واژه اجتهاد در متون و فرهنگ اسلامى(2)
تمام هم و کوشش خودتان را در دست یابى به آنچه ترک آن عذرى ندارید به کار گیریدزیرا دین خدا را اصول کافى و ارکانى است که با جهل به آنها سختکوشى انجام ظاهر عبادات نفعى نخواهد بخشید.
واژه اجتهاد در سخنان پیامبر(ص)
در گفتار پیامبر نیز،این واژه ، با حفظ همان معناى لغوى ، در موضوعهاى مهمى که در شریعت اسلامى براى فرد و جامعه حیاتى است و کوشش هر چه بیشتر در آنها شایسته و بایسته است ، به کار رفته است ،از جمله :
..صلوا على و اجتهدوا فى الدعاء .
ارتباط پیوسته و مدام با خدا، جان مایه انسان مسلمان است . گسستن از معبود حقیقى و نداشتن ذکرى مدام و نیایش روزانه ، غفلت را بر او حاکم مى کند و از خود بیگانگى را در پى مى آورد.ازاین روى ، پیامبر دراین حدیث و احادیث دیگر با واژه [اجتهد] صرف همه توان و تلاش را در دعا و نیاش ، به پیروانش توصیه مى کند... اذا حکم الحاکم فاجتهد فاصاب فله اجران واذا حکم فاجتهد فله اجر .
عرض و آبروى مسلمان ، در اندیشه اسلامى ، مقامى بلند دارد. شریعت اسلام براى حراست از آن ، مقرات حقوقى واخلاقى ویژه قرار داده است .
قاضى و حاکم ، چون از موضع قانون و دین با آبروى مسلمانان سروکار دارد و خطاى از ممکن است زندگى انسانهایى را به مخاطره اندازد، پیامبراسلام ،افراد عالمى را که شرایط قضاوت را دارا هستند، به حل نزاع مسلمانان فرا مى خواند و آنان را در صورت به کارگیرى همه توان و تلاش خود در جهت تشخیص حق ، ماجور مى داند.
اجتهدوا فکل میسر لما خلق له
تمام توان و نیروى خود را در عرصه حیات به کارگیرید زیرا هر کس بدانچه ساختار آفرینش اوست ، رسد.
دراینجا نیز، واژه اجتهاد، در به کارگیرى همه توان درانجام وظایف دینى که فلسفه آفرینش انسان را تکشیل مى دهد،استعمال شده است .
واژه اجتهاد در کلام امامان (ع)
کاربرداین واژه در کلام وحى چونان پیامبر در به کارگیرى همه توان و قدرت در کارهاى مهم و دشواراست . کارهایى که رسیدن به آنها رنج و نسوهى مى طلبد، مثل : شب زنده دارى ، ترک گناه و کسب پارسایى . واضح است که این گونه اعمال ، درگیرى با گرایشهاى حیوانى و نفسانى را به همراه دارد واز مصادیق جهاد اکبر در فرهنگ شیعه به شمار مى رود. روایات رسیده ازامامان شیعه دراین زمینه بسیاراست که ما چند نمونه ذکر مى کنیم :
امام صادق (ع) مى فرماید:
اعلمواانه لیس بین الله و بین احد من خلقه ملک مقرب ولا نبى مرسل من دون ذلک من خلقه کلهم الا طاعتم له فاجتهدوا فى طاعه الله.
بدانید جزاطاعت خدا، هیچ آفریده اى : نه فرشته مقرب ، نه پیامبر مرسل و نه غیرازاینان از مخلوقاتش ، واسطه اى نمى باشد پس در فرمانبردارى او سختکوش باشید.على [ع] مى فرماید:
انه لیس على الامام الا ماحمل من امر ربه:الا بلاغ فى الموعظه والاجتهاد فى النصحیه والاحیاء للسنه واقامه الحدود على مستحقیها واصدارالسهمان على اهلها.
برامام نیست جز مسوولیتهایى که خدا بر عهده او نهاده است :کوتاهى نکردن در موعظه ، نستوهیدنن و کوشش بى امان در نصحیت ، زنده کردن سنت ، جارى ساختن حدود بر مستحقان ، رساندن حقوق مالى مردم به آنان .
وجاهدوا فى طلب مالا عذر لکم فیس جهله فان لدین الله ارکانا لا نتفع من جهلها شده اجتهاد فى ظاهر عبادته .
امام صادق (ع) فرمود:تمام هم و کوشش خودتان را در دست یابى به آنچه ترک آن عذرى ندارید به کار گیریدزیرا دین خدا را اصول کافى و ارکانى است که با جهل به آنها سختکوشى انجام ظاهر عبادات نفعى نخواهد بخشید.
همانگونه که امام (ع) دراین روایت ،اجتهاد درانجام عبادات ظاهرى را با جهل به برخى ارکان اسلامى بى بها مى خواند،اجتهاد بدون ورع و پارسایى نیز نزد خدا ارجى ندارد:
لا ینفع اجتهاد لاورع فیه .
منبع:درگاه پاسخ گویی به سوالات دینی تنظیم :مجید نقدی گروه حوزه علمیه
