بررسي عميق حكم فقهي ارتداد در قرآن و روايات
چاپ اول كتاب «ارتداد؛ بازگشت به تاريكي» نوشته سيدجعفر صادقي‌فدكي از سوي موسسه بوستان كتاب منتشر و روانه بازار نشر شد.
به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اين اثر، با بهره‌گيري از آيات قرآن كريم، روايات معصومين(ع) و آراي فقهاي فريقين در صدد است ضمن اشاره به برخي احكام فقهي و حقوقي ارتداد، عوامل و زمينه‌هاي ارتداد از دين و پيامدهاي دنيوي و اخروي آن را برشمرد و آن را از جنبه‌هاي گوناگون بررسي كند.
ارتداد از ريشه «رـ دـ د» و در لغت به معناي بازگشت و بازگرداندن آمده است. راغب اصفهاني مي‌گويد: «ارتداد و ردّه به معناي بازگشت در راهي است كه شخص از آن آمده است، با اين تفاوت كه ردّه در بازگشت به كفر به كار مي‌رود، ولي ارتداد عام است و در بازگشت به كفر و غير كفر استعمال مي‌شود.»
فقهاي شيعه و اهل سنت در تعريف ارتداد عبارت‌هايي گوناگون به كار برده‌اند كه همه آن تعبيرها به يك معنا باز مي‌گردد و آن خارج شدن فرد مسلمان از اسلام و ورود به كفر است.
محقق حلي در تعريف مرتد مي‌گويد: «هوالذي يكفر بعدالاسلام؛ مرتد كسي است كه پس از اسلام كافر مي‌شود.» امام خميني(ره) در کتاب «تحریرالوسیله» مي‌نويسد: «المرتد هو من خرج عن‌الاسلام و اختارالكفر؛ مرتد كسي است كه از اسلام خارج شده و كفر را برگزيده باشد.» ابن قدامه از فقهاي حنبلي و علاء‌الدين حصفكي از علماي حنفي آورده‌اند: «المرتد هوالراجع عن دين‌الاسلام الي‌الكفر؛ مرتد كسي است كه از دين اسلام به كفر باز گردد.» همچنین خليل از فقهاي مالكيه مي‌گويد:«الردة كفرالمسلم بصريح، او لفظ يقتضيه، او فعل يتضمنه؛ ارتداد عبارت است از كفر مسلمان با گفتاري كه صراحت يا اقتضاي كفر را دارد يا عملي كه در بردارنده كفر است.» رافعي از فقهاي شافعيه نیز مي‌نويسد: «هي قطع‌الاسلام بالقول الذي هو كفر تارة و بالفعل اخري؛ ارتداد پايان دادن به اسلام است با گفتار يا عمل كفر آميز.»
مرتد در اصطلاح فقهاي اهل سنت يك قسم بيشتر نيست؛ اما فقهاي اماميه بر پايه روايات اهل‌بيت(ع) مرتد را به دو قسم تقسيم كرده‌اند كه هر يك داراي حكمي خاص است. اين دو قسم عبارتند از:
الف) مرتد ملي: و آن كسي است كه ابتدا كافر بوده و سپس مسلمان شده و دوباره به كفر بازگشته باشد.
ب) مرتد فطري: و آن كسي است كه از پدر و مادر مسلمان متولد شده و سپس تغيير عقيده داده و كافر شده است.
بر اساس مطالب کتاب، «برخي گفته‌اند: مرتد فطري كسي است كه از پدر و مادر مسلمان يا فقط از پدر مسلمان يا تنها از مادر مسلمان متولد شده باشد. برخي نيز افزون بر ولادت از پدر و مادر مسلمان، توصيف فرد به اسلام هنگام بلوغ را نيز شرط دانسته‌اند، بدين معنا كه فرد بايد هنگام بلوغ و پس از آن به اسلام اعتراف كند، اما اگر پيش از بلوغ كافر شده و با حال كفر بالغ گردد يا بعد از بلوغ به اسلام اعتراف نكند مرتد فطري نخواهد بود.
درباره ارتداد، واژگان و تعبيرهايي گوناگون بدين شرح در روايات وارد شده است:
1ـ ماده «ردّ» و مشتقات آن: رايج‌ترين تعبير درباره ارتداد واژه «ردّ» و ديگر مشتقات آن است كه در روايات متعددي به كار رفته و اصطلاح «ارتداد» در فقه اسلامي نيز برگرفته از همين روايات و برخي آيات قرآن است؛ مانند سخن امير مومنان علي(ع) كه مي‌فرمايد: «اذا ارتدت‌المراة عن‌الاسلام، لم تقتل و لكن تحبس ابدا؛ هرگاه زن مرتد شود كشته نمي‌شود، بلكه براي هميشه زنداني مي‌شود.» همچنين در روايتي ديگر آمده است: «لا يحل دم امري مسلم الا في احدي‌الثلاث...؛ رجل ارتد بعد اسلامه؛ خون مسلماني مباح نمي‌گردد، مگر به يكي از سه چيز... يكي از آنها مردي است كه پس از اسلام مرتد شده است.» امام باقر و امام صادق(ع) نيز فرموده‌اند: «المرتد يستتاب فان تاب و الا قتل...؛ مرتد توبه داده مي‌شود، پس اگر توبه كرد رها و در غير اين صورت كشته مي‌شود...»
2ـ انكار و تكذيب نبوت: از تعبيرهايي كه درباره ارتداد آمده تكذيب و انكار نبوت است، مانند: من جحد نبيا مرسلا نبوته و كذبه فدمه مباح...؛ كسي كه نبوت پيامبري مرسل را انكار و او را تكذيب كند خونش مباح است... .
3ـ خروج، بازگشت و اعراض از اسلام: در برخي روايات، تعبيرهايي همچون:
«رجل ... خرج عن‌الاسلام؛ مردي كه از اسلام خارج شده است.»
«رجل رجع عن‌الاسلام؛ مردي كه از اسلام بازگشته است.»
و يا: «من رغب عن‌الاسلام؛ كسي كه از اسلام روي گردانده.»
در مورد ارتداد از امامان معصوم(ع) بيان شده است.
4ـ برائت جستن از دين خدا(اسلام): مانند: «من بري من دين‌الله فهو كافر...؛ كسي كه از دين خدا(اسلام) برائت جوید کافر است.»
5- تبدیل دین(اسلام) به دینی دیگر: مانند: «من بدل دینه فاقتلوه؛ کسی که دین خودش(اسلام) را به ديني ديگر تبديل كند او را بكشيد.» 6ـ كافر و مشرك شدن: مانند: «رجل ولد علي‌الاسلام ثم كفر و اشرك...؛ مردي بر فطرت اسلام متولد شده، سپس كافر و مشرك شده است... .»
7ـ نصراني شدن: مانند: «... مسلم تنصر...؛ ... مسلماني كه نصراني شده بود... .»
قرآن از ارتداد با الفاظ و تعبيرهايي گوناگون ياد كرده است كه از مجموع آنها چنين معنايي برمي‌آيد: خروج از دين الهي و رجوع به كفر. اين الفاظ و تعبيرها بدين شرح است: برگشت از دين، برگشت به عقب، كفر پس از ايمان، كفر پس از اسلام، بازگشت به آيين و مذهب كفار، كافر شدن و گوساله پرستي.
اما ارتداد در فقه اسلامي عبارت است از: خارج شدن فرد مسلمان از اسلام و روي آوردن به كفر. فقهاي اسلامي در مباحث فقهي، تنها از حرمت ارتداد، شرايط تحقق و اثبات آن و پي‌آمدهاي دنيوي مترتب بر اين عمل بحث مي‌كنند، اما در قرآن كريم ارتداد فراتر از ارتداد مسلمان و مباحث فقهي مربوط به آن مورد توجه است، زيرا قرآن افزون بر پرداختن به ارتداد مسلمانان از دين، از خروج موحدان از دين الهي در اديان پيشين نيز سخن به ميان آورده است، مانند خروج بني‌اسرائيل از توحيد و رو آوردن به گوساله‌پرستي. و درخواست خروج شعيب و پيروانش از دين الهي و پذيرش كفر و ... . افزون بر اين، قرآن كريم ضمن اشاره به برخي از مباحث فقهي ارتداد، به تفصيل به مباحث ديگري همچون ماهيت باطل و گمراه كننده ارتداد، عوامل و زمينه‌هاي خروج مومنان از دين، موانع ارتداد، آثار و پي‌آمدهاي ارتداد در دنيا و آخرت و نيز برخي از مصاديق مرتدان در اديان پيشين و اسلام نيز سخن به ميان آورده است، كه مجموع اين مباحث نگاه قرآن به ارتداد را از نگاه فقه و روايات به اين موضوع متمايز كرده است.
اين كتاب در چهار بخش مساله ارتداد را بررسي كرده است: كليات(فصل اول: تعريف، موجبات و شرايط ارتداد؛ فصل دوم: حقيقت و ماهيت ارتداد)، عوامل و موانع ارتداد(فصل اول: عوامل و زمينه‌هاي ارتداد؛ فصل دوم: موانع ارتداد)؛ آثار و پي‌آمدهاي ارتداد(فصل اول: آثار و پي‌آمدهاي فقهي ارتداد؛ فصل دوم: آثار و پي‌آمدهاي غير فقهي ارتداد)؛ ارتداد در بستر تاريخ(فصل اول: نمونه‌هاي تاريخي كفر و ارتداد پس از اسلام؛ فصل دوم: ارتداد در زمان پيامبر و دوران اسلام).
در انتهاي اين اثر، علاوه بر كتابنامه، نمايه‌اي از آيات و روايات و اعلام نيز درج شده است.
چاپ اول «ارتداد با بازگشت به تاريكي» در شمارگان 1500 نسخه، 368 صفحه و بهاي 77000 ريال راهي بازار نشر شد.
