تبیان، دستیار زندگی
این دیگ ز خامی است که در جوش و خروش است چون پخته شد و لذت دم برد، خموش است
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

جلوه حکمت

جلوه

به مناسبت سالروز درگذشت حکیم  متاله میرزا ابوالحسن جلوه

دانشوران شیعه، در راه رشد فضیلت‏ها و تعالی ارزش‏ها و اندیشه‏ها، از جان و روان خود مایه گذاشته‏اند و برای پیمودن این راه، مجاهدت علمی و معنوی را بر رفاه دنیوی برتری داده‏اند چرا که نبی اکرم فرمود " لایدرک العلم براحة الجسم" تا بتوانند دریچه‏ای از حقایق و اندیشه‏های راستین را بر روی مشتاقان و جویندگان دانش بگشانید.

حکیم میرزاابوالحسن جلوه، از شمار اندیشمندانی است که عمر پُربار خود را در راه ترویج علوم اسلامی گذراند و با رفتاری نیکو و اخلاقی زاهدانه و متواضعانه، راه علم و معرفت را پیمود. حکیم جلوه با تحمل محرومیت‏ها و سختی‏های فراوان، کوشید علم خویش را در خدمت به اسلام و جوامع انسانی به کار گیرد. او مصالح دینی و رضایت الاهی را برخواسته‏های شخصی و تمایلات دنیایی ترجیح داد و چون خورشیدی در آسمان حکمت و فلسفه درخشان شد.

حکیم الهی، میرزا ابوالحسن جلوه، در ذیقعده سال 1238 ق، در احمدآباد گجراتِ هند دیده به جهان گشود. نسب شریف او پس از سی پشت، به دومین امام شیعیان، امام حسن مجتبی علیه‏السلام می‏رسد

تولّد حکیمی الهی

حکیم الهی، میرزا ابوالحسن جلوه، در ذیقعده سال 1238 ق، در احمدآباد گجراتِ هند دیده به جهان گشود. نسب شریف او پس از سی پشت، به دومین امام شیعیان، امام حسن مجتبی علیه‏السلام می‏رسد. دوران نونهالی جلوه در احمدآباد گذشت و او هفت ساله بود که به اتفاق خانواده، به اصفهان و پس از آن به زواره رفت. هوش سرشار و استعداد جلوه، از همان دوران کودکی مشخص بود و از این رو، پدرش که فردی عالم و ادیب بود، بر آن شد تا در رشد و شکوفایی علمی و معنوی فرزندش توجهی خاص داشته باشد. میرزا ابوالحسن، خط قرائت ادبیات فارسی و دیگر علوم مقدماتی را در زواره فرا گرفت و سپس برای ادامه تحصیل، در اصفهان رحل اقامت گزید.

عزیمت به اصفهان

شوق تحصیل، تفکر و تحقیق در سراپای وجود جلوه موج می‏زد و طبع حقیقت‏جوی، این طلبه جوان را با اندیشه‏های دینی، به ویژه افکار فلسفی آشنا ساخت و این‏ها همه باعث شد قدم در مسیر علوم الهی نهد. خود او در این باره می‏نویسد: «چون فطرت‏ها در میلِ علوم مختلف است، خاطر من میل به علوم عقلیه کرد و در تحصیل علوم معقول، از الهی و طبیعی و ریاضی، اوقاتی را صرف نمودم؛ خاصه  (علوم ) الهی و طبیعی که در ایران متداول بود، خاصه  (علوم) الهی (در ایران متداولتر است).

جلوه در ابتدای ورود به اصفهان، در مدرسه کاسه‏گران حجره‏ای گرفت و مشغول تحصیل شد. او در اصفهان، از محضر عالمانی چون میرزا حسن فرزند ملاعلی نوری، میرزا حسن چینی و ملاعبدالجواد تونی خراسانی بهره برد.

میرزا ابوالحسن جلوه، چند سالی را در اصفهان به سر برد، ولی مسایل گوناگونی از جمله دشواری زندگی و تهی‏دستی، سبب گردید تا اصفهان را به مقصد تهران ترک کند

حضور در تهران

میرزا ابوالحسن جلوه، چند سالی را در اصفهان به سر برد، ولی مسایل گوناگونی از جمله دشواری زندگی و تهی‏دستی، سبب گردید تا اصفهان را به مقصد تهران ترک کند. او خود در شعری در این باره می‏گوید:

خون‏ها خوردم ز تنگ‏عیشی گرچه  خوردنِ خون نیست در شریعت مأذون

جلوه در سال 1273ق، در حالی که 35 بهار از زندگی پربار خود را پشت سر می‏گذاشت، با اندوخته‏های علمی که در اصفهان کسب کرده بود، راهی تهران شد و در مدرسه دارالشفاء اقامت گزید. این حکیم الاهی، به مدت 41 سال در این مدرسه به تدریس حکمت و فلسفه مشغول بود.

جلوه در کلام بزرگان

از مواردی که می‏تواند ابعاد زندگی جلوه، این فیلسوفِ عارف را روشن کند و ویژگی‏های روحی و معنوی و کمالات علمی او را ترسیم نماید، بررسی دیدگاه‏های دانشمندان، عالمان، شاگردان و معاصران اوست. عالم والامقام و محدّث فاضل، حاج شیخ عباس قمی، از جلوه، به عنوان حکیمی الهی که از دنیای فانی دوری گزیده و قانع و وارسته زندگی می‏نمود، یاد می‏کند. میرزا ابوالحسن جلوه، افزون بر ناموری در حکمت و فلسفه، در طریق عرفان و کسب مقامات معنوی نیز به موفقیت‏هایی رسیده بود. به همین دلیل، شیخ آقا بزرگ تهرانی در کتاب ارزشمند الذریعه، از او به عنوان فیلسوفی عارف نام می‏برد. ابعاد علمی و معنوی جلوه، تا بدان‏جاست که تمامی کسانی که او را دیده یا آثارش را مطالعه کرده‏اند، او را استادی برجسته در حکمت وفلسفه و عالمی عامل می‏دانند.

جلوه در ابتدای ورود به اصفهان، در مدرسه کاسه‏گران حجره‏ای گرفت و مشغول تحصیل شد. او در اصفهان، از محضر عالمانی چون میرزا حسن فرزند ملاعلی نوری، میرزا حسن چینی و ملاعبدالجواد تونی خراسانی بهره برد.

حکیمان چهارگانه

در میان بسیاری از حکیمان وفیلسوفان تهران، آقا محمدرضا قمشه‏ای، آقا علی زُنوزی (مدرس) و میرزا ابوالحسن جلوه، سه استاد کامل به شمار می‏رفتند و پس از فوت آن دو بزرگوار، علوم عقلی به مجلس درس مرحوم جلوه منحصر شد. میرزا احمد آشتیانی معتقد است که حکمت متعالیه، با ظهور آخوند ملاعلی نوری به وسیله آن بزرگوار به حاج ملاهادی سبزواری، آقا علی زنوزی و میرزا ابوالحسن جلوه انتقال یافت که این چهار بزرگوار را، حکماء اربعه (حکیمان چهارگانه) می‏گویند.

شاگردان

 آیة الله میرزا محمد علی شاه آبادی

میرزا ابوالحسن جلوه، در حجره‏ای از مدرسه دارالشفای تهران، پارسا، بی‏پیرایه، فروتن و اندیشمند می‏زیست و فارغ از هر نام و نشان، می‏کوشید جان‏های تاریک را به نور حکمت روشن کند. روح بلندش شیفته معنویت و تشنه حقیقت بود و نزدیک به نیم قرن از انوار علوم ربّانی و حکمت‏های الاهی در اختیار شاگردانش قرار داد. از جمله شاگردان جلوه که هر کدام هم‏چون ستاره‏ای درخشان در آسمان علم و عمل نورافشانی می‏کنند، می‏توان به میرزا محمد طاهر تنکابنی، میرزا ابراهیم حکمی زنجانی، حکیم ملامحمد هیدجی زنجانی، ملامحمد آملی، میرزا حسن کرمانشاهی، میرزا مهدی آشتیانی، حاج شیخ عبدالنبی نوری، سید حسین باد کوبه‏ای و آیت اللّه‏ میرزا محمدعلی شاه آبادی(استاد امام خمینی) اشاره کرد.

توجه به شاگردان

حکیم جلوه، درس را با نهایت فهم و دانایی، بدون کبر و غرور و با مثال‏هایی در خور شاگردان تدریس می‏کرد. دقت و توجه او به شاگردان به حدی بود که از نیازمندان آنان دستگیری می‏کرد و با شناسایی شاگردانی که بضاعت مالی اندکی داشتند و از لحاظ معیشت در تنگنا بودند، حالشان را رعایت می‏نمود و آن‏ها را بیش از دیگران در کسب کمالات وعلوم تشویق می‏کرد. آن بزرگوار با سعه صدر، پیچیده‏ترین مسایل فلسفی را برای شاگردان تشریح می‏کرد و به پرسش‏هاشان پاسخ می‏داد. در هنگام درس، اگر شخص صاحب‏مقامی وارد می‏شد، جلسه درس را برهم نمی‏زد و به تدریس ادامه می‏داد و همواره مراقب بود از سخنان تفرقه‏انگیز پرهیز کند و به همین دلایل، نزد دانشوران و عالمان عصر خویش، با عزّت بود و در مجالس و محافل، مقامش را گرامی می‏داشتند.

آثار

میرزا ابوالحسن جلوه، در حدود نیم قرن تدریس در مدرسه دارالشفای تهران، غالبا کتاب‏های ابوعلی سینا و ملاصدرا را تدریس می‏کرد و چون بیشتر اوقات خویش را صرف تدریس و مطالعه و تحقیق می‏نمود، کمتر به تألیف آثار مستقل می‏پرداخت. از مهم‏ترین آثار جلوه، می‏توان به حاشیه بر اسفار ملاصدرا، حاشیه بر شفاء، رساله اثبات الحرکة الجوهریة، تعلیقات بر شرح فصوص قیصری، دیوان شعر که مشتمل بر قصاید، غزلیات و مثنویات اوست، تصحیح تمهید القواعد ابن ترکه، حاشیه بر شرح الهدایة الاثیریه و رساله‏ای در وجود و اقسام آن اشاره کرد.

حکیم شاعر

پدر میرزا ابوالحسن جلوه، سید محمد مظهر، از شاعران نامیِ عصر قاجار به شمار می‏آید. این شاعر به هنگام نشو و نما و تربیت فرزندش سید ابوالحسن، زیبایی‏ها ولطایف شعر و شاعری را برای او بازگو می‏کرد و او را با نکات ادبی آشنا می‏ساخت. میرزا ابوالحسن جلوه نیز همراه با کسب کمالات و فضیلت‏ها و تحصیل علوم اسلامی، در بعضی اوقات به سرودن شعر می‏پرداخت. شعر برای حکیمی که عمری را در تدریس حکمت و تحقیق در مسایل فلسفی سپری کرده بود، جنبه تفنن نداشت؛ بلکه وسیله‏ای بود برای بیان حالات روحانی خود. درون‏مایه شعرهای او را، پند و اندرزهای اخلاقی و حکیمانه، مدح پیامبر و خاندان عصمت و طهارت، معارف قرآنی و نیز برهان‏های فلسفی تشکیل می‏دهد.

هر چه بر معرفت و بینش انسان به خداوند متعال افزوده شود، آتش محبت او در دل روشن‏تر می‏گردد و رفته رفته، هر چه را که از خدا و منسوب به اوست، دوست می‏دارد. پیامبر و ائمه علیهم‏السلام که نزدیک‏ترین انسان‏ها به خداوند هستند، بهترین و شایسته‏ترین کسان برای محبت و مهر ورزیدن می‏باشند

رفتاری پیامبرگونه

فرستادگان الاهی، خلقی نیکو داشته‏اند و سید آن‏ها رسول گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، به تعبیر قرآن دارای خلق عظیم بوده است. امامان شیعه نیز رفتارهایی خوب و خردمندانه با تمامی انسان‏ها و حتی دشمنان خود داشته‏اند. به همین علت، دانشمندان و عالمان مسلمان و متعهد هم که وارث انبیا و اولیا هستند، از اخلاقی فاضل و منشی والا برخوردارند. میرزا ابوالحسن جلوه، در برخورداری از اخلاقی پسندیده و صفاتی عالی و سیرتی خجسته، نمونه‏ای کم‏نظیر در عصر خویش به شمار می‏آمد. خوش‏خویی، سعه صدر، پاکی و صفای دل، محبت به تمامی طبقات مردم و برخورد با عطوفت و مهربانی با شاگردان و افرادی که با او در تماس بودند، از جمله فضیلت‏های بارز آن حکیم است. او به خاطر بهره‏مندی از علم و اندیشه‏های حکیمانه، بر کسی تفاخر نمی‏ورزید و چون درختی پربار، همواره افتاده بود.

حصاری آهنین

هر چه بر معرفت و بینش انسان به خداوند متعال افزوده شود، آتش محبت او در دل روشن‏تر می‏گردد و رفته رفته، هر چه را که از خدا و منسوب به اوست، دوست می‏دارد. پیامبر و ائمه علیهم‏السلام که نزدیک‏ترین انسان‏ها به خداوند هستند، بهترین و شایسته‏ترین کسان برای محبت و مهر ورزیدن می‏باشند. میرزاابوالحسن جلوه، پیوندی قلبی و همراه با عشق و علاقه با اهل‏بیت داشت و این ارتباط قلبی، از شناخت عمیق و آگاهی وسیع او سرچشمه می‏گرفت و در جهت‏گیری‏ها در مسایل گوناگون، بروز می‏کرد. او با وجود بهره‏مندی از فروغ حکمت و توانایی در چندین رشته از علوم اسلامی، باز هم خود را نیازمند پیوند قلبی با این ستارگان درخشان آسمان امامت و ولایت می‏دید و عقیده داشت که مهر و محبت اهل‏بیت، انسان را پاک می‏کند و حصاری محکم در برابر ناملایمات و گناهان و هواهای نفسانی است.

من خسته و نزارم لیکن به گرد خویش

بینم به چشم غیب یکی آهنین حصار

آن آهنین حصار چه؟ گریه است بر حسین

آن گوهری که گشته به دوش نبی سوار

جلوه فروتنی

با آن که همه قشرهای مردم احترام مرحوم ابوالحسن جلوه را داشتند و حاضر به هرگونه خدمت به وی بودند، ولی او کارهای شخصی را تا آن جا که امکان داشت، خود انجام می‏داد و در این موارد، به کسی امر و نهی نمی‏کرد. گاه با وجود کهولت سن، مشغول شستشوی لباس‏های خویش می‏شد و در نهایت تواضع و ساده‏زیستی زندگی خود را می‏گذرانید. با وجود آن که برای نظرات و تمایلات منطقی افراد احترام قایل بود، ولی از این که وی را با القاب و عناوین صدا می‏زدند، سخت ناراحت می‏شد و از دوستان و آشنایان می‏خواست که از این روش دست بردارند. میرزا ابوالحسن برای خود هیچ امتیازی قایل نبود و اگر به مجلسی وارد می‏شد، هر جا مکانی خالی می‏دید، می‏نشست. محل زندگی او گرچه کوچک و بی‏آلایش بود، ولی معنویت و روحانیتی شکوهمند داشت. همین منش و رفتار حکیم جلوه بود که او را از دیگران متمایز می‏ساخت.

حاضر جوابی

در بین علما و جمعی از بزرگان عصر ناصرالدین شاه، اختلاف‏نظر پیش می‏آید. به همین دلیل مجلسی از هر دو دسته مخالف و موافق تشکیل می‏شود و در این نشست، بحث و جدل به سر و صدا و قال و قیل تبدیل می‏گردد و در این میان، مرحوم ابوالحسن جلوه که سردسته حکمای آن جلسه بوده، خاموش می‏ماند و سخنی بر زبان جاری نمی‏سازد. پسر حاج میرزا حسن آشتیانی از وی می‏پرسد که چرا شما ساکت و خاموش نشسته‏اید، مرحوم جلوه با کمال متانت و آرامش در جواب می‏گوید:

این دیگ ز خامی است که در جوش و خروش است

چون پخته شد و لذت دم برد، خموش است.

غروب خورشید حکمت

میرزا ابوالحسن جلوه، در سال‏های آخر زندگی از چشم‏درد به شدت رنج می‏برد و پیری و رنجوری، او را در بستر بیماری افکنده، توان را از وی گرفته بود؛ البته این درد و رنج دیری نپایید و روز وصل فرا رسید. سرانجام این دانشمند حکیم و فیلسوف عارف، در شب جمعه ششم ذیقعده 1314ق، مصادف با 21 فروردین 1276ش، جان شیرین به بخشنده جان‏ها تسلیم کرد و به سوی خلد برین پر کشید. مراسم عزاداری آن حکیم، نه تنها در تهران، بلکه در شهرستان‏ها با شکوه و عزّت تمام و با حضور دانشمندان، شاگردان و دیگر قشرهای مردم برگزار شد. پیکر پاک او را در شهر ری، در کنار مقبره شیخ صدوق، معروف به ابن بابویه به خاک سپردند. آرامگاه این حکیم الاهی، در کنار بارگاه شیخ صدوق، مورد احترام و زیارت دوستداران اهل معرفت است.

عقل کالای نفیسی است به بازار جهان

ما ز عشق آتش سوزنده به کالا زده‏ایم

ما زکشتی بگذشتیم پی شوق وصال

خویش از جان بگذشتیم و به دریا زده‏ایم

برگرفته از نور

تنظیم شده توسط آقامیری

بخش دین واندیشه تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.