معارف قرآن در دست نامسلمانها!

چهارده قرن است كه سروش وحی، مسلمانان را از زودباوری و خوش‌بینی ساده لوحانه به طیفی از اهل كتاب هشدار داده و می‌فرماید: آیا طمع دارید كه آنان به [دین] شما بگروند، در صورتی كه گروهی از آنان كلام خدا را شنیده و پس از آنكه آن را درك كرده تحریفش می‌كنند و حال آنكه [همه چیز را خوب] می‌دانند؟[1]

و از همان دوران زمزمه ملكوتی پدر مهربان و امیرمؤمنان در وصیت جاودانه‌اش به همه فرزندانش، در گوش ما طنین‌افكن است كه «اوصیكما و جمیع ولدی و اهلی و من بلغه كتابی... الله الله فی القرآن، لا یسبقكم بالعمل به غیركم...»[2]؛ من شما دو فرزندم (حسن و حسین) و همه فرزندان و بستگانم و تمام كسانی كه نامة من به آنان برسد را وصیت می‌كنم كه... شما را به خدا، شما را به خدا به قرآن [توجه كنید] نكند بیگانگان در عمل به آن از شما سبقت گیرند.

اما با كمال تأسف نه تنها سیل تحریف‌های معنوی معارف قرآن و شبهات فراوان غربیان و شرق‌شناسان یهودی و مسیحی را شاهد بوده و پاسخ جدی را در جهان ارائه نكردیم، بلكه از ناحیه دیگر دیدیم كه برخی ملل بیگانه در عمل به بعضی دستورهای اخلاقی قرآن مانند: نظم، پاكیزگی، پشتكار، امانت‌داری، ادای دَین در تولید و روحیه جمعی، از ما مسلمانان پیشی گرفتند و در برخی میدان‌های علمی و پژوهشی قرآنی نیز گوی سبقت را از عالمان دینی اسلام ربودند.

گوستاوفلوگل[3] آلمانی دارای بیش از 20 اثر در موضوعات قرآن شناسی، اسلام شناسی و ادبیات و علوم عرب است.

وی با تألیف معجم الفاظ قرآن كه توسط فؤاد محمد عبدالباقی به همراه اصلاحات و اضافات اندك با نام «المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الكریم» به عربی ترجمه شد همه مسلمانان و دانش‌وران دینی حوزه‌ها و دانشگاه‌ها را مهمان سفره خویش ساخت.

ژول لابوم[4] فرانسوی (معاصر فلوگل) با تألیف معجم موضوعی آیات قرآن جهت تسهیل دسترسی قرآن پژوهان، آیات مربوط به یك موضوع را كنار هم چید و برای هر كدام عنوانی برگزید كه شامل 18 عنوان اصلی و 500 عنوان فرعی می‌شود. وی با تألیف این كتاب كه با ویرایش جدید توسط فؤاد محمد عبدالباقی با نام «تفصیل آیات القرآن الكریم» به عربی ترجمه شد مسئولیت تعلیم موضوعات قرآن كریم را برای طلاب و فضلای مسلمان جهان به عهده گرفت.

تئودور نولدكه[5] آلمانی پدر شرق‌شناسی و اسلام شناسی آلمان و بنیانگذار دانش تاریخ قرآن در بین مستشرقان است.

او در بیست سالگی دكترای مقدماتی را با تألیف تاریخ قرآن دریافت كرد و ده‌ها سال در همان موضوع پژوهش‌های علمی تكمیلی خویش را ادامه داد. زمان نگارش كتاب تاریخ قرآن و بازنگری و چاپ آن در سه جلد توسط شاگردانش نزدیك به 80 سال به طول انجامید این كتاب با گذشت حدود 80 سال از چاپ آن هنوز به زبان عرب ترجمه نشده بلكه ظاهراً به انگلیسی هم ترجمه نشده است تا علما و قرآن شناسان مسلمان مستقیماً از محتوا و آرای آن اطلاع یافته و نقادی واقع بینانه نمایند.

گلدزیهر[6] یهودی مجارستانی با تحقیق درباره روش‌های تفسیری مفسران قرآن كریم و تألیف كتابی در این باب كه توسط عبدالحلیم نجار به نام «مذاهب التفسیر الاسلامی» به عربی ترجمه شد بر كرسی تدریس علوم قرآنی نشست و دانش جدیدی را به علوم قرآن پایه گذاری كرد.

این مستشرق یهودی زمانی این موضوع و رشته قرآنی را به صورت علمی مطرح كرد كه هنوز علمای اسلامی وارد این موضوع نشده و كتاب مستقلی ننگاشته بودند.

مستشرقان غربی و كشیشان مسیحی و خاخام‌های یهودی به اینها اكتفا نكردند، بلكه اكنون كه عطش جامعه بشری را برای لزوم دریافت اطلاعاتی جامع و منسجم دربارة معارف قرآن ـ آخرین كتاب آسمانی خداوند ـ به صورت یك «دایرة المعارف قرآنی» احساس كردند، قبل از علمای اسلام و مراكز پژوهشی قرآنی به این امر مهم دست یازیدند و جمعی از آنها به رهبری یك خانم غربی به نام «مك اولیف»[7] استاد دانشگاه «جرج تاون آمریكا» در شهر لیدن هلند به تحقیق در مورد معارف قرآن و تدوین مقاله‌های قرآنی اقدام كردند.

آنان حدود هزار عنوان از واژه‌های كلیدی قرآن را به عنوان مدخل‌های این دایرةالمعارف برگزیدند تا مجموعة آنها را در پنج جلد به جهانیان عرضه كنند، از سال 2000 تا كنون 5 جلد آن را به زبان انگلیسی چاپ و منتشر نمودند.

كتاب: «Encyclopedia of the Quran» جدیدترین اقدام عملی، فرهنگی است كه غربیان دربارة قرآن كریم ما مسلمانان انجام داده‌اند.

طبیعی است كه از سطور اینگونه كتاب‌ها و اثر خامه مسیحیان و یهودیان كه با پشتیبانی مالی دولت‌های غربی!‌ نیز انجام می‌گیرد چه انتظاری باید داشت.

قرن‌هاست كه بسیاری از شرق‌‌شناسان و اسلام‌شناسان غیر مسلمان اعم از غربی و غیر آن به پژوهش دربارة قرآن پرداخته و راجع به مصدر قرآن، تاریخ جمع و تدوین آیات، ادبیات و ساختار آن و معارف و محتوای قرآن كریم نظریه‌های گوناگونی ابراز كرده و هزاران كتاب و مقاله منتشر كرده‌اند.

مواجهه با این حجم انبوه تحقیقات قرآنی از سوی شرق‌شناسان غربی، سه احساسِ تعجب، شرمندگی و نگرانی را پدید می‌آورد.

آنان‌گاه به تجلیل از قرآن و تبیین زیبایی‌ها و معارف و تعالیم والای آن پرداخته و گاه به دلیل عدم دسترسی مستقیم به منابع اسلامی، دچار برداشت‌های نادرست شده‌اند؛ چنانكه احیاناً برخی از آنان به تحریف یا اتهام‌های دروغین و تهاجم‌های غیرمنطقی دست زده‌اند.

حجم انبوه این آثار قرآن‌پژوهی قرآن شناسان غربی در سطح جهان و تأثیرگذاری منفی آن بر اذهان تشنه جامعه بشری و اسلامی، نقدی علمی را می‌طلبد تا سره را از ناسره تفكیك و پاسخی منطقی به اشكال‌های مستشرقان ارائه كند.

گرچه خداوند خود حفاظت «متن قرآن كریم» را از تحریف متكفل شده و فرموده است «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ»[8]، اما مسئولیت صیانت معارف ناب آن را از دستبرد تحریفگران فرهنگی كه به وارونه معرفی كردن مفاهیم قرآنی می‌پردازند به ما مسلمانان محول كرده است.

بر عالمان دینی و حوزه‌های علمیه و پرچم‌داران معارف مكتب اهل بیت(ع) است كه پرچم دفاع از كیان اسلام و قرآن و اصلاح اندیشه‌های قرآنی را در قبال تحریفگران به دوش گرفته و به نقد و بررسی و پاسخ آنها بپردازند؛ چنانكه امام صادق(ع) از همان دورة پیدایش حركت خزنده، تحریف معنوی را به ما گوشزد كرده و فرمود:‌ «علما وارثان پیامبرانند، همانا پیامبران ثروتی به ارث نگذاشته‌اند، بلكه احادیث و تعالیم خویش را به ارث نهادند،‌ هر كس هر مقدار از آنها برگیرد، بهره فراوان برده است. پس دقت كنید كه دانشتان را از چه كسانی فرا می‌گیرید، زیرا در بین ما اهلبیت پیامبر در هر نسلی عالمان معتدل و راستینی هستندكه تحریف‌های تندروان را از اسلام می‌زدایند و شبهات و اشكال‌های مخالفان را پاسخ داده و توجیه‌های غلط غیر عالمانه ناآگاهان را كنار می‌زنند.[9]

پی‌نوشت‌ها:

* ـ اقتباس از: مستشرقان و قرآن، ‌محمدحسن زمانی، قم، بوستان كتاب، 1385، ص 25-28، 80-83.

[1] ـ بقره/ 75.

[2] ـ نهج‌البلاغه، خطبه 47.

[3] ـ Gustav flugel.

[4] ـJules labum.

[5] ـ Theodor noldeke.

[6] ـ Goldziher.

[7] ـ Mco Auliffe

[8] ـ حجر/ 9.

[9] ـ الكافی، ج 1، ص 33، ح2، باب صفة العلم و فضله.

تنظیم برای تبیان: شکوری