خاندان مقاومت و سیاست

خانواده حکیم در میان بیوت مراجع تقلید تاریخ شیعه از ویژگی منحصر به فردی برخوردار بوده است

خانواده حکیم در میان بیوت مراجع تقلید تاریخ شیعه از ویژگی منحصر به فردی برخوردار بوده است. علاوه بر تأثیرگذاری بی نظیر این بیت در تاریخ سیاسی معاصر عراق، بیش از 60 نفر از علما، فضلا و دیگر چهره های فعال این خاندان قربانی خشونت کور رژیم بعثی صدام شده و به روش های گوناگونی شکنجه و جان باخته بودند. بیش از 60 شهید این خاندان، بیت حکیم را به بیت محبوب و مقبول میلیون ها شیعه عراقی بدل کرده و قدرت کم نظیری به آن بخشیده است.

اصالت این خاندان به پزشک اصفهانی دربار شاه عباس صفوی بازمی گردد که در جریان سفر مقتدرترین پادشاه سلسله صفو یه به عتبات عالیات به درخواست اهالی نجف در آن دیار ماندگار شد و حکیم عراقی ها شد. از نسل این حکیم باشی شاه عباس، علما و مراجع تقلید بزرگی برخاستند که نامدارترین آنها آیت الله العظمی سید محسن طباطبایی حکیم بود. وی که پس از درگذشت آیت الله العظمی بروجردی در ایران، حدود یک دهه به یکی از مراجع تقلید بزرگ شیعه بدل شده بود، سد محکمی در برابر افزون خواهی های حزب بعث شد و محدودیت ها و سختی های فراوانی را به جان خرید.

اما پس از درگذشت وی بود که سختگیری ها بر فرزندان و خاندان وی شدت گرفت و به جدال خونینی بدل شد. فرزندان این مرجع فقید به سازماندهی اعتراضات مردمی علیه استبداد بعثی ها پرداخته و امید میلیون ها شیعه عراقی شدند. آنها یکی از پس دیگری زندانی، شکنجه و کشته می شدند و نام خاندان حکیم به سمبل مقاومت مظلومانه عراقی ها بدل شده بود. از میان ده پسر آیت الله حکیم، هفت نفر از آنها به دست صدام شهید شدند که برخی از آنها از مجتهدین نجف شمرده می شدند.

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تجاوز صدام به کشورمان، باقی مانده این خاندان به ایران مهاجرت کرده و مقیم تهران شدند تا رهبری مبارزه مسلحانه و سیاسی علیه صدام را از ایران ادامه دهند. آیت الله سید محمد باقر حکیم به همراه آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی در امتداد فعالیت حزبی پیشین خود در حزب الدعوة الاسلامیة، مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را تأسیس کرده و شاخه نظامی آن را نیز به نام سپاه بدر برای جنگ علیه حکومت صدام راهی جبهه های جنگ ایران علیه عراق کردند.

پس از استعفای آیت الله هاشمی شاهرودی از ریاست مجلس و استقرار دائمی وی در حوزه علمیه قم، سید محمد باقر حکیم از سخنگویی مجلس به ریاست آن ارتقاع یافت و برادرش عبدالعزیز نیز مرد شماره 2 این حزب سیاسی ، نظامی شد. عبدالعزیز حکیم در طی دو دهه اقامت اجباری در ایران، توانست به چهره اصلی دیپلماتیک حزب بدل شده و راه را برای زعامت دینی برادرش هموار کند. وی به نمایندگی از برادر در مذاکرات متعدد با مقامات سیاسی غرب حاضر می شد و نقش مهمی در سقوط دولت صدام ایفا کرد.

با فروپاشی حکومت حزب بعث در فروردین 1382 اعضای مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق نیز به تدریج به کشورشان بازگشته و عهده دار امور سیاسی و امنیتی شدند. آیت الله محمد باقر حکیم نیز که به اذعان بیل کلینتون رییس جمهور اسبق آمریکا رهبر معنوی میلیون ها عراقی بود، چند هفته پس از آزادی عراق در میان استقبال عظیم مردمی به نجف بازگشت و امام جمعه نجف شد. او که نقش مهمی در تعدیل مواضع تندروانه برخی گروه های شیعیان عراقی علیه قوای متفقین ایفا می کرد، به تدریج نشان داد که ترجیح می دهد به یکی از رهبران مذهبی شیعه در عراق بدل شود و امور سیاسی و حزبی را به برادر کوچکش عبدالعزیز واگذارد.

اما تروریست های وابسته به حزب بعث به او مهلت ندادند و شهریور شش سال پیش با انفجار انتحاری یک خودرو پس از برگزاری نماز جمعه اول ماه رجب در حرم امام علی(ع)، آیت الله حکیم در کنار ده ها نفر دیگر به شهادت رسید.

در شش سال گذشته اگرچه آیت الله محمد سعید حکیم یکی از علمای خاندان حکیم در کنار آیت الله العظمی سیستانی به عنوان یکی از مراجع اربعه نجف شناخته می شد، اما نقش پررنگ سید عبدالعزیز که جانشین برادر شده بود، خاندان حکیم را همچنان به عنوان گروه مؤثر در سیاست ورزی عراق حفظ کرد.

علاوه بر آنکه ریاست دوره ای شورای انتقالی حکومت عراق مدتی به عبدالعزیز حکیم واگذار شده بود، نیروهای وفادار به وی توانستند اکثریت قابل توجهی در پارلمان و دولت عراق به دست گیرند. روابط نزدیک وی با مراجع نجف سبب شده بود که نفوذ وی از دیگر شخصیت ها و گروه های دیگری شیعه همچون مقتدا صدر و حزب الدعوة بیشتر باشد.

حزب او دو سال پیش کلمه «انقلاب» را از نام خود برداشت و به مجلس اعلای اسلامی عراق تغییر نام داد. با این حال ابتلای عبدالعزیز حکیم به بیماری سرطان ریه از سه سال پیش روند نقش آفرینی این خاندان را با چالش های جدی مواجه کرده است. اگرچه حجة الاسلام سید عمار حکیم فرزند ارشد در سه سال گذشته به تدریج توانسته نقش محوری پدر را به عهده گیرد، اما هنوز معلوم نیست که آیا کاریزمای بیت حکیم همچنان در ساختار سیاسی عراق اثر خواهد داشت یا از قدرت آن کاسته خواهد شد؟

تنظیم برای تبیان حسن رضایی گروه حوزه علمیه