رهاورد نور (1)
زیباترین حمد تاریخ
کاربران گرامی سلام . حلول ماه مبارک رمضان را به شما تبریک می گوییم.به همین منظور در طول ماه مبارک رمضان به صورت روزانه تلاش خواهیم کرد تا از هر جز قرآن آیه ای را برگزیده وشرحی دلنشین و همراه با تفسیری کوتاه تقدیم شما می نمایییم.
امید انکه مقبول این نوشتار راهی به حقیقت بگشاید!
سوره حمد جایگاهی بس رفیع در میان سوره های قرآن داردکه در سه بخش نام ها،فضیلت ومعنای حقیقی بسم الله به شرح آن می پردازیم.
نام های زیبا
1.فاتحة الكتاب بدان دلیل كه نخستین سوره قرآن شریف و نیز آغاز قرائت نماز است.
2. حمد بدان علّت كه سراسر آن ستایش خداست.
3. امّ الكتاب بدان جهت كه بر دیگر سورههاى قرآن مقدم است. در فرهنگ عرب، به هر پدیدهاى كه جامع و یا مقدم بر پدیدههاى دیگر باشد، «امّ» گفته شده است؛ مانند «امّالقرى» كه به مكه اطلاق مىشود؛ چرا كه زمین از آن نقطه پرشرافت گسترش داده شده است، و یا ازنظر شكوه معنوى و شرافت، برترین مكان است. برخى بر این اندیشهاند كه این سوره بدان دلیل به این نام خوانده شده كه عصاره و چكیده پیام قرآن، یعنى توحیدگرایى و یكتاپرستى كه برترین هدف دعوتهاى توحیدى است و دیگر اصول و فروع پیامهاى آسمانى به آن برمىگردد، به سبكى جالب در آن آمده است.
4.السّبع بدان سبب كه هفت آیه دارد.
5. مثانى درمورد این نام، دو دیدگاه مطرح است: نخست اینكه در هر نماز واجب و مستحب دوبار خوانده مىشود؛ و دیگر بدان جهت كه دوبار بر قلب مصفاى پیامبر(ص) فرود آمده است. آنچه آمد، نامهاى مشهور این سوره است. امّا نامهاى دیگرعبارتند از
6. وافیه بدان دلیل كه باید تمامى آن را در نماز قرائت كرد.
7. كافیه بدان جهت كه خود بهتنهایى مىتواند جاى سوره دیگرى را بگیرد؛ درحالیكه هیچ سورهاى نمىتواند جاى آن را در نماز بگیرد. در این مورد، از پیامبر گرامى (ص) نقل شده است كه فرمود: «امّالقرآن عوض عن غیرها و لیس غیرها عوضاً عنها.» سوره «حمد» در نماز مىتواند جاى دیگر سورهها را بگیرد امّا هیچ سوره دیگرى نمىتواند جایگزین آن شود و نقش آن را داشته باشد.
8.اساس از ابن عبّاس آوردهاند كه: براى هر پدیده، پایه و اساسى است. اساس قرآن، سوره فاتحه و اساس این سوره، «بسماللَّهالرّحمنالرّحیم» است.
9. شفاء بدان دلیل به آن «شفاء» گفته شده است كه پیامبر گرامى (ص) فرمود: «فاتحةالكتاب شفاء من كلّ داء.» این سوره، شفابخش هر درد و بیمارى است.
10. صلوة بدان علّت نام صلوة یا نماز بر قرآن نهادهاند كه پیامبر گرامى(ص) فرمود: «قالاللَّه تعالى: قسمتالصّلوة بینى و بین عبدى نصفین نصفها لى و نصفها لعبدى...» خداى پرمهر پیام داد كه: نماز - یعنى این سوره - را میان خود و بندگان نمازگزارم بطور شایسته و بایسته و برابر تقسیم كردهام. نیمى از آنِ من است و نیمى از آنِ هر بنده نمازگزار؛ چرا كه وقتى بنده نمازگزار شروع به خواندن مىكند و مىگوید: «الحمد للَّه ربّالعالمین»، خدا مىفرماید: بندهام مرا خالصانه ستایش كرد. هنگامى كه مىخواند: «الرّحمنالرّحیم مالك یومالدّین»، خدا مىفرماید: بندهام به گونهاى شایسته مرا ثنا گفت و باشكوه وصفناپذیرى مرا یاد كرد. و زمانى كه مىخواند: «ایّاك نعبد و ایّاك...»، خدا مىفرماید: این پیوند عاشقانهاى است میان من و بندهام؛ آنچه او مىخواهد، باید به او ارزانى شود. آنچه آمد، ده نام براى این سوره مباركه بود.
فضیلت سوره
1. از پیامبر گرامى(ص) آوردهاند كه: هر كس سوره فاتحه را تلاوت كند، پاداش تلاوت دو سوّم قرآن به او ارزانى مىشود، و از چنان پاداشى بهرهمند مىشود كه گویى به هر زن و مرد باایمانى، انفاق خالصانه كرده است. قال رسولاللَّه(ص): «ایّما مسلم قرأ فاتحةالكتاب اعطى منالأجر كانّما قرأ ثلثىالقرآن...»
2. و نیز در روایت دیگرى آمد كه گویى همه قرآن را تلاوت كرده است: «... كانّما قرأالقرآن.»
3. محمّدبن مسعود از پیامبر گرامى(ص) نقل كرده است كه به جابر فرمود: «ألا اعُلّمك افضل سورة انزلهااللَّه فى كتابه؟» آیا نمىخواهى برترین سورهاى را كه خدا در كتاب خویش فرو فرستاده است، به تو بیاموزم؟ جابر پاسخ داد: چرا اى پیامبر خدا! بیاموز! فرمود: دوست دارى از فضیلت آن براى تو بگویم؟ پاسخ داد: آرى؛ پدر و مادرم به قربانت. فرمود: این سوره، شفاى هر درد و بیمارى است جز مرگ.
5. از امام صادق(ع) آوردهاند كه فرمود: «من لم یبرءه الحمد لم یبرءه شىء.» كسى كه به بركت سوره «حمد» شفا نیابد، هیچ چیز او را بهبود نخواهد بخشید.
6. امیرمؤمنان(ع) از پیامبر گرامى(ص) نقل كرده است كه فرمود: «اِنّاللَّه تعالى قال لى «وَ لَقَدْ آ تَیْناكَ سَبْعَاً مِنَالْمَثانى والْقُرْآنَالْعَظیمَ.»(26) خداى جهانآفرین به من پیام داد كه هان اى پیامبر! ما هفت آیه مباركه كه دربردارنده پرمحتواترین ثنا و ستایش است، و نیز قرآن شكوهمند را بر تو فرو فرستادیم. و بدینسان، سوره حمد را دربرابر همه قرآن شریف قرار داد و با فرود آن بر من منّت نهاد. آنگاه پیامبر گرامى(ص) افزود: سوره حمد، شریفترین گنجینههاى عرش است. و خداوند این سوره را به محمّد(ص) اختصاص داد، و با آن، شكوه و شرافتى وصفناپذیر به پیامبر(ص) ارزانى داشت؛ و از پیامآوران خویش، جز سلیمان كه «بسماللَّهالرَّحمنالرَّحیم» آن را به او عطا فرمود، هیچیك را در این شرافت و سند برترى شركت نداد. تنها سلیمان(ع) بود كه در این شكوه و شرافت شركت داشت؛ و قرآن سرگذشت وى را اینگونه آورده است كه: «اِنَّهُ مِنْ سُلَیْمانَ وَ اِنَّهُ بِسْمِاللَّهِالرَّحمنِ الرَّحیمِ»(27). آنگاه افزود كه هركس آن را با تدبّر تلاوت كند و در همانحال دوستى محمّد(ص) و خاندان او را در گستره دل جاى دهد و به ظاهر و محتواى این كتاب آسمانى ایمان داشته و فرمانبردار آن باشد، دربرابر هر حرفى از آن، پاداشى ارزشمند به او ارزانى مىشود كه هر یك از این پاداشها برتر از این جهان و نعمتهاى مادى آن است؛ و اگر كسى بههنگام تلاوت این سوره به آن گوش جان سپارد، به اندازه یك سوّم پاداش تلاوت آن را دریافت خواهد داشت. از این رو در كسب این خیر فراوان و نجاتبخش بكوشید؛ آن را غنیمت شمارید و اجر بیشترى فراهم آورید؛ زیرا ممكن است فرصت ازدست برود و حسرت و اندوه در دل بماند كه چرا بهره نگرفتید.(1)
ج-معنای بسم الله الرحمن الرحیم
اما جای این سوال باقی است چرا سوره حمد این چنین گرانقدر و بزرگوار در میان تمامی سوره هاست؟برای پاسخ را از زبان مرحوم علامه طباطبایی می خوانیم:
غرض از سراسر قرآن یك امر است و آن هدایت، این یك امر با نام خدا آغاز شده است. این تناسب از این جهت روشنتر به نظر مىرسد كه كلام خدا با این جمله آغاز شده. كلام، خود فعلى است از افعال خدا ناگزیر داراى وحدتى است، و وحدت كلام به وحدت معنا و مدلول آن است، پس لا جرم كلام خدا از اول تا به آخرش معناى واحدى دارد، و آن معناى واحد غرضى است كه به خاطر آن غرض، كلام خود را به بندگان خود القاء كرده است. حال آن معناى واحدى كه غرض از كلام خداى تعالى است چیست؟ از آیه: (قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِینٌ، یَهْدِی بِهِ اللَّهُ، از سوى خدا به سوى شما نورى و كتابى آشكار آمد، كه به سوى خدا راه مىنماید) ...، «1» و آیاتى دیگر، كه خاصیت و نتیجه از كتاب و كلام خود را هدایت بندگان دانسته، فهمیده میشود: كه آن غرض واحد هدایت خلق است، پس در حقیقت هدایت خلق با نام خدا آغاز شده، خدایى كه مرجع همه بندگان است، خدایى كه رحمان است، و به همین جهت سبیل رحمتش را براى عموم بندگانش چه مؤمن و چه كافر بیان مىكند، آن سبیلى كه خیر هستى و زندگى آنان در پیمودن آن سبیل است، و خدایى كه رحیم است، و به همین جهت سبیل رحمت خاصهاش را براى خصوص مؤمنین بیان مىكند، آن سبیلى كه سعادت آخرت آنان را تامین نموده، و به دیدار پروردگارشان منتهى مىشود، و در جاى دیگر از این دو قسم رحمتش، یعنى رحمت عامه و خاصهاش خبر داده، فرمود: وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ كُلَّ شَیْءٍ، فَسَأَكْتُبُها لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ، رحمتم همه چیز را فرا گرفته، و بزودى همه آن را به كسانى كه تقوى پیشه كنند اختصاص مىدهم) «2» این ابتداء به نام خدا نسبت به تمامى قرآن بود، كه گفتیم غرض از سراسر قرآن یك امر است، و آن هدایت است، كه در آغاز قرآن این یك عمل با نام خدا آغاز شده است. (2)
1) تفسیر نمونه 2) تفسیر المیزان
