تفسیر آقا مصطفی

سيرى در تفسير القرآن الكريم و ديدگاههاى فلسفى و عرفانى علاّمه شهيد حاج آقا مصطفى خمينى درتفسير سوره حمد

تفسير القرآن الكريم از آثار ماندگار آيت اللّه شهيد آقا مصطفى خمينى است. ايشان بحثهايى درباره (بسمله) را كه تا صفحه 197 جلد اوّل را در بر گرفته در شب 14 صفر 1390هـ.ق. برابر با 1349هـ.ش و در چهلمين سال زندگانى پربار خود و تفسير سوره (حمد) را كه تا صفحه 122 جلد دوم را در بر گرفته در آغاز شب هفتم ذى قعده همان سال و ابتداى سوره بقره تا آيه 6 اين سوره در سال 1392هـ.ق. و تا آيه 24 در شب چهارشنبه 22 ربيع الثانى 1394هـ.ق. و بقيه تفسير خود را تا آيه 46 سوره ياد شده در سحرگاه جمعه سال 1397 هـ.ق. برابر با سال 1356هـ.ش. در 48 سالگى در نجف اشرف به پايان برده است و در همان سال آن عزيز به شهادت مى رسد و كار تفسير ناتمام مى ماند.

اين كتاب شريف با تصحيح و تحقيق محمد سجادى اصفهانى در سال 1362هـ.ش در چهار جلد توسط وزارت ارشاد به چاپ رسيد و انتشار يافت.

تفسير القرآن الكريم در شمار تفسيرهاى فلسفى و عرفانى است كه از عصر نبوى آغاز و در زمان حيات امامان شيعه(ع) دنبال شد و در سده هاى اخير اين گونه تفسير در كانون توجه عالمان برجسته شيعى چون: سيد حيدرآملى حكيم ملاصدرا و عبدالرزّاق كاشانى قرارگرفت.

شهيد حاج آقا مصطفى از آن جا كه ديدگاههاى مختلفى كه در اين تفسير دنبال مى كند در كنار منابع فلسفى و عرفانى چون: فتوحات مكيّه شرح منظومه حاج ملا هادى سبزوارى تعليقات ابن سينا اسفار اربعه و مثنوى معنوى مولانا جلال الدّين بلخى از تفسيرهاى عرفانى و فلسفى مانند: بحرالمحيط سيد حيدر آملى تفسير صدرالمتألهين شيرازى اعجاز البيان فى تاويل القرآن صدرالدين قونوى و تفسيرالقرآن الكريم منسوب به محيّ الدّين بن عربى و تفاسير كلامى و روايى چون مجدد البيان فى تفسير القرآن علامه شيخ محمد حسين اصفهانى تبيان شيخ طوسى تفسير على بن ابراهيم قمى تفسير عيّاشى تفسير قرطبى روح المعانى آلوسى تفسير فخررازى مجمع البيان طبرسى كشاف زمخشرى تفسير فرات كونى الميزان استاد بلندپايه اش علامه طباطبايى و شمارى از منابع خبرى شيعه و اهل سنت از جمله صحيح مسلم مستدرك الحاكم وچند كتاب در علم حروف و اعداد بهره جسته است.

بيش تر اين منابع در جلد اوّل ودوم در بخش تفسير سوره حمد مورد استفاده قرار گرفته اند. در جلدهاى سوّم و چهارم از منابع كم ترى استفاده شده است. به نظر مى رسد دو جلد اخير هنوز در مراحل تدوين بوده است و مسائل و رويدادهاى سياسى آستانه انقلاب از سرعت عمل نويسنده و متفكر شهيد كاسته است.

ويژگيهاى تفسير القرآن الكريم

نويسنده گرانقدر تفسير القرآن الكريم هر چند اگر مجال مى يافت و ديگر جلدهاى تفسير را كامل مى كرد ممكن بود بازنگرى جدّى در كتاب خود به كار مى بست با اين حال برخلاف زيادى اشتباههاى چاپى و بى دقتى در صفحه آرايى و نكته هاى ويرايشى تفسير القرآن الكريم درمقايسه با تفسيرهايى كه به جمع قرآن و عرفان و برهان آمده اند جامع تر و علمى تر است. بويژه در حوزه عرفان و فلسفه مطالب جديد ساماندار و نظام يافته اى دارد. قلم استوارى در همه كتاب به كار گرفته شده است و درمسائل معتدل و عارفانه به كم تر منبعى رجوع شده است. در واقع به جز بعضى از جمله هاى كوتاه بسيارى از مطالب به دليل اين كه نويسنده از اهل كشف و شهود است از چيزهايى كه به قلب خودش گذشته و آنها را از جايى بر نگرفته است

غلامرضا جلالى