سیمای شیعه در نگاه امام صادق(علیهالسلام)
وجود مقدس امام صادق(علیهالسلام) در سفارشهای خود به عبدالله بن جندب پس از هشدارشیعیان به دامهای شیطان، ویژگیهای برجسته دوستان حقیقی خود رابر میشمرد و سپس خصلتهای دیگر شیعیان را بیان میکند. دو ویژگیممتاز شیعیان از نگاه امام صادق(علیهالسلام) عبارت است از: ...
1- آخرت
«لقد جلت الاخره فی اعینهم حتی ما یریدون بها بدلا... و انماکانت الدنیا عندهم بمنزله الشجاع الارقم و العدو الاعجم»؛ آخرت در نگاه آنها بسیار بزرگ است، به اندازهای که چیزی را با آن عوض نمیکنند... و دنیا نزد آنها همانند مارگزنده و دشمن بیزباناست.
پیروان حقیقی و دوستان واقعی خاندان نبوت علیهم السلام به چیزی جز آخرت نمیاندیشند و تمام کردارها و رفتارهای خود را با نگاه به آخرت میسنجند. دنیا در نظر مؤمن وسیلهای است برای رسیدن بههدفی بزرگ که همان زندگی جاودان آخرت است. دوستان حقیقی اهلبیتعلیهم السلام از مواهب دنیوی بهره میبرند، اما هرگز زندگیجاودان را با زندگی گذرای دنیا عوض نمیکنند.
2- انس با خدا
«انسوا بالله واستوحشوا مما به استاءنس المترفون»؛ آنها باخدا انس گرفتهاند و از آنچه که مال اندوزان به آن انسگرفتهاند، در هراسند.
مومنان از نعمتهای الهی بهره میبرند اما به آنها وابستهنمیشوند. وابستگی به مال دنیا موجب بندگی انسان در برابرمادیات خواهد شد. زراندوزان هماره به ثروت خود وابستهاند.شیعیان واقعی با یاد خدا آرامش مییابند نیستند.
حضرت صادق(علیهالسلام) پس از برشمردن این دو ویژگی مهم، فرمود: «اولئکاولیائی حقا بهم تکشف کل فتنه و ترفع کل بلیه»; آنها دوستانحقیقی من هستند. به وسیله آنها فتنه شکست میخورد و هرگرفتاریهابر طرف میشود.
حسابرسی خود «حق علی کل مسلم یعرفنا ان یعرف علمه فی کل یوم ولیله علینفسه فیکون محاسب نفسه فان رای حسنه استزاد منها و ان رایسیئه استغفر منها، لئلایخزی یوم القیمه»; بر هرمسلمانی که مارا میشناسد، سزاوار است که کردارش را در هر شبانه روز بر خودعرضه دارد و به محاسبه آنها بپردازد، تا اگر کار نیکی در آنهادید، برآنها بیفزاید و اگر کردار بدی در اعمال خود مشاهده کرد،از آنها توبه کند، تا دچار ذلت و خواری روز قیامت نگردد.
سخاوت
«یابن جندب! ان شیعتنا یعرفون بخصال شتی: بالسخاء و البذلللاخوان»; ای پسر جندب! همانا شیعیان ما به چند خصلت شناخته میشوند: به سخاوت و بخشش به برادران.
خواندن پنجاه رکعت نماز و رعایت وقت نماز
«وبان یصلوا الخمسین لیلا و نهارا... و یحافظون علیالزوال»؛ شیعیان ما در شبانه روز پنجاه رکعت نماز میخوانند و توجه بهوقت نماز ظهر (خواندن نماز اول وقت) دارند.
دوری از پرخاش و داد و فریاد
«لایهرون هریرالکلب»؛ شیعیان ما همانند سگ وزوزه نمیکشند.
دوری از طمع «ولایطمعون طمع الغراب»؛ شیعیان ما همانند کلاغ طماع و حریص نیستند.
دوری از دشمنان
«و لایجاورون لنا عدوا و لا یساءلون لنا مبغضا ولو ماتوا جوعا»؛ شیعیان ما با دشمنان همسایگی نمیکنند و اگر از گرسنگی بمیرند،چیزی از آنها نمیخواهند.
دقت در خوراک
«شیعتنا لایاکلون الجری... و لا یشربون مسکرا»؛ شیعیان ما مارماهی نمیخورند... و شراب نمینوشند.
برگزیدهای از سایر سفارشها
آثار استقامت«یابن جندب لو ان شیعتنا استقاموا لصافحتهم الملائکه و لاظلهمالغمام و لاشرقوا نهارا و لا کلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم ولما ساءلوا الله الا اعطاهم».
اگر شیعیان ما استقامت کنند، فرشتگان دست در دست آنها میگذارند، ابرهای سفید(رحمت) برآنها سایه میافکند، چون روزدرخشنده و تابناک میشوند، از زمین و آسمان روزی میخورند و آنچهاز خدا بخواهند، خداوند به آنها عطا میکند.
شیوه برخورد با گناهکاران
1- گفتن خوبیها و پرهیز از سخن ناروا
«یابن جندب لاتقل فیالمذنبین من اهل دعوتکم الا خیرا»; ای پسرجندب! به گناهکاران از همکیشان خود جز خوبی و نیکویی چیزی مگو.
در برخورد با گناهکاران باید با سخنان نیکو و گفتن خوبیهایآنان، امید مرده در آنها را زنده کرد و از خشونت، گفتار ناروا و بازگو نمودن لغزشهای آنها پرهیز کرد; زیرا چنین برخوردهاییمجرمان را از پیمودن راه درست ناامید و نسبتبه دین و آموزههایآن گریزان میسازد.
2- در خواست توفیق برای گناهکاران
«واستکینوا الی الله فی توفیقهم»؛ توفیق آنها را خاضعانه ازخداوند بخواهید.
3- در خواست توبه برای گناهکاران
توبه از حالات سازنده انسان است که انجام دهنده آن محبوب خداونداست:
«ان الله یحب التوابین»؛ خداوند کسانی که بسیار توبه میکنند را دوست دارد. (1)
توبه روشی است که امام صادق(علیهالسلام) برای پاکسازی گناهکار توصیهکرده است. شیعیان واقعی باید از خدا بخواهند که گناهکاران ازکردار ناشایستخود پشیمان شوند و به سوی خدا بازگردند، زیراخداوند بسیار توبهپذیر و بخشنده است; «انا الله هو التوابالرحیم» (2)
راه بهشتی شدن
حضرت امام جعفر صادق(علیهالسلام) سه راه را فراروی جویندگان بهشت قرارداده است:
1- پیروی از ائمه علیهم السلام .
2- برائت از دشمنان.
3- سخن گفتن آگاهانه و سکوت هنگام نا آگاهی.
«فکل من قصدنا و تولانا و لم یوال عدونا و قال ما یعلم و سکت عما لایعلم او اشکل علیه فهو فیالجنه»؛
هر کس جویا و پیرو ما باشد و از دشمنان ما پیروی نکند و چیزیکه میداند، بگوید و از آنچه که نمیداند، یا بر او مشکل (مشتبه) است، سکوت کند، در بهشت است.
ارزش سکوت
«علیک بالصمت، تعد حلیما، جاهلا کنت او عالما، فان الصمت زینلک عندالعلماء و سترلک عندالجهال.»
عالم باشی یا جاهل، خاموشی را برگزین تا بردبار به شمار آیی؛ زیرا خاموشی نزد دانایان زینت و در پیش نادانان پوشش است.
دوری جستن از عقاید منحرف
خطر بدعتها، گرایشهای منحرف و قرائتهای ناصواب از دین، همیشهمتوجه جوامع شیعی بوده است.
«یابن جندب! بلغ معاشر شیعتنا و قل لهم: لاتذهبن بکمالمذاهب»; ای پسر جندب! به شیعیان ما بگو; مبادا را عقاید منحرف، شما را از مذهب خودتان بیرون برد.
نشانههای ناتوانی «قد عجز من لم یعد لکل بلاء صبرا و لکل نعمه شکرا و لکل عسر یسرا»؛
ناتوان است کسی که برای هر بلایی صبری، برای هر نعمتیشکری و برای هر سختی آسانی آماده نکند.
کردارهای برتر
«یابن جندب! صل من قطعک، واعط من حرمک، و احسن الی من اساءالیک، و سلم علی من سبک، و انصف من خاصمک، واعف عمن ظلمک، کماانک تحب ان یعفی عنک، فاعتبر بعفوالله عنک، الاتری ان شمسه اشرقت علی الابرار و الفجار و ان مطره ینزل علی الصالحین والخاطئین.»
ای پسر جندب! با کسی که از تو بریده، وصل کن; به کسی که چیزیبه تو نداده، چیز بده؛ باکسی که به تو بدی کرده، خوبی کن؛ به کسی که به تو دشنام داده، سلام کن; باکسی که با تو دشمنی کرده،انصاف داشته باش و از کسی که به تو ظلم کرده، در گذر، همچنانکه دوست داری از تو در گذرند. پس از گذشتخداوند از خودت عبرتبگیر. آیا نمیبینی خورشید خداوند برخوبان و بدان میتابد وبارانش بر صالحان و مجرمان نازل میشود؟
اساس اسلام آخرین جمله از سفارشهای امام صادق(علیهالسلام) به ابن جندب درباره اهمیت و ارزش محبت اهلبیت علیهم السلام است.
«لکل شییء اساس و اساس الاسلام حبنا اهلالبیت»؛ هرچیزی راپایهای است و پایه اسلام، محبت ما، اهل بیت علیهم السلام است.
پینوشت ها:
1- بقره، آیه 222.
2- توبه، آیه 118.
"علی محمدی"
گروه دین و اندیشه تبیان، هدهدی
