حساسیت به پنی ‌سیلین

این روزها رسانه‌ های گروهی از بیماری آنفلوآنزای خوکی زیاد می‌گویند (که البته جای گفتن هم دارد، اما درست و دقیق باید گفت) و باعث شده که مطب پزشکان از روزهای دیگر شلوغ ‌تر شده و خیلی ‌ها با کوچک ‌ترین علامتی که در خود می ‌بینند، به پزشک مراجعه می ‌کنند که: "دکتر! بیماری من آنفلوآنزای خوکی نیست؟"

شاید برای تان جالب باشد که بدانید برخی از این بیماران با اصرار از پزشک درخواست آنتی ‌بیوتیک (مخصوصا پنی ‌سیلین) می ‌کنند.

به همین بهانه، به سراغ دکتر ایرج خسرونیا، متخصص داخلی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، رفتیم تا با خطرات تجویز بی ‌رویه پنی ‌سیلین آشنا شویم.

آقای دکتر! به عنوان اولین پرسش می ‌توانید کمی درباره حساسیت به پنی ‌سیلین برای ما توضیح دهید؟

پنی‌سیلین یکی از داروهایی است که زیاد تجویز می‌شود و اغلب در درمان گلودرد چرکی و عفونت‌های گوش استفاده می ‌شود. اما اگر شما به پنی ‌سیلین حساسیت داشته باشید، مصرف این دارو می ‌تواند برای تان خطرناک باشد. واکنش‌هایی که در پاسخ به مصرف پنی ‌سیلین در شخصی که به این دارو حساسیت دارد، رخ می ‌دهد طیف وسیعی دارد و می‌ تواند از تظاهرات پوستی تا واکنش‌های مرگ‌ باری مانند مشکلات حاد تنفسی باشد.

علایم و نشانه‌ های این حساسیت چیست؟

علایم و نشانه‌ های شایع حساسیت به پنی‌ سیلین عبارت‌اند از: تظاهرات پوستی، کهیر، خارش چشم ‌ها، تورم لب ‌ها، زبان یا صورت. اگر شما متوجه هرکدام از این علایم و نشانه‌ ها شدید، پزشک ‌تان را مطلع سازید.

اگر شما دچار یک واکنش حساسیتی شده باشید، پزشک تان می ‌تواند آن را تشخیص دهد و داروی دیگری را به عنوان جایگزین پنی ‌سیلین برای تان تجویز کند.

شدیدترین واکنش حساسیتی به پنی‌ سیلین، واکنش آنافیلاکسی است که می ‌تواند کشنده باشد؛ واکنشی که در افراد بسیار حساس، بلافاصله پس از تماس با پنی‌ سیلین رخ می ‌دهد و می ‌تواند موجب انقباض مجاری تنفسی و دشواری تنفس شود.

فشار خون می‌ تواند تا حد خطرناکی پایین بیاید و موجب سرگیجه یا بیهوشی شود. سایر علایم و نشانه‌ های جدی نیز عبارتند از: شنیدن صدای غیر عادی هنگام نفس کشیدن، احساس سبکی سر، نامفهوم صحبت کردن، نبض تند یا ضعیف، کبودشدن پوست، لب ‌ها یا بستر ناخن، اسهال و تهوع و استفراغ. اگر شما فکر می ‌کنید که خودتان یا شخص دیگری دچار واکنش آنافیلاکتیک شده‌ اید، سریع به اورژانس مراجعه کنید.

اصلا چرا بعضی ‌ها به پنی‌ سیلین حساسیت دارند؟

هنوز به طور کامل مشخص نیست که چرا بعضی از مردم دچار حساسیت به پنی ‌سیلین می ‌شوند و بقیه چنین مشکلی را ندارند. البته احتمال ابتلا در افرادی خاص نسبت به سایرین بیشتر است، که در این میان وراثت ممکن است نقش داشته باشد.

پنی ‌سیلین متعلق به خانواده‌‌ ای از داروها به نام آنتی ‌بیوتیک ‌های بتالاکتام است. این داروها شامل پنی ‌سیلین و آموکسی‌ سیلین هستند که به نسبت ارزان هستند و اصولا در ریشه‌ کنی بسیاری از عفونت‌ های باکتریایی شایع موثرند. این عفونت‌ها شامل عفونت ‌های مجاری تنفسی فوقانی، سینوس‌ ها، گوش و پوست است. پنی‌سیلین چه به صورت خوراکی یا تزریقی، موجب توقف رشد باکتری در بدن تان می‌ شود. انواع گوناگونی از پنی‌سیلین وجود دارد و هر کدام از آن ها روی عفونت و منطقه مجزایی از بدن اثر دارد. شما ممکن است نام بعضی دیگر از اعضای خانواده پنی ‌سیلین را شنیده باشید که شامل: آموکسی ‌سیلین، دیکلوکساسیلین، پنی‌ سیلین V، آمپی‌ سیلین، نفسیلین و پنی ‌سیلین G است.

شما به صورت مادرزادی با این نوع حساسیت به دنیا نمی‌آیید، اما ممکن است پس از تماس با پنی ‌سیلین به آن حساسیت پیدا کنید و پس از آن، با تماس مجدد با این دارو یا سایر آنتی‌بیوتیک ‌های مشابه دچار واکنش حساسیتی شوید. حساسیت به پنی‌ سیلین به این دلایل روی می ‌دهد که سیستم ایمنی شما به پنی ‌سیلین به عنوان یک ماده مضر برای بدن پاسخ می ‌دهد. به دلایلی که هنوز مشخص نیست، بدن شما پادتن‌هایی به نام ایمونوگلوبولین (Ig) تولید می‌ کند که به دارو حمله می‌ کند. در اغلب موارد حساسیت به پنی ‌سیلین، ایمونوگلوبولین مسوول این مشکلات، IgE یا ایمونوگلوبولین E نام دارد.

کی باید برای درمان این مشکل به پزشک مراجعه کرد؟

اگر شما فکر می ‌کنید که به پنی ‌سیلین حساسیت دارید یا دچار یکی از علایم و نشانه‌ های حساسیت به پنی‌ سیلین هستید، باید با پزشک ‌تان مشورت کنید. اگر این امکان برای تان وجود دارد، زمانی که دچار واکنش‌ حساسیتی هستید، باید به پزشک ‌مراجعه کنید، زیرا با این کار به تشخیص علایم‌ تان کمک می‌ کنید. اگر در شما یکی از علایم یا نشانه‌ های آنافیلاکسی به وجود آمد، حتما باید به اورژانس مراجعه کنید.

روش ‌های غربالگری و تشخیص این نوع حساسیت چه هستند؟

پزشک احتیاج به دانستن سابقه علایم و نشانه‌ های حساسیت بیمار به پنی‌ سیلین دارد و ممکن است نیاز به انجام تعدادی از معاینات بالینی برای تشخیص یا سایر علل پزشکی داشته باشد. پزشک‌ ممکن است درخواست تست پوستی برای شما بکند. در این تست مقدار بسیار کمی از پنی ‌سیلین را در پوست ساعد یا پشت ‌تان تزریق می ‌کنند که در صورتی که شما به پنی ‌سیلین حساسیت داشته باشید، در قسمت تزریق یک واکنش یا برآمدگی سفت و قرمزرنگ دیده خواهد شد. تنها مراکز تخصصی ویژه حساسیت قادر به انجام تست‌ های حساسیتی مربوط به پنی ‌سیلین هستند.

این حساسیت‌ ها، درمانی هم دارند؟

بله؛ در صورت ابتلا به یک واکنش حساسیتی به پنی‌ سیلین، می ‌توانید برای کاهش تظاهرات پوستی و خارش از ترکیبات ضد هیستامینی مانند دیفن‌هیدرامین استفاده کنید. واکنش ‌های شدیدتر ممکن است نیاز به درمان با کورتون داشته باشند. واکنش آنافیلاکتیک نیز یک حالت اورژانس است و احتیاج به تزریق فوری اپی ‌نفرین و مراقبت ‌های بیمارستانی برای حفظ فشار خون و حمایت تنفسی دارد.

روش ‌های پیشگیری از این نوع حساسیت ‌ها چیست؟

بهترین راه جلوگیری از ایجاد واکنش حساسیتی به پنی ‌سیلین، خودداری از مصرف پنی ‌سیلین و سایر آنتی ‌بیوتیک ‌های مشابه است. اگر شما به پنی ‌سیلین حساسیت دارید، معنی ‌اش این نیست که شما لزوما به همه آنتی ‌بیوتیک ‌ها حساسیت دارید.

پزشک ممکن است آنتی ‌بیوتیکی را که با خانواده پنی ‌سیلین ارتباطی دور داشته باشد را بدون ایجاد هیچ‌ گونه مشکلی به شما بدهد. البته آنتی ‌بیوتیک ‌هایی هم که هیچ ‌گونه ارتباطی به خانواده پنی ‌سیلین ندارند نیز وجود دارند.

برای بعضی از عفونت‌ ها، مصرف پنی ‌سیلین ضرورت کامل دارد. در این موارد اگر شما سابقه قبلی حساسیت به پنی‌ سیلین را داشته باشید، انجام یک تست پوستی حساسیت ممکن است مهم باشد. اگر در تست پوستی انجام شده، شما به پنی ‌‌سیلین حساسیت داشتید، پزشک ‌تان ممکن است برای شما حساسیت ‌زدایی را تجویز کند. طی فرآیند حساسیت ‌زدایی، مقدار کمی از پنی ‌سیلین که به تدریج بر مقدار آن افزوده می ‌شود، به صورت خوراکی یا تزریقی به شما داده می ‌شود. به دلیل این که خود حساسیت ‌زدایی می ‌تواند موجب شروع واکنش‌های حساسیتی شود، این نوع درمان‌ها باید در بیمارستان‌ و تنها زمانی که مصرف پنی ‌سیلین ضروری است، انجام شود. حساسیت ‌زدایی شما تنها تا زمانی که شما پنی ‌سیلین مصرف می ‌کنید، باقی می‌ ماند. اگر شما مصرف پنی ‌سیلین را قطع کنید و دوباره در آینده به مصرف پنی ‌سیلین نیاز پیدا کنید، باید فرآیند حساسیت ‌زدایی را دوباره انجام دهید. فرآیند حساسیت ‌زدایی اغلب یکی دو روز طول می ‌کشد؛ اگرچه این اقدام در تمام موارد موثر نیست. هنوز علت این که چرا این فرآیند در بعضی افراد موثر است و در بعضی دیگر موثر نیست، مشخص نیست.

و به عنوان آخرین سوال، چه توصیه‌ ای به مبتلایان به این ‌جور حساسیت ‌ها دارید؟

ببینید؛ اگر شما فکر می ‌کنید که در گذشته واکنشی به پنی ‌سیلین داشته ‌اید، باید حتما با پزشک‌ و دندانپزشک‌ تان در این باره مشورت کنید. به پزشک ‌تان هر واکنش جدیدی را که در حین مصرف دارو متوجه آن می ‌شوید، بگویید. اگر او برای شما تشخیص حساسیت به پنی‌ سیلین داد، انجام کارهایی مانند پوشیدن دست‌ بندهای پزشکی یا داشتن کارتی در کیف پول تان که نشانگر وجود حساسیت به پنی‌ سیلین در شما باشد، مفید است.

دکتر حمید حسینی