تبیان، دستیار زندگی
از میان 22 فیلم حاضر در بخش مسابقه سینماى ایران، ده فیلم داراى فیلمنامه نویسانى هستند كه كارگردانى فیلم را برعهده نداشته اند. این آمار در سینمایى كه تعداد فیلمنامه نویسان حرفه اى آن از شمار انگشتان یك دست تجاوز نمى كند، آمار...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

گزارشى از وضعیت فیلمنامه ها در جشنواره بیست و سوم


از میان 22 فیلم حاضر در بخش مسابقه سینماى ایران، ده فیلم داراى فیلمنامه نویسانى هستند كه كارگردانى فیلم را برعهده نداشته اند. این آمار در سینمایى كه تعداد فیلمنامه نویسان حرفه اى آن از شمار انگشتان یك دست تجاوز نمى كند، آمار قابل قبولى به نظر مى رسد. شرایط تولید در سینماى ایران به گونه اى است كه كارگردان ها تمایل دارند تا فیلمنامه را هم خودشان بنویسند. دلیل این تمایل را باید در نوع مناسبات اقتصادى سینماى ایران جست وجو كرد. سینمایى كه به واسطه كمك و حمایت دولت فیلم مى سازد و در واقع سهم اندكى از بودجه این سینما به واسطه حضور تماشاگر در سالن ها تامین مى شود. وقتى پول تولید فیلم تامین شد آن وقت معیار هاى دیگرى براى تأثیر گذارى بر مجموعه سینما به وجود مى آید. چه در این شرایط دیگر تهیه كننده دغدغه و نگرانى چندانى از بازگشت سرمایه ندارد و فقط مى خواهد پول به دست آمده از راه وام، حمایت هاى خاص و... را به نوعى در میان عوامل تولید تقسیم كند. براى اثبات این مدعا مى توان كیفیت فیلمنامه هاى این دوره جشنواره و میزان وقت و دقتى كه براى نگارش آنها گذاشته شده را بررسى كرد. اگر تهیه كننده بخواهد واقعاً در اكران فیلم شكست نخورد و هزینه هاى خود را تامین كند، آن وقت فیلمنامه نوشته شده توسط كارگردان را بدون هیچ فیلترى جلوى دوربین نخواهد برد بلكه از فیلمنامه نویسان حرفه اى و كارآمد مدد خواهد گرفت تا آنها جنبه هاى مختلف فیلمنامه را از حیث ارتباط برقرار كردن با تماشاگر بررسى كنند. وضعیت سینماى ایران و به تبع آن جریان فیلمنامه نویسى اش به گونه اى است كه تكلیف تأمین سرمایه از قبل مشخص شده و حالا تهیه كننده به واسطه اتكاى به این سرمایه مى خواهد كارى كند تا كسى از دوستان و عوامل فیلم هایش بیكار نماند. چنین تهیه كننده اى قطعاً اجازه خواهد داد كه كارگردان، فیلمنامه فیلم خود را هم بنویسد تا به این وسیله بتواند اعتبارى به عنوان نویسنده كسب كند چرا كه ممكن است اعتبار نویسندگى كارگردان به خود تهیه كننده و فیلم هم ربط پیدا كند و بدین ترتیب میزان محبوبیت هنرى فیلم دو چندان شود.

چنین دغدغه هایى زمانى مدنظر قرار مى گیرد كه دغدغه هایى كلان تر نظیر تأمین هزینه ها و... را رفع شده باشد. در واقع اگر دولت بخشى از منابع درآمدى خود از راه فروش نفت، گاز و... صرف ساخت فیلم نمى كرد آن وقت تهیه كنندگان ایرانى نه تنها نوشتن فیلمنامه از سوى كارگردان به صرف كسب اعتبار هنرى را برنمى تافتند بلكه حتى مى توانستند در شكل گیرى جریانى پویا در عرصه فیلمنامه نویسى سینماى ایران نقشى مؤثر ایفا كنند. چه در آن شرایط تقاضا هاى بى شمارى براى خرید یك فیلمنامه خوب در بازار سینماى ایران شكل مى گرفت و به واسطه آن فیلمنامه نویسانى تربیت مى شدند كه مى توانستند داستان گویى در سینما را به بهترین نحو انجام دهند.جان كلام اینكه تا وقتى مناسبات اقتصادى سینماى ایران تغییرى اساسى پیدا نكرده نمى توان چشم انتظار فیلمنامه نویسان خلاقى بود كه به واسطه فیلمنامه هایشان تماشاگران دلزده سینماى ایران را بار دیگر به سالن هاى سینما مى كشانند و در به وجود آمدن سینمایى به معناى واقعى صنعتى تاثیر گذار جلوه مى كنند.

در میان ده فیلمى كه از فیلمنامه نویس بهره گرفته اند، فیلم هاى اندكى هستند كه كیفیت خوب و قابل قبولى دارند. در واقع اگر چه در شرایط امروز سینماى ایران آمار ده فیلم امیدوار كننده است اما باید توجه داشت كه وقتى وارد جنبه كیفى این فیلم ها مى شویم، اوضاع تا حدود زیادى ناامید كننده به نظر مى رسد دلیل آن از این مسئله ناشى مى شود كه در پس این ده فیلم نوعى جریان فیلمنامه نویسى به چشم نمى خورد بلكه تنها و تنها به واسطه موقعیت هاى محدودى است كه خود فیلمنامه نویسان به وجود آورده اند تا بتوانند در این شرایط به فعالیت بپردازند. ی

كى از فیلم هایى كه در جشنواره امسال از فیلمنامه نویس جداگانه بهره گرفته، فیلم بشارت منجى  است. فیلمى تاریخى كه موضوعى حساس و جهانى را به تصویر مى كشد. اگر گروه تحقیق این فیلم را هم در تیم فیلمنامه نویسان آن به شمار آوریم، آن وقت مى توان گفت كه بشارت منجى از یك تیم فیلمنامه نویس بهره گرفته است. با این حال چنین مسئله اى جزء مقتضیات یك پروژه تاریخى در سینما است و از ایده و فكر خاص سازندگان آن ناشى نمى شود.

فیلم دیگر در فهرست ما « تنهایى باد » است. فیلمى كه فیلمنامه آن را وحید موساییان (كارگردان) به همراه مسعود رایگان نوشته و موضوعى پیرامون تحولات عراق را بررسى كرده است. این فیلم از یك تهیه كننده حرفه اى به نام غلامرضا موسوى بهره مى برد و از قرار معلوم مسعود رایگان بازنویسى فیلمنامه آن را انجام داده است. « حیات » فیلمى است كه مى توان در مورد نحوه نگارش فیلمنامه آن توضیحاتى ارائه كرد. نویسنده فیلمنامه این فیلم، مجتبى خشك دامن است كه او فیلمنامه را براساس طرحى از غلامرضا رمضانى (كارگردان فیلم) نوشته است. این موضوع زمانى جلب توجه مى كند كه كارگردان هاى سینماى ایران (در هر رده اى كه فیلم مى سازند) هیچ گاه نقش خود را در نگارش فیلمنامه فیلم به حد نویسنده طرح تقلیل نمى دهند و معمولاً این گونه است كه اگر حتى ایده اى یك خطى هم به فیلمنامه نویس داده باشند، نام خود را به عنوان یكى از فیلمنامه نویسان فیلم در تیتراژ مى آورند. مورد فیلم حیات را باید یكى از موارد معدود در سینماى ایران دانست. هر چند كه این مطالب در شرایطى بیان مى شوند كه اطلاع چندانى از مراحل نگارش فیلمنامه حیات در دست نیست و تنها از راه اخبار منتشر شده چنین تحلیلى ارائه مى شود.

«محمدرضا گوهرى» یكى از فیلمنامه نویسانى است كه در جشنواره امسال دو فیلمنامه « خیلى دور خیلى نزدیك » و « یك تكه نان » را نوشته است. در اولى به عنوان همكار فیلمنامه نویس حضور داشته و در دومى خود به تنهایى فیلمنامه را نوشته است. جالب اینجاست كه این دو فیلم جزء فیلم هایى به شمار مى روند كه احتمالاً از تماشاگرانى اندك در زمان اكران برخوردار خواهند بود و در بعدى كلان تر به نظر مى رسد كه فیلم هاى موسوم به بدنه در سینماى ایران معمولاً از فیلمنامه نویس جداگانه بهره اى نبرده اند و به نظر مى رسد كه بخشى از دلایل عدم شكل گیرى جریانى پویا در فیلمنامه نویسى سینماى ایران ناشى از همین مسئله است.

فیلم هایى كه در جشنواره امسال  در شمار فیلم هاى بدنه قرار مى گیرند و از فیلمنامه نویس استفاده كرده اند، بسیار اندك و معدود هستند. این فیلم ها عبارتند از: رستگارى در هشت و بیست دقیقه، دیشب باباتو دیدم آیدا و ما همه خوبیم. فیلمنامه «رستگارى و...» پس از چند سال این دست و آن دست شدن بالاخره توسط سیروس الوند ساخته شده و فیلمنامه نویس آن محمدهادى كریمى، جزء معدود فیلمنامه نویسان پركار سینماى ایران به شمار مى آید. یكى از نكات بخش فیلمنامه نویسى در جشنواره امسال این است كه فیلمنامه نویسان مطرح سال هاى اخیر نظیر پیمان قاسم خانى، فرهاد توحیدى و... فیلمنامه اى در جشنواره ندارند. هر چند كه پیمان قاسم خانى در نگارش فیلمنامه فیلم «دیشب باباتو دیدم آیدا» نقش داشته اما نام او به عنوان یكى از فیلمنامه نویسان فیلم آورده نمى شود. «بیژن میرباقرى» در جلسه مطبوعاتى فیلم «ما همه خوبیم» به نكته اى اشاره كرده كه از جهاتى درست به نظر مى رسد. او مى گوید فیلمنامه «ما همه خوبیم» قبل از حضور كارگردان در پروژه نوشته و آماده شده و در واقع كارگردان آخرین كسى بوده كه به جمع عوامل فیلم اضافه شده است. میرباقرى مهم ترین دلیل فیلمنامه قابل قبول «ما همه خوبیم» را ناشى از همین مسئله مى داند. شاید بتوان با كاستن از نقش كارگردان ها در پروسه تولید فیلم در سینماى ایران و افزودن بر نقش سایر عوامل در شكل گیرى جریانى پویا در عرصه فیلمنامه نویسى تاثیر گذاشت.