سینمای دفاع مقدس؛ سنگر و قمقمه‌های خالی

با وجود گذشت 3دهه از حماسه دفاع مقدس، سینمای جنگ ایران، با وجود فیلم‌های قابل‌قبولی كه در این سال‌ها ساخته شده، نتوانسته چنان كه باید تاثیر‌گذار باشد.

فیلم جنگی در همه این سال‌ها تولید شده ولی در چرخه اكران معمولا جایگاه مناسبی نیافته است؛ ضمن اینكه محصولات این سینما، دچار نوعی یكنواختی شده‌اند و به‌نظر می‌رسد كه سازندگان برخی از فیلم‌های دفاع مقدس، همچنان در مدار كلیشه‌ها حركت می‌كنند. با گذشت 30 سال، سینمای دفاع مقدس نیازمند رویكردی تازه است؛ رویكردی كه البته همسان با ارزش‌های حماسه 8 سال دفاع مقدس باشد.

بدون دادن نشانی غلط، می‌توان سینمای دفاع مقدس را احیا كرد. نخستین گام شاید بازگرداندن چهره‌های شاخص این سینما به عرصه باشد؛ فیلمسازانی چون حاتمی‌كیا، درویش و حمید‌نژاد كه سال‌هاست فیلم جنگی نساخته‌اند.

فقدان خلاقیت؛ ضعف سینمای جنگ

جمال شورجه معتقد است كه 8سال دفاع مقدس رزمندگان ایران، در مقابل ارتش مسلح رژیم بعثی عراق و متحدانش، كه به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم آن را در تجاوز به ایران در شهریور1359 كمك می‌كردند، از پرافتخارترین ادوار تاریخ معاصر ایران است كه با پشتوانه ایمان اسلامی و انقلابی مردم شكل گرفت.

او می‌گوید: چنین حماسه‌هایی در هر كشور دیگری اگر اتفاق می‌افتاد، سال‌ها و قرن‌ها، وقایع و شخصیت‌های حماسی این دوران را سوژه‌های ادبیات و هنر خود می‌كردند. چرا ما نباید در اینجا چنین كنیم و چنین تدبیری را به‌كار بریم؟ دست‌هایی در كار است كه نسل‌های بعدی و جوان ما این دوران را فراموش كنند.

تاریخ اسلام و تاریخ انقلاب و تاریخ دفاع مقدس، یك پیوند ماهوی و محتوایی دارند و با یكدیگر دارای ارتباط غیرقابل انكار هستند. این 3 دوران را در نگاه استراتژیك باید در دستور كار رسانه‌ها و نهادهای صاحب نقش در ادبیات و هنر قرار داد.

این كارگردان معتقد است كشورها با ایدئولوژی‌های مختلف هم در منطقه و جهان، سعی می‌كنند ارتش و قوای تدافعی و یا تهاجمی خود را تجهیز كنند و كشور خود را از هرگونه تعرض ایمن نگه دارند.

تولید فیلم‌های فاخر و ارزشمند دفاع مقدس و نمایش توان نظامی و سلحشوری رزمندگان در مقطع جنگ و نمایش تاریخ افتخارآمیز این دوران، نسل‌های آینده را با گنجینه ارزشمند كشور آشنا می‌كند.

او می‌افزاید: اینكه كشور در عرض این سال‌ها چقدر در راستای تقویت و توسعه سینمای دفاع مقدس و انقلاب اهتمام ورزیده و دغدغه داشته و سرمایه‌گذاری كرده است ، به‌عنوان یك سینماگر دفاع مقدس شك دارم؛ چرا كه وقتی به تاریخچه این سینما رجوع می‌كنیم و تولید و پخش و حمایت از اینگونه فیلم‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم، متوجه می‌شویم كه متأسفانه به جز آثار انگشت شماری همچون دوئل، دولت و حكومت آنطور كه شایسته بوده به آن نپرداخته و كمك نكرده است.

شورجه یكی از ضعف‌های سینمای دفاع مقدس را فقدان خلاقیت دانسته و می‌گوید: نویسنده‌ها خلاقیت لازم را در ارائه و نگارش فیلمنامه ندارند و از خود نوآوری نشان نمی‌دهند و ساختار آثار سینمایی ما عموماً در شكل شبیه به هم و ضعیف و در محتوا كم مایه و بی‌محتوا و مبتذل است.

مشكل سینمای جنگ تولید نیست

حمید بهمنی نیز در بیان مشكلات سینمای دفاع مقدس، عدم‌شناخت كافی از سینمای دفاع مقدس و نبود پشتیبانی مادی و معنوی لازم را مهم‌ترین معضلات این حوزه سینمایی برشمرده و می‌گوید: مشكلات این سینما محدود به بخش تولید نیست بلكه ما در بخش سیاستگذاری و بخش‌های فنی و هنری هم مشكل داریم.

سینمای دفاع مقدس در طول انقلاب بومی‌ترین سینمای ایران و زاییده تفكر بعد از انقلاب بود و با آرمان‌های انقلاب شكل گرفت. این سینمای بومی با نگاه آرمانی، استوار بر تفكر انقلاب است.

این نگاهی است كه معمولا كشورهایی كه انقلاب می‌كنند به آن دارند ولی در كشور ما تا سال 74 شاید گاهی بیش از 25 فیلم در این حوزه ساخته می‌شد اما از سال76 به بعد این میزان به حداقل رسید و حتی در سال‌هایی هیچ فیلمی در این حوزه ساخته نشد.

اكثر این فیلم‌ها هم به‌گونه‌ای بود كه ارزش‌های واقعی دفاع مقدس را زیر سؤال می‌برد و آن را لكه‌دار می‌كرد. در حالی‌كه ساحت سینمای دفاع مقدس معنوی و ارزشمند است.

به اعتقاد این كارگردان، سینمای دفاع مقدس كم كم به سمت انزوا كشیده می‌شود و مسئولان پاسخ روشنی به سینماگران این حوزه نمی‌دهند.

او می‌افزاید: ظاهرا مسئولان به این نتیجه رسیده‌اند كه چون تولید در این حوزه مشكل است نباید از آن حمایت كنند، در حالی كه اكثر سینماگران شاخص ما در این حوزه رشد كردند؛ ابراهیم حاتمی‌كیا، رسول ملاقلی‌پور و... اما حالا چه اتفاقی افتاده؟ تعداد فیلم‌ها به حداقل ممكن رسیده و بهانه این است كه هزینه تولید بالاست. اما فیلم «اخراجی‌ها» در این حوزه، سینمای ایران را زیر و رو كرد.

آسیب‌پذیری سینمای دفاع مقدس در بخش فرهنگی، منوط به شخصیت‌ها نیست، بلكه وابسته به سیاست‌های پنهانی است كه آرام بر بدنه سینما تحمیل شده است. سینمای دفاع مقدس، سینمای ارزشمندی است كه ما مدیون آن هستیم و 100سال دیگر هم نمی‌توانیم آن را فراموش كنیم. متأسفانه فیلم‌های خاص، بودجه‌های كلان دارند ولی سینمای دفاع مقدس، هیچ پشتوانه‌ای ندارد.

بهمنی با اشاره به اینكه فیلم «آن مرد آمد» را كه بعد از 14 سال موفق به ساختش شده، هنوز نتوانسته اكران كند، می‌گوید: فیلم من بعد از گذشت 2 سال هنوز اكران نشده و دست آخر هم باید به 4 سینمای درجه 2برای نمایش فیلم رضایت بدهم. با این شكل حمایت از سینمای دفاع مقدس، قطعا امیدی برای سینماگران این حوزه باقی نمی‌ماند. آسیب‌های سینمای دفاع مقدس، یك زخم شدیدا عمیق است كه ترمیم آن سال‌ها طول می‌كشد.

منبع : همشهری

تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی