و این تأثیر ناشى از هورمون هایى است كه از آن ها ترشّح مى شود.

ای فرزند آدم :غفلت چرا؟

خلاصه آن كه تحوّل روانى در دوره نوجوانى در وهله نخست، رنگ جسمی دارد. در وهله دوم، به شكل یك بحران نمایان مى شود; چون نوجوانى، حتى در عادى ترین شكل خود، بحرانى هیجانى است كه در بیش تر موارد، با بیمارى روانى فاصله زیادى ندارد. بدین روى، با نوجوان باید به نرمى رفتار كرد، ولى همواره او را تحت نظر داشت. كسانى كه با نوجوانان سرو كار دارند باید آن ها را یارى كنند تا ضمن شكل دادن به هویت شخصى و شغلى ،از والدین جدا شوند و روابط  سالمى را با دیگران آغاز كنند. سرانجام در وهله سوم، به صورت یك دوره ساخته شدن و شكل گرفتن و آماده شدن درمى آید. چنین فرایندى پدران و مادران را غالباً دچار نگرانى و اضطراب مى سازد; زیرا آن ها به خصوص از زاویه بحران ها، سلامت فرزند خود را دچار خطر مى بینند.

حدود دوره نوجوانى

بین روان شناسان از لحاظ طول دوره نوجوانى اتفاق نظر نیست. با وجود این، عموماً این امر مورد قبول است كه در جامعه هایى كه ساختمان خانوادگى آن ها از نوع غربى است، نوجوانى بین 12 تا 18 سالگى است، با ذكر این نكته كه دوره نوجوانى جنس زن كوتاه تر از جنس مرد است. اما مسأله زمانى یا طول مدت دوره نوجوانى زیاد مهم نیست; چرا كه مهم ترین مسأله گذشتن با موفقیت از دوره هاى گوناگون تحوّل ذهنى است. بنابراین، مى توان پذیرفت كه نوجوانى دوره اى از تحوّل ذهنى است .

این تحوّل به صورت بحرانى است كه در سه مرحله پى در پى به ظهور مى رسد:

در مرحله نخست، بحران با تظاهرات روانى جزئى آغاز مى شود. این مرحله سرآغاز یا پیام است و حكایت از طلیعه نوجوانى دارد. نوجوان هنوز كاملاً رشته هاى ذهنى خود را با سازش دوران كودكى نگسسته، ولى بریدن برخى از آن ها را شروع كرده است.

در مرحله دوم، نوجوان در برابر محیط خود، وضع مشخّص و معیّنى به خود مى گیرد و براى روش زندگى خود، شیوه رفتار معیّنى را تثبیت مى كند. این مرحله در خود فرو رفتن و به درون خود خزیدن است. این مرحله بیش از مراحل دیگر، پدران و مادران را نگران فرزند خود مى سازد. ایشان تماس خود را با وى منقطع و توافق خود را با او منهدم مى پندارند.

سرانجام، در مرحله سوم، نوعى گشایش تمركز حالت قبلى ـ به تدریج ـ به وقوع مى پیوندد; نوجوان فعّال و مثبت مى شود. این مرحله از خود برون آمدن و پایان یافتن بحران است.

منبع :مجله ی علمی تخصصی معرفت

تنظیم برای تبیان :داوودی

مقالات مرتبط :

12 توصیه برای والدین یک نوجوان

چهار پله از خامی تا پختگی

نوجوانی ،دوره طغیان وبی اعتمادی

حرف حساب نوجوان چیه ؟

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.