تبیان، دستیار زندگی
نام قم به عنوان یك مركز علمی و فقهی شهرت جهانی دارد و شاید به مصداق روایات و اخباری كه درباره شهر قم وارد شده است، علم، فقه و دین به تمام جهان صادر شود.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مکاتب فقهی شیعه 4
ادوار فقه

نام قم به عنوان یك مركز علمی و فقهی شهرت جهانی دارد و شاید به مصداق روایات و اخباری كه درباره شهر قم وارد شده است، علم، فقه و دین به تمام جهان صادر شود.

دوره هفتم. مكتب اصفهان:

مكتب جبل عامل، در زمان صفویه به اصفهان منتقل شد و دلیل آن، همان گونه كه گذشت، فشارهایی بود كه از سوی حكومت عثمانی علیه علما و شیعیان عراق و شام وارد می شد. برای مثال، شهید اول و شهید ثانی به دست عمّال دولت عثمانی به شهادت رسیدند. در آن هنگام دولت صفویه، حكومت قوی و وسیعی را به وجود آورده بود كه شامل ایران، عراق، خراسان و هرات می شد. دولت صفویه از علمای جبل عامل برای هجرت به اصفهان دعوت كرد كه با پاسخ مثبت آنان روبه رو شد و جمعی از بزرگان و فقهای جبل عامل به ایران مهاجرت كردند. شیخ نورالدین كركی، معروف به محقق ثانی اولین كسی بود كه دعوت دولت صفویه را اجابت كرد و در سایه این دولت توانست به نشر فقه اهل بیت بپردازد. وی در زمان شاه اسماعیل صفوی و فرزندش شاه طهماسب، منصب «شیخ الاسلام» را به عهده داشت. حكومت صفوی، مشروعیت خویش را از او كه به عنوان «نایب الامام» شناخته می شد می دانستند. برای مثال، شاه طهماسب به محقق كركی می گفت: تو به حكومت سزاوارتری، تو نایب امام زمان(علیه السلام)هستی و من یكی از كارگزاران تو بوده و پیوسته اوامر و نواهی تو را اطاعت می كنم. از «محقق ثانی» كتاب های متعددی به یادگار مانده اند كه از مهم ترین آن ها می توان به كتاب جامع المقاصد اشاره كرد. برخی فقهای این دوره از این قرارند: محقق كركی، شیخ بهائی، شیخ حسین بن عبدالصمد پدر شیخ بهائی، شیخ حر عاملی صاحب كتاب وسائل الشیعه، علّامه محمّدتقی مجلسی، علّامه محمّدباقر مجلسی، سید محمّدباقر داماد، صدرالمتألهین، فیض كاشانی، و ملاعبداللّه شوشتری.

بعضی ویژگی های این دوره:

1. فقه داخل اجتماع و حكومت سیاسی شد و فقها نیز مسئولیت اجتماعی و سیاسی پیدا كردند.

2. دائرة المعارف های اسلامی و فقهی تدوین شدند; مانند بحارالانوار، وسائل الشیعة، الوافی. بحارالانوار حدود 110 جلد است كه نه تنها بزرگ ترین بلكه اولین دائرة المعارف جهان اسلام است. به عبارت دیگر، پیش از آن، هیچ دائرة المعارفی به این وسعت و عظمت نگارش نشده است.

دوره هشتم. مكتب كربلا:

این مكتب پیش از قرن سیزدهم هجری و به موازات «مكتب حلّه»، «مكتب حبل عامل» و «مكتب اصفهان» در كربلا وجود داشت. برخی علمای این دوره عبارتند از: شیخ یوسف صاحب كتاب الحدائق، وحید بهبهانی، سیدمهدی بحرالعلوم، مولی محمدمهدی نراقی صاحب كتاب مستندالشیعه، سیدعلی طباطبائی، صاحب كتاب ریاض المسائل، سیدمهدی مجاهد طباطبائی، شیخ شریف العلماء، و شیخ محمدحسین اصفهانی صاحب كتاب الفصول.

دوره نهم. مكتب نجف اشرف:

حوزه علمیه نجف دارای سابقه هزار ساله است كه بنیانگذار آن شیخ طوسی بوده است. از آن رو، كه مرقد حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام)در این شهر قرار دارد، این شهر از محبوبیت و اعتبار خاصی نزد شیعیان برخوردار است. در نتیجه، علما و فقهای بسیاری نیز در این شهر ساكن شدند. حوزه نجف در دهه های اخیر به دلیل سیاست های ظالمانه حكومت بعثی با ركود مواجه شده است.

دوره دهم. مكتب قم:

پس از ركود حوزه علمیه نجف اشرف، حوزه علمیه قم جایگاه خاصی پیدا كرد. بنیانگذار حوزه علمیه قم، مرحوم آیت اللّه شیخ عبدالكریم حائری، استاد امام خمینی(قدس سره)است. وی حدود هشتاد سال پیش و در زمان حكومت استبدادی رضاخان، و با تلاش و زحمات فراوان توانست به مكتب فقهی قم رونق ببخشد. پس از وی علمای بسیاری همچون آیت اللّه صدرالدین، آیت اللّه محمدتقی بهجت (صاحب دعای باران) و آیت اللّه بروجردی در توسعه و رونق آن كوشا بودند. پس از این عده، شاگردان مرحوم آیت اللّه حائری در شكوفایی حوزه علمیه قم تلاش های شایسته ای نمودند; مانند: حضرت امام خمینی(قدس سره)، مرحوم آیت اللّه گلپایگانی، مرحوم آیت اللّه نجفی مرعشی، مرحوم آیت اللّه اراكی و غیره. وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 هـ. ش بر رونق حوزه علمیه قم افزود. در این حوزه، حدود سی هزار طلبه ایرانی و قریب پنج هزار طلبه خارجی از حدود صد كشور جهان به فراگیری علوم دینی مشغول هستند. نام قم به عنوان یك مركز علمی و فقهی شهرت جهانی دارد و شاید به مصداق روایات و اخباری كه درباره شهر قم وارد شده است، علم، فقه و دین به تمام جهان صادر شود.


نوشته محمدمهدي كريمي نيا

تنظیم برای تبیان حسن رضایی گروه حوزه علمیه

منبع:مجله معرفت، ش93، ص43-59، مقاله تاريخ فقه و حقوق،