از عسل شیرین تر ، از گرگ درنده تر

گرنه موش دزد در انبان ماست                                    گندم اعمال چل ساله کجاست

اول ای جان دفع شر موش کن                                     بعد از آن در جمع گندم جوش کن⁽¹⁾

چه چیزی اتفاق می افتد که ما هرچه عبادت می کنیم باز اول راهیم؟ هرچه نماز شب می خوانیم باز اندر خم یک کوچه ایم؟ اگر خوب دقت کنیم می بینم بعضی گناهان هستند که خواسته و ناخواسته از نتایج اعمال عبادی ما می کاهند. بعضی موشهای به ظاهر کوچک هستند که محصولی را که ما چهل سال به زحمت جمع کرده ایم به تدریج از انبار ما می دزند. یکی از این گناهان که لطافت را از روح ما می دزدد و مانع سیر و سلوک ما میشود «ریا» است.

ریاکار کیست؟

مولایمان علی (ع) فرد ریاکار را چنین معرفی می فرمایند:1- وقتی چشمش به مردم می افتد بانشاط می شود، 2- وقتی تنهاست کسلی و تنبلی می ورزد 3- و دوست دارد که در هر کاری ستایش شود.⁽²⁾

خداوند متعال در آیات 5-261سوره مبارکه بقره به بحث انفاق پرداخته اند و در آنجا ریاکاری را موجب بطلان عمل معرفی می کند. در آیه 264، انفاق همراه با ریا را ؛ مثل کشت دانه روی سنگی سخت تشبیه می کند که با آمدن اندک باد و طوفانی، دانه به هوا بر می خیزد و هیچ ثمر و فایده ای عاید انفاق کننده نمی شود.⁽³⁾

پیامبر خدا (ص) مردم ریاکار را در ظاهر میش و در باطن گرگ معرفی می فرمایند: « وای بر کسانی که دین را وسیله کسب دنیا می کنند و با زبان نرم خود در برابر مردم به لباس میش در می آیند، گفتارشان از عسل شیرین تر است و دلهایشان دل گرگ است. خداوند متعال می فرماید: آیا به رحمت من مغرور می شوند؟! »

فرجام ریاکاران

فرجام بدی در انتظار ریاکاران است.در روایت آمده است که «فرشته با خوشحالی عمل بنده را بالا می برد و چون کارهای نیکش را بالا برد، خداوند عز و جل می فرماید: آنها را در سجین(دفتر اعمال گنهکاران ) گذارید؛ این کارها برای من انجام نشده است.⁽⁵⁾

امام صادق(علیه السلام): در روز رستاخیز بنده ای را که نماز خوانده، می آورند. او می گوید: پروردگارا! من برای رضای تو نماز خواندم، اما به او گفته شود: نه، بلکه برای آن نماز خواندی گفته شود: فلانی چه نماز خوبی می خواند. او را به دوزخ برید^.(6) 

امام صادق در روایتی دیگر از پدر گرامیشان نقل می فرمایند که فرمود: از پیامبر خدا پرسیده شد: فردای قیامت رهایی و رستگاری در چیست؟ فرمود: به راستی تنها رستگاری در این است که خدا را نفریبید که خدا نیز شما را فریب دهد زیرا به راستی هر که خدا را فریب دهد (و در حقیقت خود را فریفته) خداوند نیز او را فریب دهد و ایمان را از او برگیرد.عرض کردند : چگونه خدا را می فریبد؟ فرمود: آنچه را که خدای گرامی و بزرگ فرمان داده برای جز خدا انجام می دهد. در ریا از خدا پروا دارید که به راستی، ریا شرک به خداست، همانا ریاکار در روز رستاخیز به چهار نام فرا خوانند: ای کافر، ای زشتکار،ای فریبکار، ای زیانکار! کردارت بیهوده ماند و پاداشت تباه شد و نصیبی از آن تو نگشت، امروز پاداشت را از آنکس که برایش عمل انجام دادی بازستان.⁽⁷⁾

سوال: آیا اگر ما کار خیری انجام دادیم و دیگران متوجه شوند ، ما هم از تعریف دیگران خوشحال بشویم این نیز ریا محسوب می شود؟

با توجه به احادیث پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم(ع) بایست گفت که: خیر. این عمل موجب ریا نمی شود. روزی زراره از امام محمد باقر(ع) درباره شخصی که کار خوبی انجام می دهد و انسانی او را می بیند و او خوشحال می شود پرسید .حضرت در جواب فرمودند: اشکالی ندارد، همه دوست دارند کار نیکشان در میان مردم نمایان شود، به شرط اینکه آن کار خوب را به همین منظور انجام نداده باشد.⁽⁸⁾

البته ثواب و اجر کار خیر نهانی خیلی بیشتر از عمل خیر آشکار است. همانطور که رسول اکرم (ص) فرمودند: عبادت و حسنه نهایی بهتر از آشکار است. انجام آشکار این کارها برای کسی خوب است که بخواهد الگو قرار گیرد.⁽⁹⁾

یکی از خوبی های عبادت نهانی دور بودن از ترس آلودگی به بیماری«ریا»ست. امام صادق(ع) می فرمایند: هر که در نهان کار نیک انجام دهد، برایش ثواب کار نهانی نوشته می شود و چون آن را به زبان آورد، آن عمل نهانی پاک می شود و ثواب عملی آشکار نوشته می گردد و اگر برای دومین بار به زبان آورد ثواب عمل آشکار هم پاک می شود وبرایش ریا می نویسند». ⁽¹⁰⁾ ریا نیز توجه به غیر خدا یا به تعبیر پیامبر اکرم شرک کوچک است.⁽¹¹⁾ 

بحث را با مناجاتی از مولا علی (ع) به پایان می بریم . خداوندا! به تو پناه می برم از این که ظاهرم در نگاه مردم نیکو باشد و باطنم، که بر تو آشکار است، زشت. و خود را ریاکارانه نزد مردم، به چیزی که تو بهتر از من بدان دانایی، بیارایم. پس ظاهر نیکویم را برای مردم آشکار دارم و بدی کردارم را نزد تو آورم و بدین سان به بندگان تو نزدیک شوم و از خشنودی تو دور مانم.⁽¹²⁾

باشد که اعمال و عبادات ما خالی از هرگونه ریا و ملهم از این فراز نورانی مولا باشد.(الهی آمین)

...................

پی نوشت ها:

1-مثنوی معنوی

2-اصول کافی. جلد دوم ص 295 ح 8

3- یا ایها الذین آمنوا لا تبطلوا صدقاتکم بالمن و الاذی کالذی ینفق ماله رئاءالناس و لا یومن بالله و الیوم الاخر فمثله کمثل صفوان علیه تراب فآصابه وابل فترکه صلدا لا یقدرون علی شیء مما کسبوا و الله لا یهدی القوم الکافرین(بقره 264)

4-اعلام الدین: 295

5-روایت از پیامبر اکرم(ص) ، اصول کافی، جلد 2، ص 295،حدیث 7

6-منتخب میزان الحکمه، ری شهری، حدیث 2484

7-ثواب الاعمال و عقاب الاعمال- شیخ صدوق ترجمه صادق حسن زاده ص 585

8-اصول کافی جلد دوم ص 297ح 8

9- کنز العمال 5273

10-  منتخب میزان الحکمه، ری شهری، حدیث2488

11- پیامبراکرم (ص): بیشترین نگرانی من برای شماشرک کوچک است. عرض کردند: ای رسول خدا! شرک کوچک چیست؟ فرمود: ریا(منتخب میزان الحکمه، ری شهری، حدیث2480)

12- (نهج البلاغه حکمت 276)

نویسنده: سید کریم قاسم زاده -  حوزه علمیه تبیان