حاتمی کیا از هویت تا دعوت

سینمای دفاع مقدس در عمر سی ساله اش کارگردان های زیادی را به خود دیده و طیف های گوناگونی را از گروه های مختلف را در خود جای داده است. حاتمی کیا از جمله این کارگردانان است که آثار فاخری را در این عرصه از خود برجای گذاشته است.

اما برخی دیگر هم خلق لحظات نابی را تجربه کردند? خلوص نیت و صداقت این گروه بسیاری از ضعف های تکنیکیشان را پوشاند و آثاری ماندگار را خلق کرد.از جمله این فیلم ها می توان به دیده بان و مهاجر اثر حاتمی کیا،سفر به چزابه و نجات یافتگان ساخته زنده یاد رسول ملاقلی پور و ... اشاره کرد که گذر زمان نه تنها از ارزش آنها نکاسته بلکه صیقل داده وبرجسته تر کرده است.

ابراهیم حاتمی کیا را می توان یکی از تاثیرگذار ترین فیلمسازان سینما دفاع مقدس نامید که عاشقانه در این عرصه کار کرده و آثار ارزشمندی را خلق کرده است. وی که تصویر گری جنگ را با دوربین هشت میلیمتری آغاز کرد وسرانجام به گروه شهید آوینی پیوست ،مدیوم سینما را برای ثبت دلاوری ایرانیان در جنگی عجیب و نابرابر مناسب دید و با فیلم هویت وارد عرصه سینمای حرفه ای شد و با دیده بان به عنوان فیلمسازی تازه نفس ،کشف شد.

او در دیده بان هفت مرحله سلوک را از طریق دیده بان جوانش که در نهایت به شهادت شدن انجامید،به تصویر کشید و بسیاری ازمنتقدین را به تحسین واداشت. حاتمی کیا بسیاری از خام دستی های تکنیکی اش را لابلای سوژه فوق العاده و صداقت کلامش پوشاند و در فیلم بعدی اش (مهاجر) به کمال رساند.استفاده از عنصر پلاک که در فیلم های بعدیش به نماد دلپذیر تبدیل شد، با همین مهاجر آغاز شد .

رابطه رزمنده فیلم(با بازی خوب مرحوم اصغر زاده) با پرنده آهنی شناسایی عالی از کار درآمده و به این پرنده کوچک شخصیت داده شد.

حاتمی کیا پایان فیلم و شهادت کاراکترهایش را به خوبی با ظهر عاشورا و شهدای آن پیوند داده است.

وی در اوایل دهه 1370 اثری ماندگار در سینمای دفاع مقدس با محوریت مجروحین جنگ خلق کرد:از کرخه تا راین.حاتمی کیا با این فیلم ملودرام توانست نظر مساعد تماشاگران و در عین حال منتقدین را جلب کرده و جوایز زیادی را در جشنواره فیلم فجر به خود اختصاص دهد.

بوی پیراهن یوسف و برج مینو با نگاهی به داستان اسرای جنگی و دیده بانی که برای یادآوری خاطرات آن سالها بازگشته ،در یک سال ساخته شده و حاتمی کیا پرکارترین فیلمساز سال معرفی شد!البته هیچکدام نتوانست موفقیت از کرخه تا راین را تکرار کرده و در کنار فیلم مهجور خاکستر سبز ناکامی های این کارگردان تکمیل نمودند.

آژانس شیشه ای که در دوران پر التهاب سال 1376 ساخته شد به شدت مورد توجه قرار گرفت و طیف های مختلف مردم و سیاسیون را مجذوب خویش ساخت. مظلومیت کاراکتر عباس (جانباز جنگ در حال احتضار) برگ برنده حاتمی کیا بوده و حس همدردی تماشاگر را بر می انگیخت.در نقطه مقابل حاج کاظم قرار داشت که دافعه ای بیشتری داشته و چندان سمپات نبود.ضلع دیگر این مثلث جذاب،سلحشور مامور امنیتی است که در عین نگرانی برای سلامتی عباس،امنیت ملی را ارجح تر می داند.

بازی فوق العاده بیرونی پرستویی در کنار بازی های دیدنی کیانیان و حبیب رضایی، آژانس شیشه ای را به فیلمی جذاب و دوست داشتنی تبدیل کرده و حاتمی کیا را به قله محبوبیت رسانید.

موج مرده کار بعدی وی به دلایلی با مشکل ممیزی مواجه شد و واکنش عجیب حاتمی کیا را در کنفرانس مطبوعاتی اش در برداشت.سرانجام فیلم با بیست دقیقه ممیزی به نمایش درآمده و نتوانست به موفقیتی دست یابد.

در همین اثنا وی نخستین سریالش را با عنوان خاک سرخ در رابطه با نخستین روزهای جنگ ساخت که به دلیل فیلمنامه نسبتا ضعیف و کشدار بودنش نتوانست نظر بینندگان تلویزیونی را آنچنان که باید جلب کند. در روزهای فیلمبرداری خاک سرخ خبری راجع به هواپیما ربایی ایرانی نظر حاتمی کیا را جلب کرده که به ارتفاع پست تبدیل شد. جوانی بی پول که با خانواده اش هواپیمایی را ربوده و ماجراهای جذابی را به وجود می آورند. فیلمی با کادر اسکوپ ، بازیگران متعدد و پلاتویی کوچک که خلاقیت حاتمی کیا را به چالش فراخوانده و سرانجام خوشی برای وی داشت. ارتفاع پست مورد استقبال مردم قرار گرفت و هواپیما ربای واقعی را نیز با کاهش مجازات روبرو کرد.

به رنگ ارغوان نیز به سرنوشت موج مرده دچار شد با این تفاوت که به دلیل سوژه حساسیت برانگیزش (علاقه مامور امنیتی به دختر یکی از سران مخالف نظام) هرگز رنگ پرده را ندید و علاقمندان سینمایش را ناکام گذاشت.

(به نام پدر) ملودرامی دیگر از حاتمی کیا بود که فیلمنامه شتابزده و بازی کلیشه شده پرویز پرستویی لطمه شدیدی به پیکره فیلم وارد کرد و به همین دلیل هم در گیشه ناموفق بوده و مورد توجه بینندگان حرفه ای نیز قرار نگرفت.

وی در آخرین کار سینمایی اش به سراغ سوژه داغ و پرسروصدای سقط جنین رفته و برای نخستین بار ساختار اپیزودیک را تجربه نمود.دعوت با فیلمنامه ای کاملا زنانه نوشته چیستا یثربی داستان های یکدستی نداشته و برخی بسیار ضعیف بودند(مانند اپیزود مربوط به ستاره زن سینما).یکی از مهمترین ایراداتی که می توان به کارهای حاتمی کیا گرفت اینست که وی به موازات پیشرفت تکنیکی ، در وجوه دراماتیک کارهایش موفق عمل نکرده و بلوغ تکنیکی جانشین حس ناب غریزی جاری در فیلم های اولیه وی شده است.

در واقع در دعوت با یک فن سالار روبروییم نه کارگردانی غریزی و با هوش جهت تاثیرگذاری روی لایه های مختلف جامعه.فروش نزدیک به یک میلیارد فیلم هم بیش از آنکه از کیفیت والای فیلم نشات گرفته باشد، به افزایش بهای بلیط و نبود رقیبی قدرتمند در اکران باز می گشت.

در کل حاتمی کیا در سینمای دفاع مقدس نقش برجسته ای داشته و سطح کیفی آن را تا حد زیادی ارتقا داده و عاشقانه این فضا و روابط حاکم بر آن را به تصویر کشیده است.

1.برگرفته از نقل قول شهید مرتضی آوینی

منبع : ایرنا

تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی