جايگاه هنر در حوزه هاي علميه

گفتگوبا حجت الاسلام و المسلمين امير جوان آراسته، مدير مدرسه اسلامي هنر

درباره تركيب عنوان مدرسه توضيح دهيد كه چرا مدرسه اسلامي هنر، نه مدرسه هنر اسلامي؟

بايد اشاره كنم كه اين نامگذاري به منظور مخالفت با عنوان هنر اسلامي نيست.

در عين حال تذكر سه نكته را لازم مي دانم: يكي اينكه خود هنر اسلامي محل تضارب آرا و همچنان شاهد اختلاف نظرهاست. بعضي ها به هنر مسلمانان و برخي ديگر به هنر از ديدگاه مسلمانان تعبير مي آورند و در رابطه با نام گذاري مراكزي با عنوان  هنر اسلامي اعتقاد دارند كه اول بايد خود هنر اسلامي اثبات گردد بعد نام گذاري ها صورت بپذيرد.

نكته ديگر اينكه پذيرش عرصه اي به نام هنر اسلامي ما ر ا به يك سلسله قالب هاي خاص محدود مي كند، شبيه آنچه در معماري و نگارگري اتفاق مي افتد كه فقط چند حوزه بسيار محدود را شامل شده كه به عنوان مجموعه هنر اسلامي در تاريخ هنر مطرح اند. با توجه به اينكه رويكرد مدرسه، اين نبود كه فقط به اين موضوعات بپردازد. طبيعتا اگر عنوان مدرسه هنر اسلامي انتخاب مي شد يكي انحصار مفهومي به وجود مي آمد و عرصه فعاليت مدرسه در چند حوزه محدود مي گريد. حال آنكه مدرسه قصد دارد در قالب هاي متفاوت و مختلف هنري فعال باشد؛ قالب هايي كه به روز و كارآمدتر و در رساندن پيام دين و معارف ناب آن به مخاطبان موثرترند. در عين اينكه جايگاه، ارزش و اهميت قالب هاي سنتي هنر اسلامي محفوظ و محترم است.

نكته آخر اينكه مدرسه اسلامي هنر يعني مدرسه اي كه در فضاي حوزوي با صبغه اسلامي و دغدغه هاي برخاسته از ارزشهاي اسلامي به هنر مي پردازد. يكي از ويژگي هايي كه طلاب را به سمت اين مدرسه مي كشاند همين نكته است كه متوجه مي شوند راس فعاليت هاي اين مدرسه، توجه اساسي به اسلاميت فضاهاي هنري است به طور خلاصه منظور از انتخاب عنوان، مدرسه اسلامي هنر، آن است كه اسلاميت در راس دغدغه هاي ماست و عرصه فعاليت هاي مدرسه،فراتر از قالب هاي شناخته هنر اسلامي است گو اينكه معتقديم هنري كه از بستري الهي و اسلامي بجوشد، ناگزير هنري اسلامي است كه توضيحش در اين اجمال نمي گنجد.

پس شما عناوين  هنر اسلامي و  هنر ديني را مسلم و اثبات شده فرض كرده و دست به ايجاد چنين مدرسه اي زده ايد.

بحث اثبات يا نفي هنر اسلامي از جمله مباحثي است كه بسياري در باب آن سخن گفته اند و كتاب ها نوشته اند اما با همه اين احوال هنوز قدم هاي اوليه را برمي داريم و به راحتي نمي شود گفت كه هنر ديني برآمده از اسلام داريم يا نه؟ بله اسلام كلياتي در باب زيباشناسي، جمال و جلال و ...ارائه كرده است اما اينكه بر مبناها آيا مي توانيم دستگاه كامل ارائه كنيم محل اختلاف نظر است كه نمونه اش را در مورد علوم ديگر مثل اقتصاد و روانشناسي و ... با پسوند  اسلامي شاهديم. اين حرف ها به معناي مخالفت قطعي با اين مساله نيست. خدا را شاكريم كه امروز فضايي در حال شكل گيري است كه اميدواريم بتوانيم به مدد آن دستگاهي راارئه بدهيم كه بگوييم اسلام چه در مقوله  فلسفه هنر و چه در ساحت زيبايي شناسي، نه تنها حرفي براي گفتن دارد بلكه  مبنا نيز ارائه مي كند.

مدرسه اسلامي هنر بر اساس چه اهدافي شكل گرفت؟

خلااصلي كه به تشكيل اين مدرسه انجاميد اين بود كه ما در يك كشور اسلامي و شيعي هستيم اما هنوز نتوانسته ايم پيام ها و آموزه هاي ناب ديني خودمان را آن گونه كه شايسته است منعكس كنيم و به تعبير روايت كه اگر مردم زيبايي هاي سخنان ما را مي دانستند از ما تبعيت و پيروي مي كردند. نتوانستيم زيبايي ها و محاسن نهفته در كلام وحي و ائمه اطهار را حتي به جامعه خودمان منتقل كنيم چه رسد به ديگران. و نيز از آنجا كه فعالان عرصه هنري كشور اغلب از فهم عميق ديني بي بهره اند با توجه به اين دو نكته مدرسه اسلامي هنر شكل گرفت تا با سوق دادن طلاب علاقمند كه هم از دين و معارف ناب آن بهره عميق دارند و هم از استعداد هنري خوبي برخوردار هستند. اين خلارا پر كند.

وقتي كه يك فرد دين شناس، آشنا با تخصص هاي هنري باشد به راحتي مي تواند بين پيام و هنر رابطه برقرار كند و آن را در جذاب ترين و رساترين قالب به جامعه عرضه كند. اين مساله در سخن بسيار آسان است اما پيمودنش مسيري طولاني مي طلبد. و اين از خصوصيات كارهاي هنري است كه برون دادش، به سرعت ديگر امور نيست يعني تا بخواهد يك طلبه اي، علاوه بر متون حوزوي، دوره آموزش هنري را نيز طي كند وبه مرحله اي برسد كه توليدات قابل دفاع داشته باشد نيازمند يك دوره زماني طولاني است.

مدرسه اسلامي هنر صددرصد مدعي اين نيست كه مي تواند گسست را پر كند اما با عنايت الهي، مسيري نو در فضاي حوزه علميه آغاز كرده است تا با استفاده تخصصي از هنر، بتواند آموزه هاي ديني را در خدمت تعالي انسان به بهترين شكل ممكن قرار دهد، هنري كه همواره هماهنگ به فطرت پاك انساني بوده است و در تهذيب و فرهيختگي او بيشترين تاثير را داشته است.

در بحث هاي هنري بعضي ها معتقدند به اينكه بايد محتوا محور باشد و بعضي ها بر محوريت تكنيك اصرار دارند، گرايش اين مدرسه به كدام ديدگاه است؟

بايد هر دو محور مدنظر باشد مبناي اين مدرسه اين است كه طلاب با ورود در بخش آموزش تخصصي هنر، خودشان را از پيگيري معارف ديني و دروس حوزوي بي نياز نبينند. طلاب مدرسه اسلامي هنر از پايه هاي شش به بالاهستند كه همچنان در تكميل اندوخته هاي ديني خود گام برمي دارند. و قسمت محتوايي كار خود را محكم مي كنند. اما رويكرد غالب آموزش مدرسه، تكنيك است و اين طبيعت هر مجموعه هنري است البته اين مدرسه خصوصا به بخش محتوايي نيز توجه اساسي دارد كه طلاب، هر دو وجه را با هم پيگيري كنند.

چشم انداز شما از مدرسه اسلامي هنر؟

چشم انداز ده سال آينده مدرسه اسلامي هنر اين است: مدرسه اسلامي هنر، مركزي است آموزشي- پژوهشي و توليدي كه در زمينه مباحث نظري و علمي هنر با رويكرد ديني در حوزه علميه مشغول فعاليت است و به مرجعي قابل اطمينان براي فعالان اين عرصه مبدل گشته است.

توصيه شما به عنوان طلبه اي كه مدت طولاني در كارهاي هنري مشغول هستيد به طلبه هايي كه مي خواهند اين راه را آغاز نمايند؟

توصيه اكيدم اين است كه در انتخاب اين مسير از مشاوره با افراد با تجربه غفلت نكنند و نيز توجه داشته باشند كه مراكزي مانند مدرسه اسلامي هنر براساس تففن، سرگرمي و كسب اطلاعات عمومي ايجاد نشده است و هنرجوهاي جدي، با انگيزه و با پشتكار مي خواهد.

طلبه اي كه تا پايان سطح دروس حوزه را جدي دنيال نكرده و به صورت فعال مشغول دروس خارج نباشد و از فضل و ارزش و جوهره طلبگي كم بهره باشد به فرض كه تكنيكي هم ياد گرفته باشد چون ثبات شخصيت طلبگي ندارد به راحتي از فضاهاي جديد هنري تاثيرپذير خواهد بود و كم كم ذي طلبگي اش را از دست خواهد داد و چنين طلبه اي نمي تواند اهداف مدرسه اسلامي هنر و نيز رسالت طلبگي اش را تحقق بخشد.

مهمترين بعد شخصيت يك طلبه، وجه معنويت و علميت حوزوي است و مدرسه از طلبه هايي هنرجو مي پذيرد كه اين وجوه در آنان متبلور باشد.

________________________________________

گفتگو از حميد تلخابي

تنظیم:امید واضحی آشتیانی_حوزه علمیه تبیان