گزارشی از تحقیقات انجام شده در زمینه تعدد زوجات (7)

مقالات (14)
(بخش سوم مقاله خانم اشرف بروجردی)

بخش اول مقاله اشرف بروجردی

بخش دوم مقاله اشرف بروجردی

بررسی قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران و عقد نامه ها در موردتعدد زوجات

در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران ماده 1119 چنین آمده است:

طرفین ازدواج می توانند هر شرطی که مخالف با مقتضای عقد مزبور نباشد در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بنمایند مثل اینکه شرط شود هر گاه شوهر زن دیگر بگیرد یا در مدت معینی غایب شود یا ترک انفاق نماید یا برعلیه حیات زن سوء قصد کند یا سوء رفتاری نماید که زندگانی آنها با یکدیگر غیر قابل تحمل شود زن وکیل و وکیل در توکیل باشد که پس از اثبات تحقق شرط در محکمه و صدور حکم نهائی خود را مطلقه سازد. درعقد نامه های جدید نیز این اصل چنین تصریح شده: مواردی که زن می تواند حسب مورد از دادگاه تقاضای صدور اجازه طلاق نماید به شرح زیر است: زوج همسر دیگری بدون رضایت زوجه اختیار کند یا به تشخیص دادگاه نسبت به همسران خود اجرای عدالت ننماید.

این اصل قانونی موجب گردید تا کسانی که می خواستند مسئولیتی در قبال خانواده های بی سرپرست بعهده بگیرند با مشکل مواجه شوند، علاوه بر آنکه این ماده قانونی مغایرت با حکم شرع پیدا می کند؛ فلذا شورای نگهبان در اصلاح ماده 1119 و بند 17 از قانون مدنی در تاریخ 9/5/1363 در جلسه شماره 1488 چنین تصویب کرد: مجازات متعاقدین و عاقد در عقد ازدواج غیر رسمی مذکور در ماده 1 قانون ازدواج و در ازدواج مجدد مذکور در ماده 17 قانون حمایت خانواده شرعی نمی باشد.

دبیر شورای نگهبان – لطف الله صافی

9- بررسی دیدگاه مستشرقین در قبال مسئله تعدد زوجات:

در مورد تعدد زوجات عده ای از مستشرقین نظر مثبت ارائه داده اند که به دیدگاه های آنها اشاره می شود. گوستاو لوبون دانشمند فرانسوی می گوید: "در اروپا هیچیک از رسوم شرق به قدر تعدد زوجات بد معرفی نشده و در باره هیچ رسمی هم اینقدر نظر اروپا به خطا نرفته است. و در جای دیگر می گوید:« راستی من متحیّرم و نمی دانم که تعدد زوجات مشروع و محدود شرق، از تعدد زوجات سالوسانه غرب چه چیز کم دارد؟

بلکه من می گویم که اولی از هر جهت از دومی بهتر و شایسته تر است.»

ویل دورانت: « علمای دینی در قرون وسطی چنین تصور می کردند که تعدد زوجات از ابتکارات پیامبر اسلام است، در صورتی که چنین نیست...» از لحاظ بهبود نسل هم باید گفت که تعدد زوجات بر تک همسری فعلی ترجیح داشته است ، چه همان گونه که می دانیم تواناترین و محتاط ترین مردان عصر جدید غالباً طوری است که دیر موفق به اختیار همسر می شوند و به همین جهت کم فرزند می آورند در صورتی که در آن ایام گذشته تواناترین مردان ظاهراً به بهترین زنان دست می یافته و فرزندان بیشتر تولید می کرده اند به همین جهت است که تعدد زوجات مدت مدیدی در میان ملت های ابتدایی بلکه ملت های متمدن توانسته است دوام کند و فقط در همین اواخر و در زمان ما است که رفته رفته دارد از کشورهای خاوری رخت بر می بندد. بر تراند راسل می گوید:« در انگلستان کنونی بیش از دو میلیون زن زائد بر مردان وجود دارد که بنابر عرف باید همواره عقیم بمانند و این برای ایشان محرومیت بزرگی است.»

آثار اجرای حکم تعدد زوجات در میان جوامع بشری

در ریشه یابی نظام های حاکم دنیا که به نام اسلام حکومت کردند ولی در بسیاری از موارد به عکس دستورات اسلامی عمل کردند به این حقیقت می رسیم که مردم هیچیک از زمان ها طعم اسلام را نچشیده و قوانین الهی را درست اجرا نکرده اند و چون در مکتب اسلام پرورش نیافته و با فرهنگ غنی آن تربیت نشده اند قوانین آن در عمل مسخ شده و نتیجه اصلی را به دست نداده است که یکی از آنها "تعدد زوجات" است. به جرأت باید گفت که اگر مردان و زنان ما مسلمان واقعی و عامل به احکام اسلام باشند نه تنها تعدد زوجات برای مرد و یا زن رنج آور نیست بلکه باعث تحرک بیشتر جامعه و ترقی و تکامل آن خواهد شد. در این جا این سؤال مطرح می شود که کسانی که مخالف هستند که شوهرشان زن دیگری بگیرد یا با زنی ارتباط داشته باشد ولو محدود، با هتک شدن حکم خدا چقدر مخالف اند؟

این را محاسبه کنند که عزت خودشان را بیشتر می خواهند (ولو در یک محدوده کوچک) یا عزت خدا را در همان محدوده؟

با علم به این که حکم خدا برای کسی ذلت نمی آورد، حکم خدا همه اش عزت است. کسی که خیال می کند اگر شوهرش نگاهی به کس دیگری کرد برای او ذلت پیدا می شود، این فرد نشناخته که عزت و ذلت دست خداست و آن چیزی که انسان را به عزت می رساند احکام الهی هستند. طرفداری از حکم خدا و راضی شدن به حکم خدا ذلت آور نیست بلکه عزت آور است و نه فقط در قلب شوهر بلکه در قلب سایر افراد، خداوند مهابتش را نفوذ می دهد. در جوامع اسلامی اگر زن بخواهد به عنوان محور عاطفی خانه، دارای ثبات بوده قدرت داشته باشد که فرزندان خود را تحت عاطفه پرورش بدهد ، باید امنیت داشته باشد و ساده اندیشی است که کسی فکر کند این امنیت باعقد دائم و در روابط جزئی قابل مشاهده است. اول باید در کلیات جامعه ببیند که منزلت زن و پایگاه اجتماعی او کجاست؟

مثلاً در غرب که تک همسری است آیا خانواده ها متزلزل نیستند؟ آنجا آمار طلاق خیلی کم است؟

کسانی که بیش از همه با تعدد زوجات مخالفت می کنند غربیان هستند آنهم نه تنها زنان ایشان، بلکه مردان اعتراضشان بیشتر و قلمشان در این باره رساتر است. علت عمده این اعتراض از سوی مردان برای جلب توجه زنان می باشد و می بینیم با همه اعتراض های زبانی و قلمی و برپا کردن غوغای حمایت از یک زن برای محکوم کردن تعدد زوجات ، خود در عمل نه از یک یا دو یا چهار زن بلکه از دهها زن استفاده می کنند چون رابطه آزاد به همه امکان داده که زنان متعدد داشته باشند. به عبارت دیگر با چند همسری معدودی از مردان متاهل که حتماً از ده درصد تجاوز نخواهد کرد و سر و سامان یافتن و خانه و زندگی پیدا کردن زنان بی شوهر، راه معشوقه بازی بسته می شود. اجتماع اگر سر اصلاح دارد و طرفدار نجات تک همسری واقعی است باید در راه برقراری این سه عامل (عدالت اجتماعی، کار و درآمد کافی ) بکوشد والا منع قانونی تعدد زوجات جز این که راه فحشاء را باز کند اثر دیگری ندارد. و اگر عدد زنان نیازمند بر مردان نیازمند فزونی داشته باشد (که دارد) منع تعدد زوجات خیانت به بشریت است ؛ زیرا تنها پامال کردن حقوق زن در میان نیست چون اگر مطلب به پامال شدن حقوق عده ای از زنان ختم می شد شاید قابل تحمل بود. بحرانی که از این راه عارض اجتماع می شود از هر بحران دیگر خطرناکتر است و آن حفظ کیان خانواده است. خانواده از هر کانون دیگر مقدس تر است. ملت هایی که روحشان با تقوا وعفاف پیوند بیشتری داشته به رهبری ادیان بزرگ آسمانی با تعدد زوجات قداست خانواده را حفظ نموده اند. و ملت هایی که تقوی و عفاف چندان با روحیه شان سازگار نبوده پدیده افزونی عدد زنان بر مردان را وسیله ای برای فحشاء قرار داده اند. ملت هایی که در مسیر فحشاء قرار گرفته اند بیش از ملت هایی که تعدد زوجات را تجویز کرده اند به تک همسری ضربه زده اند. مسلماً سعادت و خوشبختی زناشویی در گرو صفا، صمیمیت، گذشت، فداکاری، وحدت و یگانگی است و همه اینها در چند همسری به خطر می افتد. آنقدر مسئولیت های تعدد زوجات سنگین و خرد کننده است که رو آوردن به آن، پشت کردن به مسرت و آسایش است و اکثر مردانی که از تعدد زوجات راضی و خوشنودند آنهایی هستند که عملاً از زیربار مسئولیت های شرعی و اخلاقی آن شانه خالی می کنند. آنچه این گونه افراد نام تعدد زوجات را به آن می دهند در واقع نوعی تک همسری است توام با ستمکاری و بیدادگری. مسلماً تک همسری از نظر تامین خوشی و آسایش بر چند همسری ترجیح دارد اما بررسی درستی و نادرستی مسائل مانند تعدد زوجات که ناشی از ضرورت های اجتماعی است به این نحو صحیح نیست که آن را با تک همسری مقایسه کنیم. یک چیز مسلم است و آن اینکه عشق و احساسات هرگز در صورت تعدد آنقدر اوج نمی گیرد که در وحدت می گیرد اما معلوم نیست که چرا اگر بناست مبادله احساسات منصفانه باشد باید انحصاری باشد. مگر پدر که فرزندان متعدد خود را دوست می دارد و متقابلاً آنها پدر را دوست می دارند مبادله حساسات آنها به طور منصفانه نیست. در تعدد زوجات همه ناراحتی ها معلول طبیعت تعدد زوجات نیست ، بیشتر معلول طرز اجرای آن است. اگر زن اول بداند که شوهرش "مجوز" دارد و از او سیر نشده است و رو آوردن به چند همسری به معنی پشت کردن به او نیست و مرد ژست استبداد و خود سری و هوسرانی را از خود دور کند و بر احترامات و عواطف خود نسبت به زن اول بیفزاید ، و همچنین اگر زن دوم توجه داشته باشد که زن اول حقوقی دارد و حقوق او محترم است و تجاوز به آنها جایز نیست خصوصاً اگر همه توجه داشته باشند که در راه ِ حل یک معضل و مشکل اجتماعی قدم بر می دارند مسلماً از ناراحتی های داخلی کاسته می شود. ضمناً باور داشته باشند که اسلام صلاح قاطع این موضوع را سنجیده، و مفاسد و محذورهای تعدد را بررسی و شماره کرده و آنگاه روی مصلحت اجتماع تعدد را تجویز نموده و برایش قیدی ذکر نموده که تمام این مفاسد را بر می دارد و آن اطمینان مرد به اینکه می تواند میان این زنان به عدالت عمل کند. وقتی مردی به خود چنین اطمینانی یافت و مقدماتش را درست دید او همان کسی است که دین به او اجازه تعدد زوجات را می دهد و اما آنهایی که هیچگونه توجهی به سعادت خود و خانواده و فرزندان خود نداشته و آرمانی جز راضی کردن شکم و شهوت خود ندارند و زن در نظرشان مفهومی جز موجودی که برای شهوت و لذت مرد آفریده شد، ندارد ، اسلام با اینها کاری ندارد و ازدواج بیش از یک زن را به آنها اجازه نمی دهد، اگر با این وضع یک زن هم برایشان جایز باشد.

به هر حال قوانین و احکام اسلامی از نظر مبنی و روش با قوانین دیگر اجتماعی که میان مردم رواج دارد فرق می کند. قوانین اجتماعی مردم به اختلاف زمان ها و دگرگونی مصالح تغییر می پذیرد ولی قوانین اسلامی از واجب و حرام و مستحب و مکروه و مباح هیچ گاه تغییر نمی کند. بررسی ها نشان می دهد که آنها که با تعدد همسر مخالفت می کنند اولاً ریا کاری می کنند ثانیاً جواز روابط نامشروع را با مخالفت خود صادر می کنند و ثالثاً جمع عظیمی از زنان بی شوهر و یا بیوه را نا دیده گرفته شخصیت آنها را به حساب نمی آورند. غرب که از طرفداران پر و پا قرص تک همسری است عملاً در این مورد تعهدی ندارد و حتی به صراحت می توان گفت که کمتر مردی است که در طول مدت زندگی تنها به یک زن قناعت کرده باشد.

به هر حال قانون تعدد زوجات یک راه حل مترقیانه ناشی از یک دید اجتماعی وسیعی است که حتماً اجرا کنندگان آن نیز باید در سطح عالیتری فکر کنند و از یک تربیت عالی اسلامی برخوردار باشند.

فهرست منابع

1- ایران در زمان ساسانیان- کریستن سن، آرتور

2- بحار الانوار- ج 3

3- تاریخ اجتماعی ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان، نفیسی، سعید

4- تاریخ تمدن- ویل دورانت- ج.1

5- تاریخ تمدن اسلام و عرب- گوستاو لوبون، ترجمه فخرگیلانی

6- ترجمه تفسیر المیزان – ج 7 – سید محمد حسین طباطبائی – ترجمه: صالح کرمانی – محمد رضا – انتشارات موسسه مطبوعات دارالعلم – قلم

7- تفسیر نمونه جلد 3- جمعی از نویسندگان – دارالکتب الاسلامیه 1361

8- جواهرالکلام – جلد 29

9- حقوق خانواده در اسلام – حقانی – حسین – دارالتبلیغ اسلامی

10- روضة المتقین- ج .8

11- روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران

12- روح القوانین – منتسکیو

13- زن در اسلام – محمودی – عباسعلی – انتشارات نهضت زنان مسلمان

14- زن روز – شماره 69

15- زناشویی و اخلاق – برتر اندراسل

16- سلسله مباحث چگونگی ارزیابی وضعیت زنان در جامعه و ارائه الگوی مطلوب اسلامی – حجةالاسلام و المسلمین حسینی شیرازی – انتشارات فرهنگستان علوم اسلامی – قم

17- عقد نامه های جمهوری اسلامی ایران

18- غررالحکم

19- قرآن مجید

20- قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران

21- کتاب مقدس – رساله پولس به فرنتیان – باب هفتم

22- مسائل ازدواج و حقوق خانواده – بابازاده ، علی اکبر – ناشر: دفتر تحقیقات و انتشارات بدر 1368

23- نهج البلاغه: علی بن ابی طالب، ترجمه: فیض الاسلام

24- نظام حقوق زن در اسلام – مطهری – مرتضی – انتشارات صدرا

25- نظام حیات خانواده در اسلام – علی قائمی