تبیان، دستیار زندگی
كارهاى سنگین حوزه هاى امروز با تشكیلات ساده و ابتدایى به انجام نخواهد رسید و روشن است كه برنامه ریزى دقیق تر و سامان قوى ترى را مى طلبد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اصلاح حوزه در نگاه امام موسی صدر(2)
امام موسی صدر

كارهاى سنگين حوزه هاى امروز با تشكيلات ساده و ابتدايى به انجام نخواهد رسيد و روشن است كه برنامه ريزى دقيق تر و سامان قوى ترى را مى طلبد.

برای خواندن قسمت اول اینجا کلیک کنید

اصلاح نظام ادارى حوزه

حوزه هاى علوم دينى از همان آغاز پيدايش رسالت خويش را به خوبى انجام داده و ميراث ارزشمندى از دانش فقه ،اصول فلسفه ،كلام ،تفسير، حديث براى ما به يادگار گذاشته و شمار بسيارى فقيه حكيم مفسر فيلسوف متكلم محدث منجم رياضى دان  به جامعه اسلامى تحويل داده اند. عالمان پرورش يافته در حوزه ها و ميراث بر جاى مانده از آنان در آن پايه از ارزشند كه مى توان گفت امروز حوزه هاى علميه و روحانيت هرچه دارند از بركات كار و تلاش آنها و آرا و ديدگاههاى دقيق محققانه آن فرزانگان است.

بر اين اساس پافشارى بر بايستگى اصلاح و ايجاد دگرگونى در نظام ادارى و سازمانى حوزه از سوى شهيد صدر به خاطر ناهماهنگى و ناهمخوانى برنامه هاى ساده گذشته حوزه با نيازهاى امروز است نه اين كه حوزه سامان و برنامه اى نداشته است. كارهاى سنگين حوزه هاى امروز با تشكيلات ساده و ابتدايى به انجام نخواهد رسيد و روشن است كه برنامه ريزى دقيق تر و سامان قوى ترى را مى طلبد.

شهيد صدر به حكومت اسلامى مى انديشد و تشكيل آن را براى تمدن بشر ناگزير مى داند و روشن است كه اين مهم بدون اصلاح حوزه و برنامه ريزى همه سويه و تربيت و تهذيب انسانهايى كه بتوانند شالوده اين بناى مقدس را پى پریزند به انجام نخواهد رسيد:

حكومت اسلامى نه تنها يك ضرورت دينى كه گذشته از آن براى تمدن نيز يك ضرورت است; زيرا يگانه راهى است كه مى تواند استعدادهاى انسان را در جهان اسلام شكوفا سازد و او را تا جايگاه طبيعى اش كه پايگاه والاى تمدن انسانى باشد بالا ببرد و از پراكندگيها و عقب ماندگيها و تباهيهاى رنگارنگى كه دچار آن است رهايى بخشد.

در نگاه شهيد صدر از آن جا كه تشكيل چنين حكومتى بر ولايت مطلقه فقيه در عصر غيبت استقرار دارد تحقق عينى آن جز با يارى گرى همه سويه اسلام شناسان و عالمان دينى نشايد. طبيعى است كه بايد زمينه سازى بايسته براى اين مهم در حوزه هاى علميه صورت گيرد و در بخشهاى گوناگون نيروهاى شايسته تربيت گردند و اين خود بدون برخوردار شدن حوزه ها از نظام مديريتى توانا و تشكيلات و نظام ادارى استوار و هماهنگ با نيازهاى روز نشايد. توجه شهيد صدر به تربيت طلاب جوان و كادرسازى براى تحقيق، تبليغ و تدریس همچنين تلاشى براى ژرفا بخشيدن و جهت دادن به آگاهيهاى سياسى اجتماعى آنان در همين راستاست.

او به نيكى دريافته بود كه اصلاح ساختار مديريتى حوزه آن هم حوزه نجف با ويژگى كه داشت به گونه انقلابى ميسر نيست بلكه بايد كم كم و با تربيت نيروهاى جوان و وارد ساختن افكار و انديشه هاى جديد به حوزه و طرح مشكلات جهان اسلام در جلسه هاى درس و بحث زمينه لازم را فراهم آورد.

شهيد صدر در خصوص اصلاح نظام حوزه برنامه و طرح روشنى ارائه نداده است ولى توجه وى به نهاد مرجعيت و ارائه طرحى دقيق براى تواناسازى و كارآمدى آن و تأكيد بر هماهنگ سازى حوزه هاى علميه كوچك و بزرگ در راستاى همين امر صورت گرفته است; زيرا به وجود آوردنِ دگرگونى در سازمان حوزه و برنامه ريزى براى آن بدون توجه به نهاد مرجعيت و نيز پيوستگى حوزه ها با يكديگر ممكن نيست; از اين روى در راستاى اصلاح نظام حوزه اين دو مسأله را از ديدگاه شهيد صدر مورد بررسى و ارزيابى قرار مى دهيم:

الف . تئورى مرجعيت

جايگاه بلند مرجعيت در حوزه هاى علميه بر كسى پوشيده نيست مرجع تقليد افزون بر مقام افتاء و پاسخ گويى به استفتائهاى مردمان عهده دار اداره حوزه ها و هدايت و تربيت طلاب نيز هست. گرفتن وجوه شرعى و هزينه آن در حوزه هاى علميه نيز روشن گر همين امر است; از اين روى شهيد صدر ضمن تاكيد بر بايستگى حفظ جايگاه مرجعيت در حوزه ها بر اين باور بود كه بايد نظام دقيقى براى آن پديد آورد تا همين سرپرستى سنتى شكلى سامان مند پيدا كند.

روشن است كه مرجع تقليد كه رهبرى شيعيان و سرپرستى حوزه را بر عهده دارد و شعاع كارش در حوزه و اجتماع گسترده است به تنهايى و بدون برنامه ريزى درست و داشتن يك تشكيلات به سامان نمى تواند كارهاى خود را به خوبى انجام دهد. از اين روى شهيد صدر بر اين باور بود كه براى كارا كردن نهاد مرجعيت و نيز دستيابى به نظام مديريتى صحيح براى حوزه بايد نهاد مرجعيت را اصلاح كرد.

بر اين اساس و براى روشن گرى درست اين مسأله در حوزه و فراهم كردن زمينه تحقق اصلاح حوزه شهيد صدر در سالهاى 1390 ـ 1393هـ.ق. دست به يك كار ابتكارى زد و درسى را تحت عنوان (مسأله مرجعيت) براى گروهى از شاگردان خويش شروع كرد و هفته ها در مورد آن محققانه به كندوكاو پرداخت و زواياى گوناگون آن را مورد توجه و بررسى قرار داد.

در آغاز اين بحث شهيد صدر بر عهده يكى از شاگردان خويش مى گذارد كه همه مطالب مطرح شده در اين جلسه ها را يادداشت بردارد و او نيز به سفارش استاد عمل مى كند و پس از پايان دوره بحث يادداشتهاى خود را به خدمت استاد تقديم مى دارد. استاد بخشى از آن يادداشتها را دوباره تقرير مى كند و با ويرايش و اصلاح جديد به عنوان (تئورى مرجعيت) ارائه مى دهد.

در اين طرح شهيد صدر ضمن برشمردن هدفها و مسؤوليتهاى نهاد مرجعيت شيعه تشكيلات و برنامه هاى بايسته و لازم براى دستيابى به هر يك از آنها را بيان مى كند.

در اين باره يكى از شاگردان شهيد صدر مى نويسد:

(شهيد صدر درصدد دادن نظم به حوزه علمى نجف بودند چون اين حوزه مركز پرتوافشانى اسلامى در منطقه بزرگى از جهان اسلام به شمار مى رفت. پس تنظيم اين حوزه و سوق دادن آن به سوى جهاد و مبارزه امر بسيار مهمى به شمار مى رود. اين كار به طور مستقيم و غيرمستقيم توسط شهيد صدر انجام گرفت.

وضع تئورى موضوعى مرجعيت كه برنامه ريزى مى كند تا مرجعيت داراى دستگاههاى كاملى باشد كه حتى بعد از درگذشت مرجعى كه آنها را تأسيس نموده باقى بمانند. اين تئورى بعد از پيروزى انقلاب اسلامى ايران به رهبرى حضرت امام خمينى و با توجهات ايشان در حوزه علميه معمول گرديده است.

علاوه بر اين شهيد صدر در تربيتِ اشخاصى دانا و بيدار همت گماشت تا در تنظيم حوزه علميه و سوق دادن آن به جهاد و مبارزه شركت جويند.)

بنابراين سامان دادن به ساختار مديريتى حوزه هاى علميه در گرو توجه به مسأله مرجعيت است.در همين راست شهيد صدر تماسهاى پيوسته با مراجع تقليد حوزه علميه نجف داشت. او تلاش مى ورزيد حوزه را از راه آنان بويژه آيت اللّه سيد محسن حكيم به سامان درآورد.

سيد محمد باقر حكيم فرزند آيت اللّه حكيم در اين باره مى گويد:

هدف اصلى شهيد صدر در موضعى كه انتخاب كرده بود اين بود كه مراجع را به سوى جهاد و مبارزه و تنظيم حوزه علميه سوق بدهد.بيدارى مرحوم آيت اللّه حكيم و برنامه ريزى آيت اللّه شهيد صدر نقش مهمى در بالا بردن وضع حوزه علميه نجف تا قبل از حدوث كودتاى 17 تموز 1968 [1388هـ.ق.] به عهده داشتند. اين كودتا كه به وسيله آن بعثيه حكومت را در دست گرفتند هدف اصلى آن در نابودى حوزه علميه نجف اشرف و دست آوردهاى آن كه با مرجعيت آية اللّه حكيم و برنامه ريزيهاى آيت اللّه شهيد صدر به دست آمده بود خلاصه مى شد.

ب . حوزه هاى هماهنگ

حوزه هاى علميه كوچك و بزرگ در طول تاريخ يك هدف را دنبال مى كرده اند و به يك روش به تربيت طلاب و اداره خود مى پرداخته اند ولى هيچ گاه چنين نبوده است كه برنامه هاى هماهنگى داشته باشند و يك فكر و سليقه بر همه آنها حكومت كند بلكه اداره هر حوزه و تشكيلات و ساختار سازمانى آن بسته به سليقه و نظر عالم بزرگ و يا عالمان همان شهر بوده است. از اين روى در پيوند مديران اين حوزه ها با طلاب چگونگى پرداخت شهريه اداره مدرسه متنهاى درسى سبك آزمون گزينش و پذيرش طلاب درسهاى جنبى و& برنامه هماهنگ و يكسانى بر حوزه هاى علميه حاكم نبوده است.

شهيد صدر در راستاى طرح ها و برنامه هاى نو و هدفهاى بلندى كه در مورد اصلاح ساختار اداره حوزه ها داشت بر اين باور بود كه تشكيلات حوزه هاى بزرگ بايد به گونه اى باشد كه يك پيوستگى و هماهنگى دقيقى بين آنها و حوزه هاى كوچك برقرار باشد; زيرا همه آنها به منزله مجموعه يكسانند و بايد برنامه يكسانى در همه بخشها و بر همه آنها جارى باشد.

در حقيقت حوزه هاى بزرگ وظيفه دارند با اجراى يك برنامه فراگير همه حوزه هاى كوچك را پوشش دهند. روشن است كه اجراى چنين برنامه اى افزون بر بهره مند ساختن حوزه هاى كوچك از امتيازهاى حوزه هاى بزرگ از هدر رفتن نيرو و فرسايش تواناييها جلوگيرى مى كند و بازدهى مراكز علوم دينى را افزايش مى دهد.


منبع:فصلنامه حوزه                               تنظیم :مجید نقدی گروه حوزه علمیه