وضعيت مديريت توليد علم در حوزه علوم اسلامى

الف: تكثر فعاليت‏ها بدون جهت دهى مشخص

ب: توليد انبوه ولى توده‏اى و هدايت نشده در عرصه‏هاى مختلف دانش

ج: جزيره‏اى بودن مقوله «توليد علم»

د: ضعف بنيادين پژوهشى

ه: گرايش به سمت تأليف صرف

و: فقدان روش‏ها و مدل‏هاى تحليلى كارآمد در توليد علم Analysis Models

ز: عدم توجه به روش‏هاى تطبيقى در توليد دانش comprative methodeدر حوزه اغلب پژوهش‏ها

ح: عدم تدقيق در واژه‏شناسى مقوله عالم و دانشمند خصوصا در حوزه علوم دينى

و صد البته دهها نكته ديگر كه جهت دهى بهينه و كارآمد پژوهش و توليد علم را با مشكل مواجه نموده است و

واژه كاوى

بر خلاف آنچه در ظاهر به نظر مى‏آيد، علم با دانش و عالم با دانشمند مترادف نيست، هر چهار واژه قدمتى بيش از يكهزار سال دارند. و اين واقعيتى است كه بدانى واژه Scientist در انگليسى تنها حدود 150 سال است كه وارد زبان شده است.

به نظر مى‏رسد كه واژه‏هاى علم و دانش در قرن‏هاى نخست هجرى مترادف يكديگر بوده‏اند، همين‏طور عالم و دانشمند، اما حدود هزار و چهارصد سال تحول، اين واژه‏ها را از يكديگر متمايز كرده است، گرچه تمايزها خيلى صريح نيست. براى ما ابوريحان بيرونى دانشمند است نه عالم، اما غزالى و مجلسى عالم هستند نه دانشمند، دست كم بيشتر عالم‏اند تا دانشمند، به اين معنى كه اگر بخواهيم امروز لقبى به اين بزرگان بدهيم، اين لقب بيشتر عالم خواهد بود تا دانشمند.

در اروپاى قرن 19 واژه‏اى به نام علم پديد آمد و اين برآمدن حرفه، بدون دردسر نبوده است. عمده مخالفان اين حرفه پدران كليسا بوده‏اند اين حرفه جديد كه نتيجه مجاهدت‏هاى چهارصد ساله دانشمندان غربى است، مدعى حجيتى در جامعه بود كه قبلاً فقط دربست در اختيار كليسا بود. به همين دليل سر برآوردن اين حرفه با يك جنگ قدرت همراه بود.

مذهب در اروپا مدعى امورى بود كه علم جديد در مورد آن نظر داشت. كيهان شناخت، به معناى عام آن يا بينش انسان در خلقت و پيدايش آسمان‏ها و افلاك، به زبان آن روز، در اختيار كليسا بود و اين اتفاقى است كه در دنياى اسلام نيفتاده و هيچ‏گاه دين اسلام و حوزه‏هاى دينى مدعى در اختيار داشتن دربستِ دانش و معلومات نشدند. در غرب با اين رويكرد دانشمندان را برانگيختند و به مرور آن را از كف اختيار كليسا بيرون كشيدند و يكى از امور مورد اختلاف جامعه و كليسا، كه منجر به سكولاريزاسيون شد، همين اختلاف علم و دين بود.

اسلام و دنياى توليد علم

خوشبختانه در مسير توليد علم و دانش، جامعه مسلمين شاهد اين روند نبوده و در موارد بسيار قابل استناد حوزه دانش دين، راهگشاى علم بوده و هست و چه بسا در بسيارى موارد دوشادوش هم حركت كرده‏اند.لذا وجه ياد شده، درست آن وجهى است كه در اسلام هيچ‏گاه، مورد دعوى نبوده است، نظام سلسله مراتبى در جامعه اروپايى بسيار درهم تنيده بوده است و در اين خصوص نقش اساسى داشته است. نظام سلسله مراتبى كليسا به سختى از ادعاى خود بر علوم دفاع مى‏كرد و دانشمندان كه تا اواسط قرن نوزدهم غير حرفه‏اى به حساب مى‏آمدند، براى مقابله با اين سلسله مراتب مى‏بايستى نظامى قابل مقايسه ايجاد مى‏كردند. اين چنين شد كه دانشمندان حرفه‏اى شدند و بعد از آن نيز دانشگاه‏ها و مراكز تحقيقاتى به سبك امروز ايجاد شدند.

تولد حرفه دانشگرى

انقلاب صنعتى اروپا و نقش پيشگويى كننده علم همراه با رفع نيازهاى صنعتى، به اين امر كمك كردند. جامعه علمى، يعنى مجموعه دانشگران، كه همواره سخت در تلاش براى حل معماهاى جديد و پاسخ به سئوال‏هاى جديد در علم بود كه، نظام ارزيابى درونى خود را آفريد. به اين ترتيب علم جديد تبديل به يك حرفه شده است لذا علم يك فرآيند است همراه با روش و نتايج، نتيجه علم تنها دانش و قانون‏هاى علمى نيست. بلكه روش نيز هست. از طرفى، تغيير يا تصحيح اين روش علمى هم به عهده دانشگران است و در فرآيند علمى انجام مى‏پذيرد.

اتحاد آموزش و پژوهش

اتفاق ديگرى كه در اواسط قرن نوزدهم از آن نام برده مى‏شود اتحاد بين آموزش و پژوهش است كه هنوز در بسيارى از كشورهاى فعلى هم اتفاق نيفتاده است و توسط هومبولت در آلمان باب شد. و مراكز تحقيقاتى آكادميك را ايجاد كرد. در قرن‏هاى هفدهم و هيجدهم با وجود كارهاى علمى مهم، كمتر شغل علمى با حقوق مستمر وجود داشت. اما از ابتداى قرن نوزدهم، در واقع، ابتدا در فرانسه و سپس در آلمان اين مشاغل ايجاد شد و هر مدلى كه در يك كشور پديد مى‏آمد، كشورهاى ديگر آن را تقليد مى‏كردند.

دوران حيرت نگرى

جامعه ما در مجموع در دوران بهت و خوديافت، نتوانست به خوبى از اين ساز و كارهاى درونى حرفه دانشگرى استفاده كند و به قول بعضى تحليل‏گران جريان متأثر كننده اينكه طى 2 قرن اخير خواب‏هاى طولانى داشته‏ايم و حتى صاحب ذوقى گفت: از دوره مادها تا دوره پهلوى دوم كشور ما 446 پادشاه را از سر گذراند و دوره‏هاى شكوفايى خود را مديون فرصت‏هايى است كه بينابين ظهور و سقوط‏ها طى نمود.

hnhliادامه

منبع:حوزه نت                                         تنظیم:مجید نقدی گروه حوزه علمیه