خواب چهل سالگی

قبادیان شهری بوده است، در جنوب غربی تاجیکستان امروزی. ناصر خسرو زاده‏ی این شهر است. «ناصر»، نام اصلی اوست که به همراه «خسرو» نام پدرش همراه شده. بسیاری از تاریخ‏نویسان بر این باورند که او در سال 394 هجری قمری متولد شد. ناصر خسرو به زودی توانست با استفاده از ذوق و قریحه‏ی شاعری و توانایی‏های علمی و فردی به دربار غزنویان وارد شود و مسئولیت‏های مهمی را عهده‏دار شود.

ناصر خسرو تا حدود 40 سالگی در دربار پادشاهان مشغول به کار بود و به ثروت‏اندوزی و لذت‏طلبی پرداخت.

ناصر خسرو به ماموریتی از سوی دربار فرستاده می‏شود. در سفرنامه‏ی خود چنین می‏نویسد: «سنه‏ی سبع و ثلاثین و اربعمائه‏ی نیمه‏ی دی ماه پارسیان سال بر چهارصدوده یزد گردی سروتن بشستم و به مسجد جامع شدم...» با این همه هیچ اتفاقی نیفتاد و زندگی ناصر خسرو به شیوه‏ی سابق بود.ناصر خسرو یک ماه دیگر شراب نوشید و به لذت‏های دنیایی پرداخت.

ناصر خسرو یک شب خوابی دید. در خواب کسی به او گفت: «چرا اینقدر شراب می‏خورد تا خرد و دانانی‏ات از بین برود؟» ناصر خسرو در جواب گفت: «تنها شراب می‏تواند غم و اندوه دنیا را کم کند.» آن شخص جواب داد: «در بی خودی و بی‏خبری و بی‏هوشی، راحتی وجود ندارد. حکیم باید مردم را به آگاهی دعوت کند و بر هوش آنها بیفزاید.» ناصر خسرو پرسید: «چه‏طور به این درجه نائل شوم؟» صدا جواب داد: «جوینده یابنده است!» ناصر خسرو از خواب بیدار شد و آنچه را در خواب دیده بود به خاطرآورد. تصمیم گرفت همان‏طور که از آن خواب بیدار شده بود از خواب چهل ساله‏ی خود نیز بیدار شود. در دیوان اشعار خود در این باره سروده است:

ای برادر، گر ببینی مرمرا

باورت ناید که من آن ناصرم

چون دگرگون شد همه احوال من

گر نشد دیگر به گوهر عنصرم؟

گر شدم غره به دنیا لاجرم

هر جفایی را که دیدم در خورم

گر تو را دنیا همی خواند به زرق

من دروغ و رزق او را منکرم

آن کند با تو که با من کردراست

پیش من بنشین و نیکو بنگرم

فعل‏های او زمن بر خوان که من

مر تو را زین چرخ جافی محضرم

ای مسلمانان به دنیا مگروید

من شما را زو گواه حاضرم

خوابی که ناصر خسرو در چهل سالگی دید او را از غفلت چندین ساله جدا کرد و به آگاهی و شعور رساند.ناصر خسرو دربار را رها کرد و راهی سفر شد و تصمیم گرفت به زیارت خانه‏‏ی خدا برود.

بسیاری از پژوهشگران و محققان ادبی، آثار ناصر خسرو را از آثار برتر ادبیات فارسی برشمرده‏اند.ناصر خسرو هم در زمینه‏ی نظم و هم نثر پدید آورنده‏ی کتاب‏های ارزشمندی بوده است. از آثار ناصر خسرو قبادیانی بلخی می‏توان به اینها اشاره کرد: دیوان، سفرنامه، وجه دین، خوان اخوان، جامع الحکمتین، زاده‏المسافرین سعادت‏نامه، روشنایی نامه‏، دلیل المتحرین، رساله‏ی گشایش و رهایش، تفسیر قرآن، کنزالحقایق، بستان العقول، اکسیراعظم، قانون اعظم، دستوراعظم، المستوفی، در علم یونان شاید بتوان «سفرنامه» را یکی از مهم‏ترین کتاب‏های ناصر خسرو بر شمرد. این سفرنامه گزارش سفر هفت‏ساله‏ی ناصر خسرو قبادیانی به سرزمین‏های ایران، ارمنیه، آسیای صغیر، شام، فلسطین، حجاز سودان، قیروان و کشورهای دیگر است. ناصر خسرو در این سفر هفت ساله همه‏ی دیده‏ها و شنیده‏های خود را روی کاغذ آورده و حاصل مشاهدات خود را به ثبت رسانده است. خودش در این باره می‏گوید: «ننبشتم الا آن چه دیدم و بعضی که شنیدم و نبشتم عهده‏ی آن بر من نیست.»

ناصر خسرو صادقانه آنچه را که در طول سفر تجربه کرده است، نوشته و سفرنامه را هم به گونه‏ای نوشته‏ که برای بسیاری از مردم قابل فهم و درک باشد. تعداد لغت‏های عربی در آن اندک است و به زبان فارسی، روان نوشته شده است.

ناصر خسرو شاعری اندیشه‏ور است که خواننده را به فکر و تأمل وا می‏دارد. شاعر نوید‏بخش دنیای دیگر است، دنیایی فراتر از دنیای مادی و کنونی:

ای پسر دانی که هیچ آغاز بی انجام نیست؟

نیک بنگر گرچه نادان بر تو می غوغا کند

ای پسر امروز را فرداست، پس غافل مباش

مرمرا از کار تو، پورا همی سودا کند

از غم فردا هم امروز، ای پسر بی‏غم شود

هر که در امروز روز اندیشه از فردا کند.

مهدی مرادی

تنظیم:بخش کودک و نوجوان

*****************************

مطالب مرتبط

پروفسور حسابی

نردبام آسمان

ابوریحان نابغه بزرگ ایرانی

شاعر تک بیت‏های ناب

تاریخ نویسی که جزء تاریخ شد

شرح حال دهخدا

لقمان حکیم

فیلسوف نقاش!

برادر دریا