چشمه گل فشان پیرگل

گل افشان پیرگل در یک هزار و 300کیلومتری خاش با ارتفاع یک هزار و 653 متر بین حصار کوه های تفتان نمونه ای بی بدیل از آفرینش را در این منطقه به نمایش می گذارد.گل ا فشان ها پدیده جالب و مهیجی هستند که با جزر و مد دریا از دل زمین گل به بیرون پرتاب می کنند. گستره ای3هکتاری پوشیده در لفافه گل های رس و مارن، بدون هیچ گیاه و سبزی در اطراف، منحصر و تک افتاده در نزدیکی ساحل دریای آزاد، منظره ای زیبا از عارضه جغرافیایی به نمایش گذاشته است. پیرگل نام گل ا فشان مشهور خاش است. خاک حاشیه اش که ترک برداشته و خشک و نیمه خشک، تکه تکه شده، با رنگی شبیه خاک کائولین (خاک زرد) جلایی زیبا به فضای بین کوه های سپیدپوش تفتان داده است.حسین عسگری، کارشناس اداره کل محیط زیست سیستان و بلوچستان درباره گل افشان پیرگل می گوید: «در منطقه کوهستانی تفتان گل ا فشانی به ارتفاع1653 متر از سطح دریا قد برافراشته و هیچ گیاه جانوری در 3 هکتاری آن به چشم نمی خورد. این جاذبه طبیعی در دنیا نظیر ندارد و برای تماشای این پدیده می توان از هر جای از دنیا گردشگر جذب کرد.» خاش که حاوی حیات وحش جذابی است، هنوز برای جذب گردشگر شناسانده و سرمایه گذاری نشده است.

تعداد سوراخ های استخراج گل در پیرگل به 15 عدد می رسد که بلندترین آن بیش از بقیه از خود گل تراوش می کند. گل های ساحلی که با بالا و پایین رفتن آفتاب از دهانه های پیرگل بیرون می زند.

گل فشان ها پدیده ای طبیعی و همانند آتشفشان هستند كه به صورت تپه ای مخروطی بوده و به جای گدازه، از دهانه آن گاز همراه با گل خارج می شود. این عارضه عمدتا در دشتها و جلگه های مشرف بر دریا دیده می شود و اغلب آنها در فاصله كمی از دریا (حداكثر 15تا 20 كیلومتر) استقرار یافته اند. این پدیده ها به صورت تپه های مخروطی قرینه وگاه بی قرینه هستند كه حداكثر ارتفاع آنها به 30تا 50 متر می رسد. مخروطهای مذكور گاه به صورت انفرادی و در برخی مناطق با یك یا چند مخروط كوچكتر و فرعی همراه هستند. درحال حاضر برخی از گل فشانهای ایران خاموش و یا غیرفعال هستند و برخی دیگر فعال بوده و دارای فعالیت متناوبی هستند. در فصول بارندگی، فعالیت آنها بیشتر می شود، اما گل آنها رقیق تر و سیال تر بوده و به صورت سرریز جاری می شود. در فصول خشك تر فعالیت آنها كمتر است و در عوض گل غلیظ تر و به حالت انفجاری تر بیرون می ریزد.

در قله این مخروطها و داخل كراتر آنها، دهانه های متعددی با قطر چند سانتی متر وجود دارد كه به طور متناوب از آنها گل خاكستری یا كمی متمایل به سبز خارج شده و به سوی دامنه ها سرازیر می گردد. تناوب بیرون ریزی و فوران گل ها در طی زمان، یك ساختمان چند لایه ای را در مخروط ها و زمینهای مجاور پدیده آورده است. این لایه ها دارای ساختمان فلسی یا پولكی هستند و با یكدیگر همپوشی دارند. به گونه ای كه جدیدترین لایه در رو، و در راس مخروط قرار گرفته و قدیمی ترین لایه نیز به رنگ روشن است. همچنین گاهی جریان گل غلیظ در دامنه مخروط نقوش مینیاتوری همانند گچ بریهای قرنیز شكل را پدید می آورد.با گذشت زمان و فرا رسیدن مرحله پیری گل فشان، فاصله و تناوب فعالیت های آن كمتر می شود و غلظت گل آن افزا یش می یابد. در نتیجه گسترش افقی مخروط كاهش یافته و به ارتفاع آن افزوده می شود.

از آن پس زمان خاموشی و مرگ گل فشان فرا می رسد و فرسایش بر آن غالب می گردد. عمل فرسایش در برخی موارد منجر به محو كامل گل فشان می گردد و اثری از آن بر جای نمی گذارد.اهالی محل در مورد این پدیده چندین باور را مطرح می كنند و بر اساس اعتقادات خود نامهایی را نیز برای گل فشان به كار می برند. به نظر آنها گل فشان پدیده ای طبیعی است كه با دریا در ارتباط بوده و به هنگام بالا آمدن آب دریا (مد) به ویژه در فصل تابستان، فعالیت آن به حداكثر می رسد، از این رو به آن ناف زمین یا ناف دریا نیز می گویند. عده ای بر این باورند كه فعالیت این پدیده به كشش و جاذبه اجرام سماوی به خصوص ماه وابسته است. بر این اساس معتقدند كه فعالیت آن در ابتدای ماه و نیمه ماه قمری (ماه نو، بدر) بیشتر می شود.

منبع: بیابانها و کویرهای ایران