عشق زمینی و عشق آسمانی

اگر عشق زمینی مقدمه‌ای برای رسیدن به عشق حقیقی و برتر قرار گیرد و مانع از آن نگردد، با آن منافات ندارد، بلکه گاهی راهی برای رسیدن به عشق حقیقی قرار می‌گیرد. آری مطمئنا عشق و علاقه زمینی موتور محرک قوی و موثر است، اما نباید از رهزن بودن این عشق نیز غافل بود؛ شخصى مى‏گوید: از امام صادق علیه‌السلام از معناى عشق سؤال کردم، فرمود: "قلوبٌ خَلتْ مِن ذکر الله فأذاقَها اللهُ حُبَ غَیرِه؛ (1) قلبهایى که از یاد و ذکر خدا خالى باشند، خداوند مبتلا به حب غیر خود مى‏نماید. بنابراین دوستی و عشق به غیر که تمام قلب انسان را تسخیر کرده باشد؛ قلبی است که از وجود خدا خالی شده است؛ زیرا خداوند دو دل در درون انسان قرار نداده است. (2)

از طرف دیگر،علاقه و عشق محصول توجه به کمال است. آدمى زمانى که در چیزى و یا کسى کمالى را مى‏بیند، به آن علاقه‏مند مى‏گردد و اگر کشش به هر دلیل قوى باشد، این علاقه (اصطلاحاً) به عشق منجر مى‏گردد.

عشق زمینی تنها در صورتی می‌تواند انسان را به عشق حقیقی و برتر راهنمایی کند که انسان به ضعف های عشق زمین واقف گردد و بداند اینها همه مجاز عشق‌اند، نه حقیقت عشق، نیز بداند که هیچ چیز غیر خدا نمی‌تواند متعلق عشق واقعی انسان قرار گیرد. این معرفت و آگاهی گاهی با شکست در عشق زمینی، گاهی با آگاهی از حقیقت برتر وجود خود که در دام موجود زمینی اسیر گشته وگاهی... به دست می‌آید. به همین خاطر اهل ذوق گفته‌اند: المجاز قنطره الحقیقه؛ عشق مجازی پلی است برای رسیدن به حقیقت.

عاشقان این راه هم چنین می‌توانند از رهگذر عشق به شگفتیهای خلقت در عالم و آدم، به عشق خالق همه آن زیباییها برسند و از تماشای جمال مخلوق به جمال خالق راه یافته و محو در عشق و محبت او شوند.

سر مطلب آن است که حقیقت عشق متعلق به عالم ماده نیست؛ بلکه مربوط به کمال مطلق است که هیچ نقص و عیبى در او راه ندارد. انسان بالفطره عاشق خدا و طالب او است و اصولاً زمینه عشق به انسان و موجود زمینی، براى عشق الهى و رسیدن به محبوب مطلق است. موجودى مى‏تواند معشوق حقیقى انسان قرار گیرد که هر چه از او مشاهده مى‏کند، زیبایى و کمال باشد و هیچ نقص، عیب و بدى در او وجود نداشته باشد و چنین موجودى جز خداوند متعال نیست.

با توجه به این موضوع، عشق انسان به موجودات مادى، عشق حقیقى نیست، بلکه عشق مجازى است؛ زیرا جز خدا هیچ موجودى قابلیت معشوق بودن را ندارد وانسان عاشق، خود به این مطلب واقف است که معشوق مجازى او، عیب‏هاى فراوانى دارد؛ اما از طرفى بعضى از کمالات و زیبایى‏ها را در او مى‏بیند که در حقیقت برگرفته از جمال و کمال محبوب حقیقى است و به عشق ورزیدن هم نیاز دارد. این جا است که به معشوق خیالى رو مى‏کند و به او عشق مى‏ورزد؛ اما چون به وصال می‌رسد، عشق فروکش می‌کند؛ زیرا آنچه او به آن عشق مى‏ورزید، کمالی بود که فروکش نمی‌کند، در حالی که معشوق او چنین نیست.از این رو فقط در عشق به خداى متعال است که انسان پس از وصول و مشاهده، نه تنها عشقش فروکش نمى‏کند، بلکه بیشتر مى‏شود؛ زیرا هر چقدر انسان به خدا نزدیک‏تر مى‏شود، کمال و جمال بیشترى مشاهده مى‏کند.

اما عشق حقیقی:

از منظر دین،خداوند کمال محض، جمال مطلق، دارای برترین وصفها، مبدأ عشق، اولین عاشق و الهام کننده عشق است. همه هستی آیت، نشانه و مظهر اویند; از او سرچشمه گرفته، به سوی او روان هستند. آدمی کمال جو و زیبایی طلب بوده، حقیقتش از روح خدا است، از آن منزل نزول کرده و به سوی او باز خواهد گشت، انسان دارای روحی است که ظهور و جلوه تام صفات حق است. عشق حقیقی عبارت است از "قرار گرفتن موجودی کمال جو (انسان) در جاذبه کمال مطلق (خداوند متعال ); پروردگاری جمیل مطلق، بی نیاز، یگانه، دانای اسرار، توانا، قاهر و معشوقی که همه رو به سوی او دارند و او را می‌طلبند."

بنابراین عشق حقیقی تنها عشق به خدا است، زیرا هر چیزی غیر او زایل شدنی و از بین رفتنی و دارای عیب و نقص است؛ بنابراین هر چیز غیر او نمی‌توان معشوق واقعی باشد اولا چون ناقص است و کمال مطلق نیست، در حالی که در عشق، معشوق هیچ عیب و نقص ندارد. ثانیا هر چیز غیر او زوال پذیر است و عارفان گفته‌اند: آنچه که نپاید، دلبستگی را نشاید. همانند داستان حضرت ابراهیم علیه‌السلام که فرمود: انی لا احب الافلین. آن چیز که افول و غروب می‌کند و از بین می‌رود، دوست نمی‌دارم. پس باید عشق پایدار و جاودانه باشد و آن عشق به خدا است که همیشگی و پایدار است و البته در سایه این عشق، عشق به مظاهر جمال و زیبایی او، مانند زن و فرزند و گل و درخت و طبیعت و... معنا می‌یابد.

به جهان خرم از آنم که جهان خرم از او است عاشقم بر همه عالم که همه عالم از او است.

در پایان برخی از نشانه های عشق انسان به خدا را ذکر می‌کنیم:

1- میزان الحکمه , ج 8, ص 3788

2-احزاب(33)،