پیک رمضان (3)

شرح اجمالی دعا در پرتو قرآن

موضوعات محوری در دعای روز سوم ماه مبارک رمضان عبارتند از: 1. برخورداری از هوش(ذهن حق جو) و خودآگاهی2. دوری از سفاهت و نادانی3. برخورداری از نیكی‌ها.

در نوشتار حاضر، موضوع سفاهت را به عنوان یکی از موضوعات محوری در دعای امروز از منظر قرآن تبیین می کنیم. در این دعا از خداوند متعال درخواست می کنیم که سفاهت و نادانی را از وجود ما دور کند.حال باید دید سفاهت به چه معناست.

سفاهت و تمویه یعنی چه؟

اصل سفاهتْ خفت و سبكی است و زمام سبك را سفیه گویند.(1)

سفاهت همچنین به معانی جهالت، حماقت، بیهوده کاری و پوچگرایی نیز می آید.

سفاهت نقطه مقابل حکمت است. شخص سفیه بر خلاف شخص حکیم که امورش را از روی عقلانیت و با تدبیر و اتقان  انجام می دهد، رفتار و کردارش، غیر منطقی و بدون غایت عقلانی است.

«تمویه» در اصل به معنای زراندود نمودن است. وقتی بخواهند چیزی را زیباتر از آنچه که هست جلوه دهند، پوششی زرِّین از طلا بر آن می نهند که حقیقت مسین آنرا پنهان سازند.

فرق است میان سفاهت و تمویه؛ شخص مبتلا به "سفاهت" وقتی کاری انجام می دهد اساسا از پوچی و بطلان کار خویش بی خبر است. اما شخص مبتلا به" تمویه"آگاهانه و فریبکارانه زشتی را زینت داده تظاهر به خوبی می کند.

پس در دعای امروز در حقیقت از خداوند می خواهیم که ما را در زمره انسانهای باطل گرا، پوچ اندیش و اهل تزویر قرار ندهد.

سفیه در قرآن

اکنون ببینیم در لسان قرآن " به چه کسانی "سفیه" گفته می شود.

1. بهانه‌جویی در برابر حق = سفاهت

« در فرهنگ قرآن، به افرادى كه حقائق را نادیده انگاشته و كفران نعمت كنند، "سفیه" گفته مى‏شود. چنان كه به بنى اسرائیل به جهت بهانه‏هاى بى موردى كه درباره‏ى تغییر قبله مى‏گرفتند، سفیه گفته شده است: «سَیَقُولُ السُّفَهاءُ»(2) .

همچنین در ذیل آیه‏ى «وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَكُمُ» (3)نیز از امام علیه السلام نقل شده است كه فرمود:كسى كه شراب بخورد، سفیه است.

چنین شخصى به جاى نوشیدنى‏هاى مفید و حلال، به سراغ آشامیدنى مضرّ و حرام مى‏رود.

آرى، كسانى كه راه حقّ را رها نموده و بى‏راهه مى‏روند، سفیه هستند و آن كس كه در انتخاب رهبر و مكتب، قدم درست بردارد عاقل است.»(4)

2. روی گردانی از آیین یکتاپرستی = سفاهت

در قرآن می خوانیم:

وَمَنْ یرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ... (5)

جز افراد سفیه و نادان، چه کسی از آیین ابراهیم، (با آن پاکی و درخشندگی،) روی‌گردان خواهد شد؟!

در آیات قبل از آیه یادشده، بخشی از سیره حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) همچنین برخی كارها و دعاهای آن حضرت بازگو شده است. قرآن كریم در ادامه آن آیات می‌فرماید: ایمان آوردن به حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) مقتضای حكم عقل است و برای انسان خردورز چاره‌ای نیست جز پذیرش آیین توحیدی او، كه به وسیله حضرت ختمی نبوت‏(صلّی الله علیه وآله وسلّم) تداوم یافت، چنان‌كه عدم پذیرش آن نابخردی و سفاهت محض به شمار می‌آید. (6)

در آیه دیگری از قول جنیان چنین آمده:

وَ أَنَّهُ كاَنَ یَقُولُ سَفِیهُنَا عَلىَ اللَّهِ شَطَطًا (7)

و اینكه سبك‏مغز و نا بخرد ما همواره درباره خدا سخنى دور از حق مى‏گفت [مبنی بر اینكه خدا داراى همسر و فرزند است!]

كلمه" شطط" به معناى سخن دور از حقیقت است(8)

تعبیر به" سفیه" در اینجا ممكن است معنى جنسى و جمعى داشته باشد یعنى سفهاى ما براى خدا همسر و فرزندان قائل بودند، و شبیه و شریكى انتخاب كرده بودند، و از راه حق منحرف شده و سخنى به گزاف مى‏گفتند.

این احتمال را نیز بسیارى از مفسران داده‏اند كه" سفیه" در اینجا همان مفهوم فردى را دارد و اشاره به" ابلیس" است كه بعد از مخالفت فرمان خدا نسبتهاى ناروایى به ساحت مقدس او داد، حتى به دستور پروردگار دائر به سجده بر آدم. رسما اعتراض كرد، و آن را دور از حكمت شمرد، و خود را برتر از آدم پنداشت.

از آنجا كه" ابلیس" از جن بوده، مؤمنان جن به این وسیله از او ابراز تنفر مى‏كنند، و سخن او را گزافه و شطط مى‏نامند، هر چند ظاهرا عالم و عابد بود، اما عالم بى‏عمل و عابد خود خواه و منحرف و مغرور، از مصداقهاى روشن" سفیه" است.(9)

از آنچه گذشت می توان دریافت که سفیهان در فرهنگ قرآن به کسانی اطلاق می شود که:

1. با بهانه های واهی در برابر حقایق می ایستند

2. از پذیرش هر امری که مصداق حقیقت باشد (آیین یکتاپرستی اسلام)سر باز می زنند.

3. یاوه سرایانه سخنانی که بر خلاق حق و عقل است بر زبان می رانند.

******

خداوندا! تو را به حرمت لحظه لحظه های رمضان که ماه عسل میهمانی و چشن بندگی مومنان است،قسم می دهیم که خلقها و خصلتهای نکوهیده انسانی همچون سفاهت و نادانی را از ساحت وجود ما پاک کن و ما را به خلعت حکمت و معرفت آراسته گردان! آمین یا رب العالمین!

____________

1. الكشاف، ج 1، ص 189.

2. بقره/142

3. نساء/5

4. تفسیر نور، ج1، ص207

5. بقره/130

6. تفسیر دهاق تسنیم، ج7، ص115

7. جن/4

8. راغب اصفهانی، المفردات، ذیل واژه "شطط"

9. تفسیر نمونه، ج25، ص107

نوشته‌ و تنظیم برای تبیان: شکوری_گروه دین و اندیشه