دیگر شاهدان قیامت
شاهدان قیامت در کلام آیة الله جوادی آملی
حادثه قیامت کبری در کلام آیة الله وحید خراسانی
تفسیر سوره واقعه از شهید مطهری(ره)
عاقبت نگاه شهوت آلود در کلام مرحوم کافی(ره)
گناهان زبان از منظر مرحوم کافی(ره)
در قسمت اول مقاله گفتیم که خدای متعال و انبیاء و امامان و ملائک از شاهدان روز قیامت هستند. در این مقاله بقیه شاهدان قیامت را معرفی می کنیم.
6- شهادت وجدان
یكى دیگر از شاهدان روز قیامت، عقل و وجدان بیدار شده انسان است. در قرآن آیات بسیارى آمده كه بارها انسان با كمال صراحت به گناه و انحراف خود اقرار مىكند، اقرارى از عمق جان و از تمام وجود، اقرارى كه شاید از اقرار هر شاهدى پرسوز و گدازتر باشد.
جالب این كه در آن روز خداوند نیز وجدان را قاضى قرار مىدهد و به انسان خطاب مىفرماید: «اِقْرَء كِتابَك كَفى بِنَفسِكَ الیَومَ عَلَیكَ حَسِیباً»(1)؛ نامه عمل خود را بخوان، امروز روح و روان تو براى این كه علیه تو گواهى دهند، كافى است.
آرى، بر فرض در روز قیامت هیچ دادگاه و حسابگرى هم نباشد، تمام وجود ما بر خودمان گواهى مىدهند و این براى كیفر و پاداش كافى است.
در مناجات مىخوانیم: خدایا! هرگاه حساب مرا به خود من واگذار كنى، جزاى خویش را جز قهر و غضب و آتش دوزخ تو چیز دیگرى نمىدانم!
7- شهادت اعضاى بدن
یكى از شاهدان در قیامت، اعضاى بدن (دست و پا و پوست و زبان) هستند. قرآن مجید مىفرماید: «یَومَ تَشهَدُ عَلَیهِم اَلسِنَتُهُم و اَیدِیهِم وَ اَرجُلُهُم بِما كانُوا یَعمَلُونَ»(2)؛ روزى كه زبان و دست و پاهاى مردم بر آنان گواهى مىدهند.
و گاهى بر دهان مُهر خورده، و تنها دست و پاها سخن مىگویند، «اَلیَومَ نَختِمُ عَلى اَفواهِهِم وَ تُكَلِّمُنا اَیدِیهِم و تَشهَدُ اَرجُلَهُم بِمَا كانُوا یَكسِبُونَ»(3)؛ روزى كه بر لبهاى آنان مُهر مىزنیم و تنها دست آنان با ما حرف مىزند و پاهایشان گواهى مىدهند كه در دنیا به كجاها رفتند و چه كارها كردند.
در آیه دیگر مىخوانیم: «شَهِدَ عَلَیهِم سَمعُهُم و اَبصارُهُم و جُلودُهُم بِمَا كانُوا یَعمَلونَ»(4)؛ روز قیامت، گوش و چشمها و پوستهایشان به آنچه در دنیا عمل كردهاند، گواهى مىدهند.
وقتی انسان این گواهى را از اعضاى بدن خود مىبیند، با كمال ناراحتى و شرمندگى به پوست خود مىگوید: «قالُوا لِجُلودِهِم لِمَ شَهِدتُم عَلَینا»(5)؛ چرا و چگونه در این روز از گناهان رسوا و شرمآورى كه توسّط تو مرتكب شدهام پرده برداشته و گواهى مىدهى؟! پوست جواب مىدهد: «قالُوا اَنطَقَنا اللهُ الَّذِى اَنطَقَ كُلَّ شَىءٍ»(6)؛ خداوندى كه همه چیز را به نطق و گفتگو درمىآورد، ما را به گواهى و سخن گفتن وادار نمود.
علامه طباطبایى(ره) در تفسیر این آیات مىفرماید: شهادت اعضا، زمانى واقعیت دارد كه هر یك از اعضا در دنیا داراى شعور باشند و از عمل انسان آگاه باشند وگرنه هر گاه در قیامت خداوند به اعضا شعور بدهد و یا در آن روز به آنها آگاهى و صوت بدهد كه شهادت نخواهد بود. زیرا شاهد باید به هنگام عمل، هم حاضر باشد و هم عالم باشد تا بتواند ماجرا را دریابد و براى روزى دیگر گواهى بدهد. بنابراین همه اعضاى ما در این عالم داراى یك نوع آگاهى و شعورند، گرچه نوع آن علم و شعور با علم و شعور ما فرق داشته باشد.(7)
در آیهای دیگر آمده است: «وَلا تَقْفُ ما لَیسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ اِنَّ السَّمعَ وَ البَصَرَ وَالفُؤادَ كُلُّ اولئِكَ كانَ عَنهُ مَسئولاً»(8)؛ از آنچه كه نمىدانى پیروى مكن، زیرا كه هر یك از گوش و چشم و دل تو در روز قیامت مورد سؤال قرار مىگیرند.
گرچه بعضى خواستهاند بگویند كه مراد از سؤال از چشم و گوش، سؤال از صاحبان چشم و گوش است، ولى با توجه به آیات دیگر كه مىفرماید: در قیامت خود اعضا شهادت مىدهند، هیچ دلیلى بر این كه آیه را بر خلاف ظاهر آن معنا كنیم نداریم.
در حدیث مىخوانیم: گواهى اعضا تنها مخصوص افراد فاسق و مجرمانى است كه باید گرفتار عذاب الهى شوند، و در باره مؤمن این گواهىها در كار نیست و تنها نامه عملشان را به دست راستشان مىدهند و آنان شادىكنان دیگران را نیز به خواندن نامه عمل خود ترغیب مىكنند.(9)
8- شهادت زمان
حضرت على(علیهالسلام) فرمود: «ما مِن یَومٍ یَمُرُّ عَلى ابنِ آدَمَ اِلاّ قالَ لَه ذلِكَ الیَومُ: أنَا یَومٌ جَدِیدٌ و أنَا عَلَیكَ لَشَهِیدٌ ... اَشهَدُ لَك بِهِ یَومَ القِیامَةِ»(10)؛ هیچ روزى بر انسان نمىگذرد مگر آن كه آن روز به انسان هشدار مىدهد كه من امروز براى تو روز جدیدى هستم و گواه كارهایى خواهم بود كه امروز انجام مىدهى و در روز قیامت به آنها شهادت خواهم داد، بنابراین سعى كن كه از این روز استفاده كامل كرده و اعمالى را در راه سعادت ابدى خودت انجام دهى.
امام سجاد(علیهالسلام) فرمود: «هذَا یَومٌ حادِثٌ جَدِیدٌ وَ هُوَ عَلَینا شاهِدٌ عَتِیدٌ»(11)؛ امروز روز تازه و جدیدى است و در قیامت گواه اعمالى است كه در آن انجام مىدهیم.
9- شهادت اعمال انسان
یکی از شاهدان در قیامت، خود اعمال و كردارهاى انسان است كه در برابر انسان مجسّم و نمودار مىشوند. آرى، همین كه عمل در آن نظام خود را نشان داد، دیگر هیچ راهى براى انكار وجود ندارد.
مسأله تجسم عمل در قرآن و روایات بسیار مطرح است كه ما به نمونهاى از آنها اشاره مىكنیم:
- «یَومَ تَجِدُ كُلُّ نَفسٍ ما عَمِلَت مِن خَیرٍ مُحضَراً»(12)؛ روزى كه هر كس آنچه كار نیك انجام داده در برابر خود حاضر مىبیند.
- «وَ وَجِدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً»(13)؛ روز قیامت انسان رفتار و كردار دنیایى خود را در برابر خود حاضر مىیابد.
- «وَ لا تُجزَونَ اِلاّ ما كُنتُم تَعمَلونَ»(14)؛ جزایى براى شما نیست، مگر همان عمل خودتان كه گریبانگیر شما مىشود.
- «یَحمِلونَ اَوزارَهُم عَلى ظُهُورِهِم»(15)؛ گناهانى كه در دنیا به صورت كار و انرژى از انسان صادر شده، در آن روز به صورت بارى بر دوش او سنگینى مىكند.
- در دنیا افراد متموّلى كه تنها به فكر ذخیره كردن پول و ثروت خود هستند و به فریاد محرومان نمىرسند در حالى كه دل صدها فقیر از بینوایى و ندارى مىسوزد، در قیامت همان پولها و سكّهها داغ و به پیشانى و پهلوى زراندوزان گذارده مىشود.(16) این سوز در برابر آن سوز.
- افرادى كه در دنیا با گرفتن ربا اعتدال جامعه را به هم مىزنند، در قیامت نیز با داشتن یك شكم بزرگ، اعتدال ایستادن و حركت از آنان گرفته مىشود.(17)
- امام صادق(علیهالسلام) در تفسیر آیه 179 سوره آل عمران مىفرماید: اموالى كه در دنیا مورد بخل قرار گرفته و مالیات اسلامى آن پرداخت نشده است، در قیامت به صورت مارى به گردن صاحبش انداخته مىشود.(18)
- كسى كه در دنیا غیبت شخصى را در محلهى دیگرى كرده است، این زبان درازى و نیشزدن دنیایى، سبب مىشود در آخرت زبانش از دهان بیرون آمده و به قدرى دراز مىشود كه روى زمین قرار گرفته و مردم آن را لگد كنند و این یك نوع تجّسم عمل است.
در روایات ما از مسأله تجسّم اعمال بارها سخن به میان آمده است، چنانكه شیخ بهائى مىفرماید: جملاتى كه تنها از رسول خدا(صلى الله علیه و آله) در باره تجسّم اعمال در قیامت وارد شده، از بس زیاد است كه قابل شمارش نیست.(19)
بنابراین یكى از شاهدان و گواهان در قیامت، همان اعمال تجسّمیافته خود ماست، كه در دنیا صورتى دارد و در آخرت شكل دیگرى به خود مىگیرند.
عذاب قیامت، نه انتقام است و نه عُقده و نه كیفرهاى قراردادى كه قابل چانهزدن و تخفیفت باشد، بلكه عذاب قیامت عین همان كارهاى دنیایى خود ماست، چنانكه پیامبر اكرم(صلى الله علیه و آله) فرمودند: «الدُّنیا مَزرِعَةُ الآخِرَة»(20)؛ دنیا مزرعه آخرت است.
در این مقاله دریافتیم که با توجه به این شاهدان ذرهای از اعمال بد و خوب ما گم نمیشود و همه آنها محاسبه میشوند با این وصف عقل حکم می کند که بیشتر مراقب اعمالمان باشیم.
بارالها!
روز قیامت، ما را در برابر آن همه شاهد، روسفید فرما! و نگذار که شرمنده تو و پیامبر اکرم و اهل بیت (علیهمالسلام) شویم.
پینوشتها:
1- سوره اسراء، آیه14.
2- سوره نور، آیه24.
3- سوره یس، آیه65.
4- سوره فصّلت، آیه20.
5- سوره فصّلت، آیه21.
6- سوره فصّلت، آیه21.
7- تفسیر المیزان، ج17، ص402.
8- سوره اسراء، آیه36.
9- اصول كافى، به نقل از تسلیة الفؤاد، ص181.
10- تفسیر نورالثقلین، ذیل آیه21، سوره ق.
11- صحیفه سجادیه، دعاى ششم.
12- سوره آل عمران، آیه30.
13- سوره كهف، آیه 49.
14- سوره یس، آیه54.
15- سوره انعام، آیه31.
16- سوره توبه، آیه35.
17- سوره بقره، آیه275.
18- تفسیر نورالثقلین، ج1، ص343.
19- مصابیح الانوار، ج2، ص253.
20- عدل الهى، شهید مطهرى، ص253.
با استفاده از تفسیر نمونه، منشور جاوید آیة الله جعفر سبحانی،
گروه دین و اندیشه تبیان
مهری هدهدی
