تبیان، دستیار زندگی
امام درباره مکافات عمل و سزای اعمال نیک و بد می‏فرماید: «فَاِنَّکُمْ مُرْتَهَنُونَ بِما اَسْلَفْتُمْ وَ مَدینُونَ بِما قَدَّمْتُمْ؛(1) شما یقینا در گرو اعمالی هستید که از قبل فرستاده‏اید و مکافات خواهید شد به آنچه که عمل کرده‏اید.»...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

گوهرهای ادبیات : کلام علی(3)

قسمت اول ، قسمت دوم ، قسمت سوم (پایانی)

سزای عمل

گوهرهای ادبیات : کلام علی

امام درباره مکافات عمل و سزای اعمال نیک و بد می‏فرماید: «فَاِنَّکُمْ مُرْتَهَنُونَ بِما اَسْلَفْتُمْ وَ مَدینُونَ بِما قَدَّمْتُمْ؛(1) شما یقینا در گرو اعمالی هستید که از قبل فرستاده‏اید و مکافات خواهید شد به آنچه که عمل کرده‏اید.»

در این درگاه سعی هیچ کس ضایع نمی‏گردد            به قدر آنچه فرمان می‏بری فرمانروا گردی(2)

در این یک دم ار بدکنی یا که زشت          زمانه به نام تو خواهد نوشت

* * *

مبادا در این یک زمان بد کنی           که گر بد کنی در حق خود کنی (3)

فرجام شوم حسد

سعدی یکی از علل نگرانیهای روحی و عدم اعتماد به نفس را صفت مذموم حسد می‏داند. او بر این باور است که این خصلت ناپسند پیش از آنکه به دیگران لطمه زند، شخص حسود را می‏آزارد:

توانم آنکه نیازارم اندرون کسی
حسود را چه کنم کو ز خود به رنج دراست
بمیر تا برهی ای حسود کاین رنجی است
که از مشقت آن جز به مرگ نتوان رست

پاین شعر می‏تواند سخن مولا را توضیح دهد که: «صِحَّةُ الْجَسَدِ مِنْ قِلَّةِ الْحَسَدِ؛(4) سلامتی تن در کم شدن حسد است.»

نشانه غفران الهی

امام علی علیه‏السلام در خطبه 176 گریه و زاری برای جبران خطاها را بهترین راه می‏داند و با تحسین از افرادی که چنین می‏کنند، می‏فرماید: ««طُوبی لِمَنْ... بَکی عَلی خَطیئَتِهِ؛ خوشا به حال کسی که بر خطاهایش گریه و ناله سر دهد.»

مولوی همین حالت را نشانه آمرزش الهی می‏داند:

گر خدا خواهد که غفاری کند                میل بنده جانب زاری کند

و فیض کاشانی با سفارش به این حالت می‏گوید:

روزِ شمار، تا نشوی از خجالت آب             بشمار جرم خویش به زاری ببار اشک

و امام خمینی رحمه‏الله می‏فرماید:

بگذار دردمندِ فراقِ رخِ نگار             از درد خویش ناله و آه و فغان کند

تواضع و فروتنی

علی علیه‏السلام تواضع را بهترین حفاظی می‏داند که حربه‏های شیطان را خنثی کرده، او را خلع سلاح می‏کند و در این زمینه می‏فرماید:«وَاتَّخِذُوا التَّواضُعَ مَسْلَحَةً بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ عَدُوِّکُمْ اِبْلیسَ وَ جُنُودِهِ؛(5) فروتنی را در میان خود و دشمنتان، که شیطان و یارانش هستند، به عنوان سنگر و پناهگاه قرار دهید.»

تواضع است دلیل رسیدگان به کمال             که چون سوار به مقصد رسد پیاده شود

* * *

ز راه خاکساری کسب عزت کرده‏ام صائب          که چون خورشید، هم بالای سر، هم زیر پا باشم

آزادگی و عزت نفس

گوهرهای ادبیات : کلام علی

علی علیه‏السلام فرمود: «وَلا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَقَدْ جَعَلَکَ اللّهُ حُرّا؛(6) بنده دیگری مباش، در حالی که خداوند تو را آزاد آفریده است.»

مرا زور و فیروزی از داور است
نه از پادشاه و نه از لشکر است
که آزاد زادم نه من بنده‏ام
یکی بنده آفریننده‏ام

* * *

در دهر هر آنکه نیم نانی دارد
از بهر نشست آشیانی دارد
نه خادم کس بود نه مخدوم کسی
گو شاد بزی که خوش جهانی دارد(7)

برتری علم بر ثروت

امام علی علیه‏السلام می‏فرماید: «یا کُمَیْلُ الْعِلْمُ خَیْرٌ مِنَ المالِ اَلْعِلْمُ یَحْرِسُکَ وَ اَنْتَ تَحْرُسُ الْمالَ وَ الْمالُ تَنْقُصُهُ النَّفَقَةُ وَ الْعِلْمُ یَزْکُوا عَلَی الاِْنْفاقِ وَ صَنیعُ الْمالِ یَزُولُ بِزَوالِهِ؛(8) ای کمیل! علم برتر از مال است؛ [زیرا] علم تو را نگاه می‏دارد و تو مال را حفظ می‏کنی، و مال را بخشیدن کم می‏گرداند و علم بر اثر بخشیدن افزونی می‏یابد. شخصیتی که با مال کسب شده، با نابودی آن از بین می‏رود [، ولی دانش این طور نیست، و بعد از مرگ صاحب خود، پسندیده گوییها را به دست می‏آورد].»

به از گنج دانش به گیتی کجاست             که را گنج دانش بود پادشاست(9)

* * *

شرف و قیمت و قدر تو به فضل و هنر است                نه به دیدار و به دینار و به سود و به زیان

* * *

چنین گفت آن بخرد رهنمون
که فرهنگ باشد ز گوهر فزون
که فرهنگ آرایش جان بود
ز گوهر سخن گفتن آسان بود
دُر دانش از گنج نامی‏تر است
همان نزد دانا گرامی‏تر است
سخن ماند از ما همی یادگار
تو با گنج، دانش برابر مدار(10)

عظمت پروردگار

امام علی علیه‏السلام در مورد ویژگیهای مردان پرواپیشه و انسانهای خدا جوی می‏فرماید: «عَظُمَ الْخالِقُ فی اَنْفُسِهِمْ وَ صَغُرَ ما دُونَهُ فی اَعْیُنِهِمْ؛(11) خداوند متعال در منظر آنان با عظمت و بزرگ است و غیر از خدا همه چیز در دیدگاه آنان کوچک و حقیر می‏باشد.»

چرا اهل معنی بدین نگروند
که ابدال در آب و آتش روند
ره عقل جز پیچ در پیچ نیست
بر عارفان جز خدا هیچ نیست
که هامون و دریا و کوه و فلک
پری، آدمیزاد، دیو و ملک
همه هر چه هستند از آن کمترند
که با هستی‏اش نام هستی برند(12)

شیوه مردان الهی

گوهرهای ادبیات : کلام علی

علی علیه‏السلام در توصیف مردان خدایی می‏فرماید: «صَحِبُوا الدُّنْیا بِاَبْدانٍ اَرْواحُها مُعَلَّقَةٌ بِالْمَحَلِّ الاَْعْلی؛(13) آنان در این دنیا با بدنهایی زندگی می‏کنند که ارواحشان به محل اعلی تعلق دارد.»

مردان خدا پرده پندار دریدند
یعنی همه جا غیر خدا یار ندیدند
کوتاه نظر غافل از آن سرو بلند است
کین جامه به اندازه هر کس نبریدند
مرغان نظرباز سبک‏سیر «فروغی»
از دامگه خاک بر افلاک پریدند(14)

دوری از تفاخر به نسب

علی علیه‏السلام فرمود: «مَنْ فاتَهُ حَسَبُ نَفْسِهِ لَمْ یَنْفَعْهُ حَسَبُ آبائِهِ؛(15) کسی که مقام و منزلت خود را از دست داده باشد، منزلت پدرانش به او سودی نبخشد.»

گیرم پدر تو بوده فاضل         از فضل پدر تو را چه حاصل(16)


پی نوشت ها :

1. همان، خطبه 190.

2. صائب.

3. ملک الشعراء بهار.

4. نهج‏البلاغة، حکمت 256.

5. همان، خطبه 192.

6. همان، نامه 31.

7. خیام.

8. نهج‏البلاغة، حکمت 147.

9. طوسی.

10. فردوسی.

11. نهج‏البلاغة، خطبه متقین.

12. سعدی.

13. نهج‏البلاغة، حکمت 147.

14. فروغی بسطامی.

15. نهج‏البلاغة، حکمت 378.

16. سعدی.


عبدالکریم پاک نیا

تنظیم : بخش ادبیات تبیان