دشمن دیرین عقل
عفت و پاکدامنی، نتیجه مبارک تقوای الهی و مایه ارزش معنوی و نزدیکی به خداوند است. این حالت پسندیده و فضیلت برتر روحی - اخلاقی، در دوران جوانی مایه زیبایی درون و اهل آن سزاوار ستایش است. در دوران جوانی، کشور جان در معرض هجوم لشکر شهوت است و عفت، تنها نیروی محافظ آن. پس جوان باید با تقویت این نیرو، پیروز این میدان مبارزه شود. یکی از مشکلات اساسی دوران جوانی، کنترل غرایز است؛ غرایزی که بر اثر رشد جوان کمکم طغیان میکند و همه وجود او را در دام خود، اسیر و او را از هرگونه حرکت سازنده باز میدارد. جوانی که از ارزش و بهای لحظههای جوانی آگاه است، هرگز از آینده خود بیخبر نمیماند و در راه خودسازی و اصلاح نفس به سختی میکوشد. و تلاش ورزیدن در این راه از سفارشهای پیاپی و مؤکد ائمه دین است.
رویارویی شهوت و عقل، در جوانی
نیروی غریزه جنسی، برای بقای نسل و ادامه حیات، در سرشت آدمی به ودیعه نهاده شده است. نیز در دوران جوانی که دوره رشد همه جانبه انسان است، غرایز انسانی و در رأس آنها غریزه جنسی رشد چشمگیری مییابد. طغیان برخی غریزهها به ویژه غریزه قدرتمند شهوت، جوان را با بحران رو به رو میسازد و فکر و دل جوان را به خود مشغول میکند. همچنین نیروی عقل و اندیشه را در انزوا قرار میدهد و راه حق و حقیقت را میبندد. امام معصوم علیهالسلام به این موضوع، چنین اشاره میکند: «هوای نفس، قویترین نیروی مسلط بر انسان است و همین نیروست که انسان را از حق باز میدارد».نیروی شهوت و هوای نفس، دشمن دیرین عقل است و با طغیان گری خویش، عقل را اسیر میسازد، چنانکه حضرت امیرمؤمنان، علی علیهالسلام بارها همگان را به این امر توجه میداد که: «کمْ منْ عقْل أسیر تحْت هوی أمیر؛ چه بسیار عقل اسیری که زیر دست و گرفتار هوایی است که امیر و فرمانده است».
بر اثر این آسیب، برخی جوانان در دوران جوانی دچار گونهای ناهماهنگی رفتاری و ضعف عقلی میشوند و از این رهگذر، به نوعی بیبندوباری و بیقیدی تن میدهند. در این دوران، نیروی شهوت با قدرت و شدت تمامتر، روح جوان را تسخیر میکند و او را به بیراهه میکشاند. دراین باره، این سفارش گرانسنگ حضرت علی علیهالسلام شایسته توجه و اندیشه است که: چیرگی شهوت، مایه از بین رفتن نیروی بازدارنده در برابر گناه، و عامل نابودی است. شهوت یک نیروی استعماری درونی است که جسم و جان را به خدمت میگیرد و راه را بر رشد و تعالی انسان میبندد.
پیآمدهای طغیان غرایز و چگونگی مهار آن
برخی از گناهان که در پی طغیان غریزه شهوت دامنگیر جوانان میشود، اثر بسیار ناگواری بر دستگاه مغز و اعصاب جوان بر جای میگذارد. در صورت زیادهروی جوان در پیروی از غریزه جنسی، سلولهای مغزی و قدرت اندیشه و حافظه او از بین میروند. یکی از گناهانی که آثار بسیار خطرناکی بر روی جسم و روح عامل میگذارد، گناه خودارضایی است. برای غلبه بر نیروی شهوت و رهایی از این عادت ناپسند، گفته کانت تأمل برانگیز است، او میگوید: هیچ چیز مانند خودارضایی، ذهن و جسم را ضعیف نمیکند و این نوع شهوترانی، به کلی با طبیعت آدمی مغایر است، این موضوع قدرت جسمی جوان را تباه خواهد کرد با این کار، سبب پیری زودرس و صاحب عقلی واقعا ضعیف خواهد شد.
در آموزههای دینی و اخلاقی، برای چیرگی بر نیروی شهوانی، هشدارهایی داده شده است که از آن جملهاند: آگاهی از پیآمدهای شوم آن، توکل بر یاری خدا، برخورداری از اراده و توان خدادادی و تقویت اراده، همراهی با دوستان آگاه و دل سوز و باوفا و دوری از تنهایی، تقویت نیروی عقل و اندیشه سالم و ایجاد چالش های ذهنی در موضوعات علمی و آموزشی، بهرهگیری از تخصص افراد کارشناس و آگاه، توجه عمیق به امور عبادی و عملی، و ارتباط پیوسته با خدا، توجه به ورزش، دوری از پرخوری و گرایش به روزهگرفتن و کم خوری و عنایت ویژه، ایجاد پاداش های درونی و تنبیه شخصی. رعایت و اهتمام همیشگی این دستورها نه تنها مایه رهایی از وسوسههای جوانی میشود، بلکه روح جوان را پالایش، اراده او را محکم و فکر او را جلا و قلب او را صفا میدهد.
غریزه جنسی؛ نگاه ابزاری یا استقلالی
در میان خواستهها و غرایز موجود در نفس بشری، غریزه جنسی، آشکارتر و نمایانتر است. در نگاه استقلالی به غریزهها و شهوتها، هر اندیشه و عمل و راهی که به مطلوب غریزی بینجامد، جایز و روا شمرده میشود. چشمچرانی، خودارضایی، میل و گرایش به دیدن صحنههای مهیج و مانند آن، نتیجه نظر استقلالی به غریزه جنسی و در حقیقت، نادیده گرفتن مرتبه انسانی بشر است. بر اثر همین نگاه، برخی از افراد همه چیز را در دایره مادی، جنسی و شهوی دنبال میکنند و میکوشند از هر راه ممکن به خواستههای خود برسد. در مقابل این نگرش، نگاه ابزاری به غریزه جنسی وجود دارد که آن را عاملی برای رشد انسانی و ابزاری برای رسیدن به کمال و آراستگی به ویژگیهای برجسته اخلاقی میشمارد. در این حال، به خواستههای شهوانی، در دایره عقل و شرع پاسخ داده میشود. امام علی علیهالسلام میفرماید: عاقل، کسی است که در راه اطاعت پروردگار، با هوای نفس مخالفت میکند.
و در رهنمودی دیگر فرمود: گرایشهای شهوانی، از حیطه اختیار خارج است، ولی هدایت و جهت دهی به آن و شیوه به کارگیری آن، به چگونگی اراده و اختیار آدمی مربوط است. در مجموع، نگاه ابزاری به غریزه جنسی و استفاده درست از آن، بسیار سازنده است، ولی نگاه استقلالی به خواهش جنسی و خارج ساختن آن از دایره عقل و دین، هر چند لذتهای شهوانی به همراه دارد، به قیمت تباهی مرتبه انسانی و از دست دادن فضیلت تمام میشود.
کسی که با خداوند پیوند دارد، از لذت برتر؛ یعنی جمال محبوب و محبت به او بهرهمند میشود و به آسانی در دام شهوتها گرفتار نمیآید. در صورتی که انسان رشته پیوند خود را با خداوند، محکم و در هر حال به او تکیه کند، به راحتی در دام شهوتها و انحرافها نمیافتد.
طوبی- با تغییر
تنظیم برای تبیان: کهتری