تبیان، دستیار زندگی
در بسیارى از احادیث این باب، به این نكته اشاره شده بود كه در ماه رمضان، شیاطین به بند كشیده مى‏شوند. در این زمینه پرسش‏هایى پدید مى‏آید، از قبیل این كه: شیطان كیست؟
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

به بند كشیده شدن شیاطین در ماه رمضان

رمضان

در بسیارى از احادیث این باب، به این نكته اشاره شده بود كه در ماه رمضان، شیاطین به بند كشیده مى‏شوند. در این زمینه پرسش‏هایى پدید مى‏آید، از قبیل این كه:

شیطان كیست؟ در نظام حكیمانه خلقت، چرا به شیطان اجازه داده شده كه انسان را گمراه سازد؟ مرز تسلط شیطان بر انسان تا كجاست؟ چرا خداوند، در ماه رمضان، شیاطین را به بند مى‏كشد و از تأثیر گمراه‎گرانه آنان جلوگیرى مى‏كند؛ ولى در ماه‏هاى دیگر، آنان را آزاد مى‏گذارد؟ و سرانجام، اگر اینگونه روایاتْ درست‏اند، چگونه شمارى از روزه‏داران، در این ماه، مرتكب گناه مى‏شوند؟

آنچه به طور اجمال مى‏توان گفت، این است كه: در دیدگاه اسلامى، شیاطین، موجوداتى نامرئى از جنس جن‏اند كه از شعور، آگاهى، آزادى و قدرتِ انتخاب برخوردارند؛ لیكن با سوء استفاده از آزادى خود، با زیبا جلوه دادن زشتى‏ها و تحریك هوس‏هاى نامشروع انسان، به گمراه ساختن و فریب دادن او مى‏پردازند .

اما در وراى این نقش اغواگرانه‏اى كه شیاطین در نظام آفرینش بازى مى‏كنند، حكمتِ، شكوفایى استعدادهاى پنهانى انسان، تربیت در حدّ انسان كامل، و آماده ساختن او در سایه مقاومت در برابر این لغزشگاه‏ها و فریب‏ها، نهفته است .

این، در حالى است كه مرز سلطه شیاطین بر انسان، از حدّ تحریك و وسوسه فراتر نمى‏رود. از این رو، آنان انسان را به زشتى‏ها دعوت مى‏كنند؛ لیكن نمى‏توانند او را به ارتكاب زشتى‏ها وا دارند.1

با این توضیح، آنچه در این مورد باید بررسى شود، دو مسئله است:

1- به بند كشیده شدن شیاطین در ماه رمضان .

2- بررسى عوامل پنهان در وراى انجام دادن گناهان در این ماه، با آن كه شیاطین در بندند و نقش گمراه‎گرانه ندارند .

علت به بند كشیده شدن شیاطین در ماه رمضان

تحلیل و بررسى روایات دینى در موضوع به بند كشیده شدن شیاطین و جلوگیرى از آنها در ماه رمضان، دو علت را نشان مى‏دهد، با این توضیح كه علت دوم در طولِ علت اول است:

شیاطین، موجوداتى نامرئى از جنس جن‏اند كه از شعور، آگاهى، آزادى و قدرتِ انتخاب برخوردارند؛ لیكن با سوء استفاده از آزادى خود، با زیبا جلوه دادن زشتى‏ها و تحریك هوس‏هاى نامشروع انسان، به گمراه ساختن و فریب دادن او مى‏پردازند .

1. طبیعت پیشگیرانه روزه

روزه به طور طبیعى، زمینه‏اى را كه شیطان بر اساس آن، انسان را به گمراهى مى‏كشاند، از بین مى‏برد. به تعبیر دقیق‏تر، زنجیرى كه در ماه رمضان، شیطان را به بند مى‏كشد، چیزى جز خودِ روزه نیست. از این رو، در حدیث ‏پیامبر خدا آمده است:

إنَّ الشَّیطانَ لَیَجرى مِنِ ابنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ فَضَیِّـقوا مَجارِیَهُ بِالجُوعِ2؛ شیطان در انسان جارى مى‏شود، همچون جریان خون . پس با گرسنگى، مجارى او را تنگ كنید .

این حدیث، به روشنى بر این نكته دلالت دارد كه روزه به طور طبیعى، مانع تسلط شیطان بر انسان مى‏شود. زنجیرى كه روزه دارد، نه تنها شیطان را به بند مى‏كشد، بلكه كشش‏هاى نفْس امّاره را هم مهار مى‏كند، آن را به اسارت در مى‏آورد و

ماه رمضان

جلوى سلطه آن را بر انسان مى‏گیرد، و به فرموده امیر مؤمنان علیه‏السلام: نِعمَ العَونُ عَلى أسرِ النَّفسِ وَ كَسرِ عادَتِهَا التَّجَوُّعُ3؛ گرسنگى، چه خوب یاورى براى اسیر كردن نفْس و شكستن عادت آن است!

بر این اساس، همه روایاتى كه در ستایش گرسنگى و نقش آن در خودسازى و تربیت نفْس، وارد شده‏اند، هدف آنها ایجاد مانع طبیعى در برابر سلطه شیطان بر انسان و نگهدارى انسان از كشش‏ها و اغواگرى‏هاى نفْس و نیز آزادسازى نیروهاى عقلى و شكوفاسازى استعدادهاى انسانى است، آنگونه كه از این دو روایت ـ كه از مجموعه احادیث اینگونه برگزیده‏ایم ـ روشن مى‏شود.4 پیامبر خدا فرمود: جاهِدوا أنفُسَكُم بِالجُوعِ وَالعَطَشِ، فَإِنَّ الأجرَ فى ذلِكَ كَأَجرِ المُجاهِدِ فى سَبیلِ اللهِ5؛ به وسیله گرسنگى و تشنگى، با نفس خویش جهاد كنید؛ چرا كه پاداش آن، مثل پاداش جهادكننده در راه خداست . نیز فرمود: أحیوا قُلُوبَكُم بِقِلَّةِ الضِّحكِ و قِلَّةِ الشَّبَعِ ، وَ طَهِّروها بِالجُوعِ تَصفو[ تَصفُ] وَ تَرِقُّ6؛ دل‏هاى خود را با كم خندیدن و كم خوردن، زنده كنید و آن را با گرسنگى، پاك سازید تا صاف و رقیق شود .

2 . عنایت ویژه خداوند

افزون بر پشتوانه‏اى كه روزه به طور طبیعى براى روزه‏داران جهت جلوگیرى از سلطه شیطان و اغواگرى‏هاى او پدید مى‏آورد، این برنامه عبادى، خود به خود، زمینه‏ساز شمول عنایت‏هاى خدا بر آنان مى‏گردد. آنچه در روایات با عنوان به بند كشیدن شیاطین در این ماه آمده است، به همین نكته اشاره دارد .

به عبارت دیگر، عنایت الهى گزاف نیست تا سؤال شود، چرا خداى سبحان، مانع سلطه شیطان نمى‏شود و در بقیه ماه‏ها بین انسان و سلطه او فاصله نمى‏اندازد؟ هرگز؛ بلكه ریشه این توفیق و عنایت الهى، در انتخاب خود انسان و ورود او به میهمان‏سراى رمضان، نهفته است .

شیطان در انسان جارى مى‏شود، همچون جریان خون . پس با گرسنگى، مجارى او را تنگ كنید.

علت سود نبردن از به بند كشیده شدن شیاطین

در چارچوب تحلیلى كه گذشت ـ كه مى‏رساند در این ماه، شیاطین نسبت به انسان و دست كم نسبت به روزه‏داران، سلطه ندارند ـ سؤال اساسى دومى مطرح مى‏شود؛ چرا كه مى‏بینیم گاهى روزه‏داران هم در این ماه دچار غفلت و گناه مى‏شوند. تشریع كفّاره‏هایى كه براى درمان این حالت‏هاست؛ نیز گواه آن است . سیّد ابن طاووس (ره) در تصویر این نكته مى‏گوید: یكى از دینداران از من پرسید: «من از به بند كشیده شدن شیاطین بهره چندانى نمى‏برم؛ چون همان حالت

رمضان

غفلت را كه پیش از ماه رمضان داشتم، دارم و گویا فرقى نكرده است و با زنجیر شدن یاران شیطان، از آن كاسته نشده است ... .»7

دو پاسخ به این پرسش مى‏توان داد:

1. شیطان، به تنهایى زمینه‏ساز گناهان نیست .

این پاسخ، بر این نكته استوار است كه خطاها و گناهانى كه از انسان سر مى‏زند، تنها به شیطان و اغواگرى او مربوط نمى‏شود؛ بلكه دو منشأ اساسى دیگر هم دارد: نفْس امّاره، و زنگارهاى متراكمى كه پیامد گناهان پیشین‏اند و دل را آلوده و سیاه ساخته‏اند .

در واقع، عنایت الهى‏اى كه در ماه رمضان شامل انسان مى‏شود، تنها تأثیر عامل نخستین را كه مربوط به شیطان است، از بین مى‏برد؛ اما دو عامل دیگر همچنان نقش ایفا مى‏كنند و جهت زمینه‏سازى براى انحراف انسان و سر زدن گناهان از او و غافل ماندن وى، كافى‏اند .

بر فرض كه روزه بتواند همه كشش‏هاى نفْس امّاره را بپوشاند و تأثیر آن را در كشاندن انسان به طرف خطاها و گناهان از بین ببرد، زنگارهاى متراكم از گناهان گذشته، كافى‏اند كه براى روزه‏دار، خطرآفرین باشند و او را در معرض غفلت و گناه قرار دهند .

2. در بند بودن شیطان‏ها ، نسبى است .

از تحلیل گذشته روشن شد كه زنجیرى كه شیطان را به بند مى‏كشد، از خود روزه ماه رمضان فراهم مى‏شود و نه از چیز دیگرى. بنا بر این، هر چه روزه مستحكم‏تر و كامل‏تر باشد، زنجیرى كه شیطان را به بند مى‏كشد و جلوى نفْس امّاره را مى‏گیرد، محكم‏تر خواهد بود و از میزان غفلت و انحراف‏هاى ناشى از آن، خواهد كاست .

بر این پایه، مى‏توان گفت: روزه آنان كه در ماه رمضان، گناهانى مرتكب مى‏شوند، روزه كاملى نیست .

برگرفته از کتاب ماه خدا، محمدی ری شهری .

گروه دین و اندیشه تبیان، هدهدی .


1- در قرآن آمده است: «چون كار داورى به پایان مى‏رسد، شیطان مى‏گوید: خداوند به شما وعده راست داد. و من به شما وعده دادم؛ اما تخلّف كردم . من بر شما سلطه‏اى نداشتم، جز آن كه شما را دعوت كردم . شما هم پذیرفتید . پس مرا سرزنش نكنید و خودتان را ملامت كنید.» (ابراهیم، آیه 22)

2- إحیاء علوم الدین، 1/ 347 ؛ المحجّة البیضاء، 5 / 148 ، عوالى اللئالى، 1/273/97 و ص 325 / 66 .

3- عیون الحكم و المواعظ، 494 ، غرر الحكم، 9944 .

4- براى آگاهى بیشتر از اینگونه روایات، ر . ك : ص 135 کتاب ماه خدا از محمدی ری شهری(بركات میهمانى خدا / حكمت) و ص 137 (تقرّب به خدا) و ص 145 (بهشتى شدن) .

5- إحیاء علوم الدین، 3 / 124 ؛ المحجّة البیضاء ، 5 / 146 .

6- إحیاء علوم الدین، 3 / 129؛ المحجَّة البیضاء، 5/ 154 .

7- سیّد ابن طاووس، پنج جواب براى این سؤال بیان مى‏كند كه هیچ كدام قانع‏كننده نیست، مگر پاسخ اخیر كه همراه با توضیحاتى در متن مى‏آید. (ر . ك : الإقبال، 1/ 73) .

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.