«از گذشته»، شاهكاری كه فراموش شد

«از گذشته» ساخته ژاك تورنر است كه می‌تواند در كنار « شاهین مالت» و «غرامت مضاعف» در كنار بهترین فیلم‌های تاریخ سینما قرار گیرد اما در تمامی این دهه‌ها با بی‌مهری منتقدین روبه‌رو شده است.

این مطلب‌ به جزئیات این شاهكار سینمایی و دلایل انزوای آن می‌پردازد. جوایز اسكار كه از سوی آكادمی علوم و هنرهای سینمایی به برخی از فیلم‌ها در هر سال تعلق می‌گیرد به ظاهر معیار خوبی برای سنجش برترین فیلم‌های سال است اما جوایز اسكار هر سال تنها ویترین آثاری است كه در راستای خط‌مشی‌های اقتصادی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی آمریكا حركت كرده‌اند و سایر فیلم‌های خارج از این مدار نامشخص راهی به این مراسم نمی‌یابند و در گذر زمان فراموش می‌شوند. در چنین فضایی طبیعی است فیلم‌هایی كه تلاش می‌كنند در مسیری خلاف جریان جاری سیاسی یا اجتماعی حركت كنند حتی در اكران هم دچار مشكل می‌شوند و بعضا ضررهای هنگفتی برای سازندگانش به ارمغان می‌آورند.

البته این موضوع در دهه‌های اخیر به‌دلیل افزایش رسانه‌ها و وجود اینترنت عیان‌تر شده و چنین فیلم‌هایی با توجه به نقدهای آن‌لاین كاملا از سایرین قابل تفكیك هستند.

اما در دوران طلایی سینما در دهه‌های‌1930 و 1940 فیلم‌های متعددی بودند كه قربانی سیاست‌های اكران و ستاره‌سازی‌ استودیوها شده و با توجه به انحصاری بودن رسانه‌ها خیلی زود از گردونه اكران خارج می‌شدند و تنها می‌توانستند امیدوار باشند در دهه‌های آینده توسط منتقدان كنجكاو آمریكایی و اروپایی كشف شوند و تا حدی به جایگاهشان در تاریخ سینما نزدیك شوند.

در این دوره ژانرنوآر یكی از موفق‌ترین و پرطرفدارترین ژانرهای سینمایی محسوب می‌شد و فیلم‌های به یادماندنی و بزرگی در این ژانر ساخته شد كه گروهی از آنها محصول استودیوهای بزرگی چون وارنر و فاكس بود و برخی دیگر را استودیوهای نوپا و نه‌چندان ثروتمند می‌ساختند و منطقی بود آثار آنها در بازی اكران ماهانه در سایه فیلم‌های استودیویی قرار گیرد و هرگز مطرح نشوندكه  فیلم «دیوانه اسلحه» نمونه‌ای شاخص از این بی‌توجهی است.

این فیلم  سال‌ها بعد در دهه1960 مجال خودنمایی یافت؛ آن هم‌زمانی كه وارن‌بیتی دست به بازسازی آن با فیلم بانی و كلاید زد.اما با نزدیك شدن به دهه‌1950 و مطرح شدن فهرست سیاه هنرمندان و نویسندگان چپ‌گرای آمریكا، دور تازه‌ای از بی‌تفاوتی به شاهكارهای سینمایی آغاز شد كه البته این‌بار محصولات استودیویی هم از آن بی‌نصیب نبودند. فیلم از گذشته یكی از آنها و شاید بزرگترین قربانی دوران مك‌كارتیسم بود.

فیلم ماجرای تلاش یك كارآگاه خصوصی با بازی رابرت میچم است كه از سوی گنگستری با بازی كرك داگلاس استخدام می‌شود تا همسرش را كه به مكزیك فرار كرده، به منزل برگرداند و البته همسر او برای رسیدن به كاخ آرزوهایش به‌دنبال ثروتی كلان است و تنها در اندیشه فریب دادن دیگران.  این داستان یك خطی مسیر اصلی عمده فیلم‌های نوآر دهه‌های طلایی سینمای آمریكاست. اكثر منتقدان« از گذشته»‌ را  به‌عنوان بهترین و البته نادیده گرفته شده‌ترین فیلم این دوران می‌دانند.

دلیل این نادیده گرفته شدن را باید در حضور نویسنده‌ای به نام دانیل ماینوارینگ دانست كه در فهرست سیاه چپ‌گرایان هالیوود بود و از نام مستعارجفری هومز استفاده می‌كرد و نوشته‌های انتقادآمیزش از شرایط روز جامعه آمریكا برای عمده استودیوهای فیلمسازی دردسرساز بود و شاید به این دلیل بود كه او عمدتا برای نگارش فیلمنامه‌های«  بی-   مووی»  در پارامونت به كار گرفته می‌شد و حضورش در این فیلم هم تنها به‌دلیل اقتباس از رمان خودش به نام «چوبه دار مرا بلند بساز» بود.از گذشته، به شهادت عمده منتقدان سینمای جهان می‌تواند الگوی واقعی فیلم نوآر در تاریخ سینما باشد و بخش عمده‌ای از این موفقیت به جمع شدن تعدادی از با استعدادترین چهره‌های سینما در كنار هم (‌كارگردان:  ژاك تورنر،  فیلمنامه: دانیل ماینوارینگ، بازیگران: رابرت میچم،  كرك داگلاس و جین‌گریر ) بر‌می‌گردد.

تورنر پیش از ساخت این فیلم از بهترین كارگردان‌های استودیو آر‌ك او بود و در اوایل دهه‌1940 از سوی وال لوتون- تهیه‌كننده فیلم‌های ژانر وحشت این استودیو- برای ساخت چند فیلم از جمله انسان‌های گربه‌ای، من با یك ‌زامبی قدم زدم و مرد پلنگی انتخاب شد و حین كار با نیك موسوراكا فیلمبردار آشنا شد كه این آشنایی تا زمان ساخت ادامه یافت. تورنر فرزند موریس‌تورنر، كارگردان مشهور فرانسه قبل از جنگ جهانی بود. با موفقیت كم نظیر فیلم‌های ژانر وحشت تورنر، استودیو آرك او فیلم‌های بزرگتری را برای او در نظر گرفت.

اما تا وقتی تورنر برای ساخت بزرگترین فیلم تاریخ زندگی‌اش پشت دوربین قرار گیرد، اتفاقات فراوانی در راه بود. در سپتامبر 1945 استودیو آرك او توانست وارنر را در راه در اختیار گرفتن رمان تازه دانیل ماینوارینگ كه هنوز چاپ نشده بود كنار بزند. این در شرایطی بود كه ماینوارینگ این داستان را با درنظر گرفتن اینكه همفری بوگارت در نسخه سینمایی آن در نقش جف بازی خواهد كرد نوشته بود و از این‌رو در هالیوود همه آن را پروژه‌ای وارنری می‌دانستند.

پا در میانی ماینوارینگ برای حضور بوگارت در این فیلم نتیجه نداد و وارنر حاضر نشد تا او را به آرك او قرض دهد و آرك او هم به ناچار پت اوبراین را برای این نقش درنظر گرفت ولی خیلی زود مدیران استودیو تغییر عقیده دادند و تصمیم بر آن شد از جان گارفیلد برای نقش اصلی فیلم استفاده شود و حتی به قولی فیلمنامه برای او بازنویسی شد ولی بازی‌های خوب و تبلیغات رسانه‌ها در مورد فیلم‌های دیك‌پاول باز هم نظر مدیران استودیو را عوض كرد و آنها پاول را به همراه ادوارد دمیتریك برای فیلم در نظر گرفتند اما دمیتریك سر صحنه فیلم « خوب به خاطر سپرده شده» رفت و تورنر به‌عنوان كارگردان انتخاب شد.

پس از آن با حضور وارن داف به‌عنوان تهیه‌كننده آرك او موفق شد كرك داگلاس را از پارامونت برای بازی در فیلم قرض بگیرد.از طرفی در اواخر سال‌1946 دور شاری به‌عنوان مدیر اجرایی استودیو انتخاب شده بود و درنظر داشت تا در كنار ساخت فیلم‌های كم هزینه بتواند فیلم‌های مهمی را عرضه كند تا آرك او در مقایسه با پارامونت و وارنر حرفی برای گفتن داشته باشد و همین انگیزه او را به انتخاب رابرت میچم رساند. میچم در آن زمان هنرپیشه‌ای با آینده كاری مبهم بود و تنها یك فیلم بزرگ می‌توانست او را از این شرایط برهاند.

او با ‌ استودیو آرك او و دیوید سلزنیك تهیه‌كننده قرار داد مشتركی داشت و خوب می‌دانست این شرایط نمی‌تواند دوام چندانی داشته باشد و بازی در فیلم داستان جی‌ای جو در سال‌1947 طرفدارانی برایش به همراه داشت و فقط یك فیلم پرفروش دیگر او را در جایگاه مطمئن‌تری از لحاظ حرفه‌ای قرار می‌داد.بازی داگلاس هم در این فیلم به زعم منتقدان در چندین دهه آینده كمتر تكرار شد؛ هر چند كه خود او سعی كرد در فیلم‌های دیگرش كارناوال بزرگ و یا قهرمان به شخصیت منفی‌اش در این فیلم نزدیك شود.

جدای از حضور این عده،« از گذشته» تمامی خصوصیات یك نوآر تمام عیار را داراست؛ داستان پیچیده، دیالوگ‌های كنایه وار، قهرمانی با سرنوشت از قبل تعیین شده و زنی كه همه چیز را به نابودی می‌كشد. نكته دیگری كه فیلم را از سایر آثار مشابه قبل و بعد خود مجزا می‌كند فیلمبرداری بخش عمده در لوكیشن‌های واقعی است.

از جمله این لوكیشن‌ها می‌توان به سانفرانسیسكو، دریاچه تاهوو، دریاچه‌های تووین و گال، بریج پورت كالیفرنیا و حتی شهر آكاپولكو مكزیك اشاره كرد كه در ایجاد فضای واقعی و باور پذیر فیلم كمك فراوانی می‌كند.پیتر هكفورد در سال‌1983 سعی كرد نسخه‌ای به روز شده از این فیلم را با بازی جف بریجز، ریچل وارد و جیمز وودز به نام «علیه همه نخاله‌ها» را ارائه دهد. جین گریر از فیلم اصلی، در این فیلم نقش مادر ریچل وارد را ایفا كرد.

منبع : همشهری

تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی