معرفی مرکز هسته ای دانشگاه تهران(1)

نخستین گام جدی در استفاده از علوم و تکنولوژی هسته ای در ایران، در سال 1335 (1956) برداشته شد. دانشگاه تهران در آن سال، مرکزی را تحت عنوان "مرکز اتمی دانشگاه تهران" برای آموزش و پژوهش هسته ای در کشور پایه گذاری کرد

علیرغم پیشرفت همه جانبه علوم و فنون هسته ای در نیم قرن گذشته، هنوز این تکنولوژی در افکار عمومی ناشناخته مانده است.  وقتی صحبت از انرژی اتمی به میان می آید، اغلب مردم ابرقارچ مانند حاصل از انفجارات اتمی و یا راکتورهای اتمی برای تولید برق را در ذهن خود مجسم می کنند و کمتر کسی را می توان یافت که بداند چگونه جنبه های دیگری از علوم هسته ای در طول نیم قرن گذشته، زندگی روزمره او را دچار تحول نموده است. اما حقیقت  این است که در طول این مدت در نتیجه تلاش پیگیر پژو هشگران و مهندسان هسته ای، این تکنولوژی نقش مهمی را در ارتقاء سطح زندگی مردم، رشد صنعت و کشاورزی و ارائه خدمات پزشکی ایفاء نموده است. هر چند امروز پیشرفتگان درعرصه این تکنولوژی همچنان با هدف انحصار آن بر گمراهی افکار عمومی و ایجاد واهمه از آن اصرار دارند.

سه سال بعد از طرح آیزنهاور، رییس جمهور وقت آمریکا (1953) تحت عنوان " اتم برای صلح "، اولین قدم جدی در زمینه استفاده از علوم و تکنولوژی هسته ای در ایران در سال 1335 (1956) برداشته شد.

درآن سال، دانشگاه تهران مرکزی را تحت عنوان "مرکز اتمی دانشگاه تهران" برای آموزش و پژوهش هسته ای در کشور پایه گذاری کرد.

مرکز اتمی دانشگاه تهران نیز در کنار تلاش خود برای شناساندن اتم و انرژی اتمی، نمایشگاهی  تحت عنوان " اتم برای صلح " دایر نمود که تا برداشت مردم را نسبت به انرژی هسته ای که آن را معادل ویرانی و جنگ قلمداد می کردند، تصحیح نماید.

چندی بعد در سال 1337(1959) به پیشنهاد دانشگاه تهران، ساخت یک راکتور اتمی در دستور کار هیات دولت قرار گرفت و به تصویب رسید تا بلافاصله رییس جمهور وقت آمریکا ( آیزنهاور) جهت تبلیغ طرح خود ( اتم برای صلح ) یک راکتو اتمی به ایران هدیه نماید. عملیات ساختمانی راکتور دانشگاه تهران در (1961) 1340 آغاز و در آبان ماه (1967) 1346 عملا مورد بهره برداری قرار گرفت.

ظرفیت این راکتور 5 مگاوات بود و با سوخت اورانیوم بسیار غنی شده 93 درصد که تا سال (1979) 1357 از طرف آمریکا تامین شد، کار می کرد. در کنار این راکتور، دولت آمریکا تاسیسات  مربوط به Hot  Cell را نیز جهت جداسازی پلوتونیوم در اختیار ایران قرار داد. بنابراین در مجموع در دهه 1330 و 1340 ، ایران مجهز به یک راکتور اتمی 5 مگاوات، سوخت اورانیوم بسیار غنی شده 93% و تجهیزات Hot  Cell  جهت جداسازی پلوتونیوم شده بود.

دکتر علی اصغرآزاد از بنیانگذاران سازمان انرژی اتمی ایران در زمینه راه اندازی راکتور اتمی دانشگاه تهران می گوید: طبق قرارداد بین دانشگاه تهران و کمپانی A.M.F کلیه عملیات نصب ماشین آلات و وسایل کنترل راکتور به عهده کمپانی مزبور و کلیه کارهای ساختمانی بنای راکتور به عهده مقاطعه کاران ایرانی بود. با وجودی که از آغاز کار همه روزه عده معدودی از کارشناسان مرکز، عملیات نصب راکتور را از نزدیک تعقیب می نمودند. در آخرین مراحل نصب راکتور یعنی در موقعیکه نصب دستگاههای کنترل راکتور و همچنین سیستمهای تصفیه آب استخر و ماشین آلات تهویه راکتور شروع شده بود. بدون هیچ مقدمه ای از ورود کارشناسان مرکز به محوطه کارگاه جلوگیری به عمل آمد. مقاطعه کاران به بهانه دخالت کارشناسان مرکز در کارها و امکان اخلال در پیشرفت عملیات ساختمانی این تصمیم را با روشی توام با خشونت به کارشناسان مرکز، ابلاغ و وسایل دفتری آنها را راسا به فضای باز خارج از محوطه کارگاه منتقل نمودند.

از آن روز، کارشناسان به کارگاه راه نیافتند تا روزی که عملیات نصب ماشین آلات راکتور خاتمه یافت و آماده تحویل به مرکز اتمی گردید. درست در همین موقع کارشناسان AMF که برای نصب و تحول راکتور در تهران بودند، بدون دادن کوچکترین آموزش به کارشناسان مرکز بکلی خود را کنار کشیدند و امید به این بستند که از ناتوانی علمی و فنی کارشناسان مرکز سود جسته و امضای قرارداد دیگری را برای اداره موقت امور راکتور بر دانشگاه تحمیل نمایند. ولی چنین نشد چون کارشناسان ایرانی مرکز در مواجهه با این امر ناتوانی نداشتند، بلکه در حد ممتازی از توانایی برخوردار بودند. تیمی کوچک ولی کارآمد از هشت تا 10 نفر از جوانان با شهامت و آماده به کار قدم پیش نهادند. از مشکلات و امکان مخاطرات نهراسیدند و در مدتی که برای کارشناسان AMF بسیار غیرمنتظره بود، مسائل پیچیده راه اندازی یک راکتور هسته ای را یکی پس از دیگری حل کردند.

لحظات پرهیجان بحرانی شدن راکتور اتمی به دست جوانان ایرانی و بدون کوچکترین کمک کارشناسان خارجی فرارسید و با فرا رسیدن این لحظات، تکنولوژی هسته ای در کشورمان به مرحله جدیدی از گسترش خود پای نهاد.

ایجاد راکتور اتمی دانشگاه تهران ، نقطه آغاز مهمی در زمینه فعالیتهای هسته ای ایران محسوب می شود و عملا در طول ساخت این راکتور که بعضا کارشناسان ایرانی نیز حضور داشتند، تحول مثبتی  در زمینه ایجاد صنایع هسته ای در کشور صورت گرفت. به جز پروژه های مذکور ، طی دو دهه 1330 و 1340 فعالیتهای دیگری نیز در زمینه علوم هسته ای صورت گرفت که می توان به ایجاد شتاب دهنده و اندوگراف و مرکز پزشکی هسته ای در دانشگاه تهران اشاره نمود. بدین لحاظ ایران به تدریج گامهایی در جهت توسعه هسته ای خود برمی داشت.

اما در طی دهه ( 1970) 1350 وضعیت ایران به لحاظ علوم هسته ای و کاربردهای آن به نحو قابل توجهی دچار تحول گردید. در سال (1974) 1353 سازمان انرژی اتمی ایران ( AEOI) تاسیس شد و مرکز اتمی دانشگاه  تهران تحت نظارت این سازمان قرار گرفت. متعاقب تاسیس AEOI ، دولت وقت، سرمایه گذاری وسیعی را جهت رشد سریع علوم و فنون هسته ای انجام داد.

ادامه دارد...

بخش دانش و فناوری