آسيب‌شناسي داوري در حوزه ادبيات پايداري
ضرورت نوآوري در داوري كتاب‌هاي دفاع‌مقدس
علي‌الله سليمي،روزنامه نگار و نويسنده:برگزاري جشنواره‌هاي مختلف ادبي و انتخاب كتاب سال توسط گروه‌ها، سازمان‌ها و نهادهاي گوناگون در سالهاي اخير به يكي از اقدامات رايج در طول سال تبديل شده و هر يك از مراكز ياد شده سعي مي‌كنند با توجه به اصول و معيارهايي كه دارند به داوري كتاب‌هاي منتشره در طول يك سال بپردازند...
خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) علي‌الله سليمي،روزنامه نگار و نويسنده:
برگزاري جشنواره‌هاي مختلف ادبي و انتخاب كتاب سال توسط گروه‌ها، سازمان‌ها و نهادهاي گوناگون در سالهاي اخير به يكي از اقدامات رايج در طول سال تبديل شده و هر يك از مراكز ياد شده سعي مي‌كنند با توجه به اصول و معيارهايي كه دارند به داوري كتاب‌هاي منتشره در طول يك سال بپردازند.
گاه تداخلي در انتخاب‌ها صورت ميگيرد، اما معمولاً برگزار كنندگان اين جشنواره‌ها تلاش مي‌كنند، انتخابشان خاص باشد تا بتوانند بعد از جشنواره مانور لازم را روي انتخاب خود داشته باشند.
در انتخاب و معرفي يك اثر به عنوان كتاب برتر سال، عوامل متعددي نقش دارند كه هر يك از آنها در اين پروسه تأثير گذارند. عامل اول واصلي به ديدگاه‌هاي سياسي، اجتماعي، عقيدتي و ... گردانندگان آن جايزه يا انتخاب كتاب سال برمي‌گردد كه يقيناً در راستاي رسيدن به اهداف خاصي كه از پيش تعيين شده است اقدام به اين كار مي‌كنند.
بنابراين، ماهيت گروه يا همان برگزاركننده جشنواره، همواره به عنوان عامل اصلي در جهت‌دهي به انتخاب‌ها نقش دارد و تا حدودي پيش از اعلام نظرشان مي‌توان به سمت و سوي انتخاب‌هاي آنها دست يافت و انتخاب‌هاي‌شان را به صورت تقريبي حدس زد.
در كنار اين موضوع نقش داوران اين جشنواره‌ها را هم نمي‌توان ناديده گرفت. به عبارت ديگر، برگ برنده مسئولان برگزاري جشنواره‌هاي انتخاب سال همان داوران هستند كه هرچه جايگاه علمي و مهارتي اين افراد بالاتر باشد، طبعاً اعتبار انتخاب‌هاي‌شان هم بيشتر است.
نكته‌اي كه در اين ميان اين روزها بيشتر خودنمايي مي‌كند، نبود نوآوري‌هاي لازم در انتخاب افراد براي داوري آثار به ويژه در حوزه ادبيات پايداري يا همان دفاع مقدس است. اين موضوع زماني بيشتر خود را نشان مي‌دهد كه به اين نكته توجه كنيم كه تعدادي از اين داوران در چند جشنواره انتخاب كتاب تسال به طور همزمان حضور دارند. در اين شرايط نمي‌توان انتظار داشت كه تنوع ديدگاه‌ها بر انتخاب‌ها حاكم باشد. به طور طبيعي يكنواختي در انتخاب‌ها ديده مي‌شود و حرف اول را سليقه‌ها خواهد زد.
اين موضوع اكنون يكي از تهديدهاي اصلي در بخش انتخاب كتاب سال به ويژه در حوزه دفاع مقدس است. شايد براي همين است كه در سالهاي اخير با انبوهي از كتاب‌هاي همسو با يك سليقه خاص در جامعه ادبي مواجه هستيم. در اين شرايط بخش اصلي كم توجهي‌ها متوجه خوانندگان مي‌شود كه نقشي در اين انتخاب‌ها ندارند.
يكي از راهكارها، نظرخواهي از اين سرمايه‌هاي حوزه نشر (خوانندگان) است كه متاسفانه در جريانات انتخاب‌هاي كتاب سال هيچ‌گونه نقشي ندارند، در حالي كه لحاظ كردن نيازهاي ادبي آنها از عوامل پايداري و ثبات جوايز ادبي مي‌تواند باشد.
يكي از ايرادهاي وارده به كار داوري در كتاب‌هاي دفاع‌مقدس، عدم تعادل در انتخاب بين مضمون و ساختار آثار است. به عبارت ديگر، گاه كتاب‌هاي در حوزه دفاع مقدس انتخاب مي‌شود كه فقط موضوع قابل توجهي دارد و در آن از انواع تكنيك‌هاي نويسندگي خبري نيست يا نحوه نگارش هيچ گونه جذابيتي براي خواننده ندارد. در اين صورت همان مضمون قابل توجه و زيبا هم به يك متن شعاري تبديل مي‌شود كه در خواننده هيچ گونه كششي براي مطالعه ايجاد نمي‌كند. در حالي كه همين مضمون اگر به دست يك نويسنده آشنا به مهارت‌هاي نويسندگي مي‌افتاد. از آن مضمون متني پديد مي‌آورد كه مي‌توانست خوانندگان بي‌شماري را به سوي خود جذب كند. بنابراين، طبيعي است كه بعد از انتخاب برخي از كتاب‌‌ها از سوي همان داوراني كه اشاره شد، همراهي لازم از جانب خوانندگان را نمي‌بينيم. در صورتي كه كتابي كه جايزه ميگيرد و از طرف مرجع معتبري انتخاب مي‌شود، طبعاً بايد از استقبال بالا در بين مخاطبان هم برخوردار باشد. نمونه روشن اين موضوع در ساير كشورهاي جهان معمولاً ديده مي‌شود. در كشورهاي ديگر معمولاً بعد از انتخاب يك كتاب به عنوان اثر برگزيده سال، استقبال گسترده‌اي از جانب خوانندگان همان كشور صورت ميگيرد و خيلي زود همان كتاب علاوه بر بازار كتاب داخل به بازارهاي جهاني هم راه مي‌يابد. در اين زمينه، ترجمه همزمان يك كتاب جايزه گرفته در كشورهاي مختلف جهان را بارها شاهد بوده‌ايم و حتي مترجمان كشور ما هم در اين بازار سهم لازم را دارند.
در اين ميان، يكي از اهداف اصلي برگزاركنندگان انتخاب كتاب سال، همين ترويج تفكري خاص در مقياس فراتر و حتي جهاني است كه متاسفانه در حوزه كتاب‌هاي دفاع مقدس اين اتفاق تا به حال نيفتاده و اگر هم موردي بوده، آن‌قدر ناچيز و كم رنگ بوده كه نتوانسته چشمگير باشد. بنابراين، تجديد نظر در انتخاب داوران و ارائه راهكار، نوآوري و خلاقيت از جانب داوران تا حدودي مي‌تواند به اين آشفته بازار داوري كتاب‌هاي سال دفاع مقدس كمك كند. چون اغلب كتاب‌هاي نوشته شده در حوزه دفاع مقدس قابليت آن را دارند كه در مقياس وسيع‌تر ديده شوند و حتي در مسير ترجمه به زبان‌هاي مختلف جهان قرار گيرند. البته اين كار از چندي پيش در مراكزي مانند واحد ادبيات حوزه هنري دنبال مي‌شد كه مي‌توان ادعا كرد تا اكنون فقط قدم‌هاي اوليه در اين زمينه برداشته شده است.
در مجموع، خلاقيت و نوآوري نياز كنوني ادبيات دفاع مقدس است كه بخش مهمي از آن در جشنواره‌هاي ادبي اين حوزه نهفته و نحوه داوري آثار هم بخش جدايي‌ناپذير آن است.
