مشكل جامعه ما اخلاقی است

این یك اصل است؛ هیچ كسی در دنیا آسوده و راحت نیست. تثبیت این اصل اول به عهده خدائی است كه جهان، انسان، پیوند جهان و انسان را آفرید و تنظیم كرد، او سوگند یاد كرد كه جهان جای آسایش نیست. فرمود: لقد خلقنا الانسان فی كبد(1). این لام، لام قسم است... من سوگند یاد می كنم كه انسان را در كبد و رنج و دشواری خلق كرده ام، یعنی او در قلمرو كوشش و تلاش و خستگی و رنج است. منتها رنج فرق می كند؛ توانگران در یك رنج خاص، تهی دستان در رنج خاص خودشان. توده مردم در رنج مخصوص خود، حوزویان در رنج خاص خودشان و... كسی بی رنج نیست.

خیال نكنید آنكه توانگر و متنعم است در رنج نیست! او گرفتار فشار دیگری است. او سعی و كوشش اش این است كه چگونه آنچه را كه دارد حفظ بكند و آنچه را كه ندارد با حرص به دست بیاورد. او بین آن حفظ و این حرص فشار می بیند كه باید با قرص های آرام بخش بخوابد، با اینكه همه چیز را دارد.

كسی كه مشكل دنیائی نداشته باشد، در عالم طبیعت نیست؛ لقد خلقنا الانسان فی كبد...

این عین عدل است

مطلب دوم آن است كه جهان براساس عدل و داد و نظم الهی آفریده شد و اداره می شود. نباید توقع داشت كسی عمرش را در تحصیل علم صرف بكند، كمالات علمی فراهم بكند و به همراه او به سفر قیامت برود، در عین حال مسائل مادی او هم تامین باشد. آنكه عمری تلاش و كوشش می كند برای كسب مال، چیزی غیر از مال ندارد. تلاش و كوشش اش این است كه مالی تهیه كند، بعد این مال را بگذارد و با دست تهی برود. دیگری در حوزه و دانشگاه و مانند آن كوشش می كند علمی فراهم می كند، این علم را دلمایه خود قرار می دهد، با دست پر از اینجا سفر می‌كند؛ این عین عدل است. و اگر كسی هم علم نصیبش می شد، هم مال نصیبش می شد؛ نظام نظام عادلانه و عالمانه نبود! البته آن امكانات اولیه باید فراهم باشد و بشود كه آن تحصیلش دشوار نیست.

پایین‌تر را نگاه کن

مطلب سوم آن كه ما در مسائل دنیائی همیشه باید پائینتر از خود را ببینیم كه راحت باشیم و در مسائل معنوی همیشه بالاتر از خود را ببینیم كه بر سعی و كوشش ما افزوده شود.

وجود مبارك امام حسن مجتبی علیه‌السلام فرمود: برای اینكه هم به كمال نزدیكتر بشوید، هم در دنیا راحتتر زندگی كنید؛ در مسائل مادی همیشه پائین‌تر از خود را ببینید تا احساس آرامش كنید. در مسائل علمی و معنوی همیشه بالاتر از خود را ببینید كه مغرور نشوید و بر سعی و كوشش شما افزوده شود.

اگر كسی بالاتر از خود را نبیند، به همین مقداری كه دارد بسنده می‌كند. و فریب همین مقدار را می‌خورد.‌ اگر این دو دستور را رعایت كنیم، در بسیاری از مسائل راحتیم.

بدترین تازیانه

از سویی دیگر هیچ تازیانه‌ای بدتر از «فقر فرهنگی» نیست! اگر خدای ناكرده هم تازیانه فقر اقتصادی بدن کسی را مصدوم كند، هم فقر فرهنگی، چه خواهد شد؟ در سخنان نورانی اهل بیت علیه‌السلام هست: لامَالَ اَعوَد مِن العَقلِ وَ لافَقرَ اَوحَش مِن الجَهل(2). هیچ ثروتی، عائده اش و درآمدش به اندازه «عقل» نیست؛ یعنی عمده، غنای فرهنگی است. و هیچ فقری وحشتناك‌تر از جهل نیست. چون انسان جاهل است كه زندگی خود و خانواده و جامعه و قبیله خود را تباه می‌كند.

بنابراین اگر كسی، به فضای دانشگاه راه پیدا كرده، با كتاب و علم و تدریس مانوس شد، می‌تواند آن مشكلات اقتصادی را تحمل كند و خود را نجات بدهد. اینچنین نیست كه اگر كسی به فضای حوزه یا دانشگاه راه پیدا كرد، طلب كار باشد.

البته بر جامعه ، بیت المال ، دولتمردان و همه ملت لازم است كه در همه امور تلاش و كوشش كنند، تا امكانات اولیه را برای كسانی كه در فضای علمی نفس می‌كشند فراهم كنند.

تبار شناسی مردم

مطلب دیگر اینكه مردم در جامعه چهار دسته‌اند: عده‌ای حوزوی‌اند، عده‌ای دانشگاهی، گروهی هم پیرو حوزویانند، و

گروهی هم پیرو دانشگاهیان. حال اگر حوزویان و دانشگاهیان با هم متحد باشند و گذشته از مسائل علمی، فضائل اخلاقی را فراهم كنند، دو قشر دیگر هم  که تابعند تامین می‌شوند.

الان فساد را در جامعه كم نیست. در دستگاه های قضائی بسیاری از افراد پرونده‌های فراوانی دارند. قسمت مهم این پروندهها درباره «الفبای دین» است.

اینطور نیست كه مسائل علمی و پیچیده و مشكل رژیم حقوقی دریای خزر باشد! یا...؛  اختلاف این پرونده‌ها در همان الفبای دین است. یعنی یا موجر و مستاجر اختلاف دارند، یا می‌گویند چك بی محل كشیدی، یا می‌گویند این جعبه‌ای كه به عنوان میوه به ما فروختی زیر و رویش دو جور بود، یا آن چائی كه دادی مخلوط بود.

اینها چیزهائی نیست كه كسی حرمتش را نداند! اینها جزء الفبای دین است؛ مشكل جامعه ما هم همین الفبای دین است.

اگر ما حوزویان و دانشگاهیان خوب این معارف را ارزیابی كرده و عمل كنیم، و به جامعه منتقل كنیم و آنها را اصلاح كنیم، بسیاری از مشكلات جامعه حل می‌شود.

لذا بودجه‌های سنگینی که صرف نیروی انتظامی، زندان و زندانبان، اجرای حدود و مصارف دیگر می شود؛ در اثر «فقر فرهنگی» است.

و آنچه كه مشكل جامعه ماست فقدان اخلاق است؛ چه در دولتمردان ما، چه در ملت ما. این كه برای مسئولی مشكلی پیش می آید، برای آن است که مادامی كه در حوزه یا دانشگاه بود خودش را درست نساخت. اگر وی واقعاً در حوزه عالم با عمل می‌شد، یا در دانشگاه استاد فرهیخته و وارسته می‌شد، وقتی پست به دست او رسید، میز به دست او رسید، مشكل مالی ایجاد نمی كرد.

1-بلد/4                                                          2-من لایحضره الفقیه/ج