سلیاک؛ زندگی بدون نان

شاید یكی از آزاردهنده‌ ترین و پردردسرترین بیماری ‌های گوارشی، بیماری سلیاك باشد، زیرا افراد مبتلا به این بیماری باید حتما رژیم غذایی خاص و سختی را رعایت كنند تا دچار مشكل نشوند.

بیماری سلیاك نوعی بیماری و اختلال خود ایمنی بدن است كه به روده كوچك آسیب می رساند و در جذب مواد مغذی تداخل ایجاد می ‌كند.

بدن افراد مبتلا به این بیماری، قدرت تحمل نوعی پروتئین به نام "گلوتن" را كه در دانه‌ هایی مانند گندم، جو و چاودار وجود دارد، ندارد.

گلوتن معمولا در مواد غذایی وجود دارد، ولی ممكن است در برخی داروها و مکمل ‌ها نیز یافت شود.

زمانی كه این افراد غذاها یا محصولات حاوی پروتئین گلوتن را مصرف می‌ كنند، دستگاه ایمنی بدن آن ها، با آسیب و تخریب پرزهای روده كوچك نسبت به این پروتئین واكنش نشان می ‌دهد.

در حالت عادی، پرزهای روده، جذب مواد مغذی را از طریق دیواره‌ روده كوچك به جریان خون امكان ‌پذیر می ‌كند. بدون وجود پرزهای سالم، فرد علی رغم تغذیه خوب، دچار سوء تغذیه می ‌شود، زیرا مواد مغذی به نحو مطلوبی از روده جذب نمی ‌شود.

در واقع سلیاك بیماری‌ ای است كه در اثر دو نوع اختلال در بدن ایجاد می‌ شود:

1- جذب نامناسب مواد مغذی از روده کوچک

2- واكنش غیر طبیعی دستگاه ایمنی بدن نسبت به پروتئین گلوتن

این بیماری، یك بیماری ارثی است و از نسلی به نسل دیگر قابل انتقال است. گاهی نیز ممكن است ناگهانی و شاید به دنبال یك عمل جراحی، بارداری، عفونت ویروسی یا استرس‌ های شدید احساسی آغاز شود.

ظهور علایم بیماری در بخش های مختلف بدن

علایم سلیاك در افراد مختلف متفاوت است. این علایم ممكن است در دستگاه گوارش یا در سایر نقاط بدن ظهور یابند.

بروز علایم گوارشی بیشتر در كودكان شایع است و شامل نفخ و درد شكمی، اسهال مزمن، استفراغ، یبوست، مدفوع رنگ پریده و بدبو و كاهش وزن می ‌باشد. برخی از كودكان ممكن است این علایم را در قالب بدخلقی نشان دهند. جذب نامناسب مواد مغذی در سنین كودكی كه زمانی حیاتی است، ممكن است منجر به عدم رشد مناسب كودك، تاخیر در رشد، كوتاهی قد، تاخیر در بلوغ و ایجاد نقص‌ هایی در مینای دندان‌ های دائمی او شود.

افراد بالغ کمتر به علایم گوارشی دچار می ‌شوند و به جای آن، علایم دیگری در آن ها بروز می‌ كند که شامل: كم خونی فقر آهن، خستگی، درد استخوان و مفاصل، پوكی استخوان، احساس كرختی و بی ‌حسی در دست ‌ها و پاها، حملات صرع، نداشتن دوره‌های قاعدگی، ناباروری یا سقط جنین‌ های عودكننده‌ آنی و جوش‌های پوستی خارش ‌دار است.

عوارض طولانی مدت سلیاك شامل سوء تغذیه است كه می ‌تواند منجر به كم خونی، پوكی استخوان، سقط جنین و نیز بیماری ‌های كبدی و سرطان‌ های روده شود.

نحوه برخورد با سلیاك

در حال حاضر تنها درمان بیماری سلیاك، پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن است. وضعیت بسیاری از بیماران مبتلا به سلیاك طوری است كه مجبور به ترك همیشگی مواد غذایی حاوی گلوتن می ‌شوند.

این افراد بهتر است تحت نظر یك متخصص تغذیه قرار بگیرند تا با اجرای یک رژیم‌ غذایی مناسب، شرایط‌ و كیفیت زندگی ‌شان را بهبود دهند.

متخصص تغذیه به آن ها می ‌آموزد كه چگونه از تركیبات موجود در مواد غذایی اطلاع یابند و چگونه غذاهای حاوی گلوتن را تشخیص دهند. در بسیاری از افراد، دنبال ‌كردن این رژیم غذایی علایم بیماری را متوقف می کند و آسیب ‌های وارده به روده را درمان و از آسیب ‌های بعدی جلوگیری می ‌كند. بهبودی فرد طی چند روز پس از شروع رژیم غذایی آغاز می ‌شود.

روده كوچك معمولا در كودكان طی 3 تا 6 ماه ترمیم می ‌شود، ولی در افراد بالغ تا حدود 2 سال طول می ‌كشد.

ترمیم روده، یعنی اینکه روده فرد دارای پرزهایی شده كه قادر است مواد مغذی را از غذاهای خورده شده جذب كند.

این گروه از افراد برای سالم ماندن، باید در طول زندگی خود از مصرف گلوتن خودداری كنند. خوردن حتی مقدار كمی گلوتن هم می ‌تواند به روده كوچك آسیب وارد كند.

در حال حاضر تنها درمان بیماری سلیاك، پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن است.

برخی از افراد علی رغم رعایت رژیم بدون گلوتن بهبود نمی ‌یابند. شایع ترین دلیل این عدم بهبود، مصرف مقادیر كمی از گلوتن در خلال این رژیم است.

از برخی منابع پنهان گلوتن می ‌توان به افزودنی‌ های غذایی مانند نگه دارنده‌ ها و تثبیت ‌كننده‌ هایی كه با گندم ساخته می ‌شوند، اشاره كرد.

همان ‌طور كه گفتیم به ندرت افرادی هستند كه علی رغم همه تلاش ‌ها بهبود نمی‌ یابند. بیماری این گونه افراد سلیاك مقاوم است و روده‌ های آن‌ ها آسیب شدیدی دیده و قابل درمان نیست. به دلیل این كه روده ‌های آن ها قادر به جذب مقدار كافی مواد مغذی نیست، مجبور به دریافت مواد مغذی مستقیما از طریق جریان خون هستند. این افراد تحت درمان دارویی قرار می ‌گیرند.

افراد مبتلا به سلیاك باید در استفاده از مواد غذایی بسیار دقت كنند و اگر در مورد مواد تشكیل ‌دهنده یك ماده غذایی اطمینان كامل ندارند، هرگز آن را استفاده نكنند.

رعایت رژیم غذایی، تنها راه رهایی از بیماری

تنها راه رهایی از مشكل سلیاك، رعایت یك رژیم غذایی بدون گلوتن است. ممكن است رعایت این نوع رژیم كمی دشوار باشد، ولی به بهبودی پس از آن می ‌ارزد.

اولین گام این است كه مواد غذایی حاوی گلوتن را به طور كامل از فهرست غذاهای خود حذف كنید. برای این كار می ‌توانید از متخصص تغذیه كمك بگیرید. همیشه باید تركیبات نوشته شده روی مواد غذایی را نگاه كنید و در صورت مشكوك بودن به نوع مواد آن، از مصرف آن جدا خودداری كنید.

مواد غذایی حاوی گلوتن

ماكارونی، نان ‌های معمولی، نان باگت، انواع كلوچه، انواع كیك، انواع بیسكوییت‌ها، سوسیس، كالباس، سوپ ‌های آماده، سس‌ هایی كه در رستوران‌ ها تهیه می‌ شوند و سبزی ‌های پخته در رستوران ها، كتلت، شنیسل گوشت و مرغ، كباب كوبیده رستورانی، فرنی با آردهای حاوی گندم، جو و چاودار ، سس ‌‌‌سفید، سس گوجه‌ فرنگی، نشاسته گندم، پیتزا، رشته فرنگی، شیر شكلات، نسكافه، قهوه، گز، سوهان، انواع شیرینی‌ هایی كه حاوی آرد گندم هستند، حلوا، شكلات، كمپوت، آب نبات، غذاهای كنسروی، كشك، سركه سفید، چیپس سیب زمینی، مارگارین، آجیل بو داده، دارچین و شكر قهوه‌ای.

علاوه بر این، گاهی این پروتئین در بعضی مواد به صورت پنهان وجود دارد مانند برخی داروها و نیز دهان‌ شویه‌ها.

پس حتما در مراجعه به پزشك، او را از بیماری خود مطلع كنید.

مواد غذایی فاقد گلوتن

با وجود تمام محدودیت ‌های غذایی كه برای افراد مبتلا به سلیاك وجود دارد، آن ها می‌ توانند با مشورت متخصص تغذیه از غذاهای فاقد گلوتن استفاده كنند.

گروهی از مواد غذایی فاقد گلوتن عبارتند از: نان ذرت ، آرد ذرت، سیب ‌زمینی، برنج، بلال، عدس، لوبیا قرمز، چای، شیر كم‌ چربی، آب، تخم‌ مرغ، پنیر كم ‌چرب، دسر‌های آماده شده با آرد ذرت، میوه، بستنی خانگی، ماهی، مرغ، انواع گوشت بدون چربی یا كم‌ چربی به صورت كبابی، سوپ‌ های حاوی آرد برنج یا ذرت، فرنی با آرد برنج، شكر، سیر، موسیر، پیاز، سبزیجات، ادویه، سركه سیب، مربا، عسل، شیرینی‌ های تولید شده از سیب ‌زمینی، آرد برنج ، شربت، گردو، فندق، پسته، بادام، تخمه آفتابگردان، لوبیای سویا، روغن مایع و روغن بادام زمینی. چنان چه بهبودی حاصل شده، از انواع حبوبات نیز می توانند استفاده کنند.

در این افراد به دلیل عدم استفاده از بسیاری از گروه‌های غذایی، كمبود اسید ‌‌فولیك، ویتامین B12، آهن و كلسیم شایع است. بنابراین باید از رژیمی استفاده كنند كه سرشار از ویتامین ‌و مواد معدنی باشد و در كنار آن، از قرص ‌های آهن، اسید فولیك و مولتی ویتامین‌ ها استفاده كنند.

همچنین این افراد به انرژی مناسبی نیاز دارند و باید غذاهای پروتئینی زیادی مصرف كنند.

ندا اظهری

جام جم