حرص بزنی، فرار می کند!
خداوند در قرآن، تامین رزق و روزی همه ما را به عهده گرفته است؛ خیالتان راحت!
کار همه ما شده بیشتر دویدن و کمتر رسیدن. خیلی واضح است؛ مردم را نگاه کنید، بیشترشان یک گلایه دارند؛ اینکه در خرج زندگیشان ماندهاند. می گویند از کله سحر شروع می کنیم به دویدن تابوق... به امی د اینکه بالاخره به جایی برسیم ولی گویا هر چه بیشتر می دویم، کمتر به دست می آوریم. فکر می کنید مشکل کار کجاست؟ اصلا این جنبوجوشها برای چیست؟ فقط برای به دست آوردن روزی؟ فکر می کنید ما آفریده شدهایم که به دنبال ارتزاق باشیم یا اینکه رزق و روزی برای ما آفریده شده؟ این رزق و روزی یکی از ملزومات حیات ماست یا هدف اول و آخر خلقتمان؟ اگر بخواهیم تعارف را کنار بگذاریم، باید بپذیریم که همی ن هدف ساده، تنها دلیل زندگی برای بعضی از مردم شده. برای به دست آوردن روزی تلاش می کنیم و آخرش هم هشتمان گرو نهمان است!
بهترین روشی که قرآن برای افزایش روزی به ما پیشنهاد میکند، تقوا پیشه کردن است، آیه هم تا دلتان بخواهد داریم؛ نمونهاش آیه 3 سوره طلاق که میگوید: «و هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم میکند و او را از جای که گمان ندارد روزی میدهد.»
اصلا مگر خدا در آیه 6 سوره هود نگفته که «هیچ جنبدهای خلق نشد مگر آنکه رزقش برای خدا واجب است». پس داستان چیست؟
چرا بعضیها در ناز و نعمتند و بعضی دیگر به نان شب محتاج؟
چرا موضوع به این سادگی تبدیل شده به پیچیدهترین و بغرنجترین مسالهای که حتی از قانون نسبیت اینشتین هم سختتر به نظر می آید برای این مشکل باید ریشهای وجود داشته باشد؟
می دانید، اصلا باید در جای دیگری به دنبال حل مساله باشیم؛ جایی که فکر می کنم تمام سوالاتمان را جواب می دهد و منبع موثقی است برای به دست آوردن اطلاعاتی که می تواند راهگشا باشد.
باید سراغ آیات قرآن و احادیث رفت که همی شه تنها راه آگاهی ما بودهاند. شاید این گونه بینش ما نسبت به رزق و روزی و راههای بهدست آوردن آن عوض شود؛ اصلا خدا را چه دیدهاید. شاید اوضاعمان بهتر شد.
هر چیزی که جانداران روی کره خاکی را در بقای حیات کمک کند، رزق می گویند. این شاید کاملترین تعریف رزق باشد.
در قرآن کریم رزق به 2 معنا به کار می رود؛ رزق مادی و رزق معنوی. در هر 2 صورت هم به معنای عطای جاری است؛ یعنی محبتی که خدا به بندهاش دارد.
- رزقهای دنیایی
روشن است که هرچه داریم، رزقی است که از جانب خدا عطا شده و هر کس به اندازه ظرفیتش از آن بهرهمند می شود اما خداوند چند نمونه از رزقهای دنیایی را در قرآن مورد اشاره قرار داده؛ مثلاً در آیه 172 سوره بقره آمده است: «ای کسانی که ایمان آوردهاید، از روزیهای پاکیزهای که برای شما قرار دادیم، بخورید». رزقهای مادی از زمی ن و آسمان برایمان می آید، باران، آفتاب و برف از آسمان و می وهها، حیوانات و کلی چیز دیگر هم از زمین. برای حرفمان سند قرآنی هم داریم؛ آیه 32 سوره ابراهیم در این باره می گوید:«خداست که آسمانها و زمی ن را خلق کرد و از آسمان آبی نازل کرد که با آن می وهها را برای روزی شما پدید آورد».
آیه 13 سوره غافر هم فقط رزقهای آسمانی را نشان می دهد: «خدا آن کسی است که آیاتش را به شما نشان داد و از آسمان روزی بر شما نازل کرد».
در آیه 24 سوره سبا هم آمده است: «آن کسی که روزی شما را از آسمان و زمی ن نازل می کند، خداست، نه کسی دیگری». حتی درباره اینکه کدامی ک از حیوانات زبان بسته را هم بخوریم، در آیه 142 سوره انعام داریم: « و همچنین، چارپایانی که بار می برند یا در خوربار برداشتن نیستند. از هر چه خدا به شما روزی داده است، بخورید و از شیطان پیروی مکنید که او دشمن آشکار شماست».
یکی دیگر از مسائلی که در حوزه رزق مادی مطرح است، شیوه به دست آوردن آن است. در روایات دینی ما بارها این موضوع مورد اشاره قرار گرفته است: «رزق و روزی شما مقسوم است»؛ یعنی سهم شما از پیش تعیین شده و تلاش اضافه این سهم را افزایش نمی دهد؛ به همی ن دلیل است که عالمان «رزق مقسوم» را یکی از شاخههای اصلی این بحث می دانند.
در آیه 32 سوره زخرف آمده است: «ما معیشت آنها را در حیات دنیا می انشان تقسیم کردیم».
حضرت امی ر (ع) هم در نامه 31 نهجالبلاغه که به فرزندش امام حسن (ع) نوشتهاند و مسیر را برای همه ما روشن کردهاند؛ «ای فرزندم! بدان رزق 2 نوع است؛ یکی آن رزقی که تو به دنبال آن هستی و دوم رزقی که آن به دنبال توست. رزق دوم طوری است که اگر به سوی آن نروی، به سوی تو می آید».
- از تو حرکت
خطبه 185 نهجالبلاغه کمی دقیقتر مطلب را تبیین می کند؛ «به مورچه و کوچکی جثه او بنگرید که چگونه خلقت او با چشم و اندیشه انسان درک نمی شود. چگونه روی زمی ن راه می رود و برای بهدست آوردن روزی تلاش می کند. روزی مورچه هم تضمی ن شده است». همین جمله باید آب پاکی را روی دست ما بریزد. وقتی خدا روزی این موجود کوچک را هم ضامن شده، دیگر چه جای غم می ماند؟ البته همه قبول داریم که باید برای کسب روزی تلاش کرد و نباید از آن سوی بام سقوط کرد
سومین نوع رزق معنوی که در قرآن آمده، «رزق معلوم» است که در آیه 41 سوره صافات به آن اشاره شده: «برای آنان [بندگان مخلص] روزی معین و ویژهای است».
حتماً این حکایت قدیمی را شنیدهاید: «مردی مکرر شنیده بوده که خدا ضامن روزی بندگان است. تصمیم گرفت به گوشه مسجد برود و مشغول عبادت شود تا خدا روزیاش را برساند. به مسجد رفت. هنگام ظهر از خدا طلب غذا کرد، خواستهاش اجابت نشد. شب شد و دوباره از خدا غذا خواست، باز هم بیفایده بود. کمکم داشت از گرسنگی جانش به لب می رسید که در تاریکی شب درویشی آمد و گوشه مسجد مشغول خوردن غذا شد. مرد گرسنه که دید غذای آن مرد در حال تمام شدن است، سرفهای کرد تا او را از حضور خود مطلع کند. درویش گفت هر که هستی بفرما! مرد رفت و خود را سیر کرد. بعد از غذا، همه ماجرا را برای درویش تعریف کرد. درویش گفت فکر کن حالا اگر سرفه نکرده بودی، از کجا باید می فهمی دم که اینجایی تا تعارفت کنم؟».
شکی نیست که خدا روزیرسان است ولی انسان باید برای به دست آوردن روزی تلاش کند. خدا به هیچکس تضمی ن نداده که بدون تلاش رزقش را برساند. آیا این حدیث معروف را شنیدهاید که «از جمله افرادی که دعایشان هرگز به اجابت نمی رسد، کسانی هستند که با تنی سالم گوشه خانه می نشینند و برای گشایش روزی دعا می کنند.»
از قدیم هم گفتهاند از تو حرکت، از خدا برکت که البته توفیق حرکت و تلاش را هم باید از خدا خواست. قرآن هم بر این موضوع تاکید بسیاری دارد. در آیه 14 سوره نحل می خوانیم: «او خدای است که دریا را برای شما مسخر کرد تا از گوشتتر و تازه (ماهیان حلال) آن تغذیه کنید و از زیورهای آن (در و مرجان) استخراج کرده و تن را بیارایید و کشتیها را در آن روان بینید که سینه آب را می شکافند (تا به تجارت و سفر رفته) و از فضل خدا روزی طلبید و باشد که شکر خدا به جای آرید».همچنین در آیه 73 سوره قصص آمده است: «و از رحمت خود شب و روز را برای شما قرار داد تا در شب بیارامی د و [در روز] رزق و روزی بجویید، باشد که سپاسگزاری کنید».
- رزقهای معنوی
رزقهای معنوی روی دیگر این سکه را نشان می دهند که البته مهمتر است. خداوند در قرآن گفته است که رزق شما فقط در دنیا خلاصه نمی شود. آیه 169 سوره آل عمران می گوید: «هرگز مپندار آنان که در راه خدا کشته شدهاند، مرد گانند. آنها زندهاند و نزد پروردگارشان روزی می خورند». مهمترین رزق معنویای که خداوند برای بندگانش در نظر گرفته، همی ن رزقی است که در این آیه مورد اشاره قرار گرفته و به «رزق کریم» تعبیر می شود. آیه 4 سوره انفال و آیه 50 سوره حج هم رزق کریم را مخصوص «مومنان واقعی» و «آنهایی که عمل صالح انجام می دهند» دانسته است. البته در بعضی تفاسیر از جمله «تفسیر نمونه» آمده است که احتمال دارد این رزق کریم شامل نعمتهای دنیایی هم باشد اما گروه دیگری از مفسران رزق کریم را فقط برای آن دنیا دانستهاند.
نوع دیگر رزق اخروی، «رزق حسن» است که در آیه 58 سوره حج مورد اشاره قرار گرفته است: «و کسانی که در راه خدا هجرت کردند، سپس کشته شدند یا به مرگ طبیعی از دنیا رفتند، خداوند به آنها روزی نیکویی می دهد». در تفسیر «مجمع البیان»، رزق حسن این گونه تعریف شده است: «رزق حسن اشاره به نعمتهایی دارد که وقتی چشم انسان به آن می افتد، چنان مجذوب می شود که نمی تواند دیده از آن بر گیرد و به غیر آن نگاه کند و تنها خدا قدرت دارد که این روزی را به کسی دهد.» در اخروی بودن رزق حسن هیچ تردیدی نیست؛ چرا که این آیه رزق حسن را برای آنهایی که از دنیا رفتهاند، بیان کرده است.
سومی ن نوع رزق معنوی که در قرآن آمده، «رزق معلوم» است که در آیه 41 سوره صافات به آن اشاره شده: «برای آنان [بندگان مخلص] روزی معین و ویژهای است». تفسیر «المیزان» رزق معلوم را این گونه توضیح می دهد: «یعنی خداوند در بهشت به بندگان مخلص خود رزقی می دهد که غیر از رزق دیگر بهشتیان است و هیچ شباهتی به رزق دیگران ندارد؛ به دلیل اینکه آنان جز به خدای تعالی به هیچ چیز دیگری وابستگی ندارند؛ نه به زینت زندگی دنیا و نه به نعمتهای آخرت؛ چرا که در دل ایشان غیر از خدا چیز دیگری نیست». در آیه 77 همی ن سوره آمده است: «در آنچه خدا به تو عطا کرده است، سرای آخرت را بجوی و سهم خود را از دنیا فراموش مکن».
- حرص زدن ممنوع!
یک نکته را نباید فراموش کرد؛ خدا روزی تمام بندگان را حلال قرار داده. رزق حرام هم همان رزق توست که خودت حرامش کردی! می دانید چرا روزی بعضی حرام می شود؟ دلیلش این است که خیلی از ما صبر نداریم تا رزقمان در موعد مقرر سراغمان بیاید؛ برای همی ن سراغ راههای می انبر می رویم و روزی پاک را خراب می کنیم. روایت است که اگر کمی در رسیدن روزیتان تاخیر افتاد، گیج نشوید و برای به دست آوردن آن هم دست به گناه نبرید.
امی رالمومنین علی (ع) می فرمایند: «بنده به سبب بیصبری، خودش را از روزی حلال محروم می کند و بیشتر از روزی مقدر هم نصیبش نمی شود» کمی دندان بر جگر گذاشتن همه چیز را درست می کند. حضرت امام رضا (ع) هم می فرماید: «رزقت را از طریق حلال دنبال کن تا از راه حرام به دست نیاوری. اگر حرام باشد، استفاده از آن هم حرام می شود». در حدیث قدسی هم آمده است: «همانا عبادت 10 جزء دارد که 9 جزء آن طلب روزی حلال است. پس چون خوراکی و نوشیدنی خود را پاک کردی، در پناه و حمایت من هستی».
در قرآن هم بارها آمده که از روزی حلال بهره بگیرید؛ نمونهاش آیه 114سوره نحل: «از نعمتهایی که خدا روزی شما کرده است، حلال و پاکیزه بخورید» برای به دستآوردن هر چیزی باید تلاش کرد.
حتی امامان هم برای کسب روزی حلال تلاش می کردند و عرق می ریختند. یکی از اصحاب ششمی ن امام(ع) می گوید: «امام صادق(ع)» را دیدیم که مشغول کار روی زمی ن خودشان هستند. گفتیم فدای شما شویم، یا به ما بفرمایید این کار را انجام دهیم یا به غلامان خود! فرمودند نه، بگذارید خودم کار کنم. من مایلم خداوند را در حالی ملاقات کنم که با دست خود کار کرده و با سختی دادن به خود در طلب رزق حلال باشم». سپس فرمودند: «حتی جدم علی (علیهالسلام) هم خود را برای طلب رزق حلال به زحمت می انداخت». البته تلاش برای کسب روزی یک چیز است و حرص زدن برای جمع کردن مال، چیز دیگر. حضرت امی ر(ع) می فرمایند: «یکی از عوامل گرفتاری انسان و غفلت از خدا، نگرانی از رزق است».
رزق مقدر را کسی نمی تواند از تو بگیرد، تلاش اضافه هم آن را اضافه نمی کند. امام صادق(ع) می فرمایند: «اگر بندهای در سوراخی باشد رزق او به او خواهد رسید. پس در طلب آن حریص نباشید».
خداوند چندین بار در قرآن فرموده که به هر کس بخواهم روزی وسیع میدهم؛ نمونهاش آیه 39 سوره سباء: «یقینا پروردگارم روزی را برای هر کس از بندگانش بخواهد، وسعت میدهد یا تنگ میگیرد». اما بهترین روشی که قرآن برای افزایش روزی به ما پیشنهاد میکند، تقوا پیشه کردن است، آیه هم تا دلتان بخواهد داریم؛ نمونهاش آیه 3 سوره طلاق که میگوید: «و هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم میکند و او را از جای که گمان ندارد روزی میدهد.»
منبع:
آیه، ضمیمه قرآنی همشهری جوان، نوشته ی محبوبه شعاعی
تنظیم برای تبیان_ شکوری