راشیتیسم یا نرمی استخوان در کودکان

راشیتیسم همان نرمی و ضعف استخوان‌ها در كودكان است كه معمولا به دلیل كمبود طولانی و شدید فرم فعال ویتامین D ایجاد می ‌گردد. این نرمی و ضعف در بالغین اصطلاحا استئومالاشی نامیده می‌شود. ویتامین D یكی از انواع ویتامین ‌های محلول در چربی و عامل اصلی در ساخت یک استخوان مستحكم و قوی محسوب می ‌گردد.

كمبود در فرم فعال ویتامین D باعث اختلال در تامین غلظت‌ های مناسب كلسیم و فسفر در استخوان و نهایتا نرمی استخوان می‌ گردد. بدن ما در برابر عدم تعادل كلسیم و فسفر خون بسیار حساس است. زمانی كه بدن با كمبود كلسیم و فسفر مواجه می ‌گردد با جذب كلسیم و فسفر از استخوان ‌ها و انتقال آن‌ ها در خون با این كمبود مقابله می‌ كند كه این امر باعث نرمی و ضعف استخوان ‌ها گردیده و نهایتا منجر به تغییر شكل و ناهنجاری استخوان‌ های بدن، انحنا در استخوان‌ های بلند بدن و ایجاد اختلال در فرم ستون مهره ‌ها می‌ گردد. گاها برخی از این ناهنجاری‌ های استخوانی نیازمند جراحی ترمیمی نیز می‌ باشند.

علائم نرمی استخوان چیست؟

كمبود ویتامین D ماه‌ ها قبل از بروز علائم بالینی نرمی استخوان وجود دارد. در صورت بروز علائم بالینی عبارتند از:

تغییر فرم اسكلت بدن: این تغییر شكل (دفوریتی) شامل پاهای پرانتزی، انحنای غیرطبیعی در مهره ‌ها، تغییر شكل لگن و برآمدگی قفسه است.

استخوان‌ های شكننده: كودكان مبتلا به نرمی استخوان بیشتر از سایر كودكان مستعد به شكستگی استخوان می ‌باشند.

نقص در رشد: تاخیر در رشد با انحنای رشد طولی قد و اندام‌ ها از نتایج نرمی استخوان است.

 مشكلات بهداشتی دندان: این مشكلات شامل نقص در ساختمان دندان‌ ها، افزایش پوسیدگی دندان ‌ها و تاخیر در فرم‌گیری دندان‌ ها می ‌باشد.

درد استخوان‌ ها: شامل دردهای مبهم استخوانی به همراه دردهای موضعی بر روی استخوان ‌های ستون مهره، لگن و پاها می ‌باشد.

ضعف عضلات: كاهش قدرت عضلانی كه خود باعث اختلال در راه رفتن می ‌گردد.

علل نرمی استخوان كدامند؟

ویتامین D مانند یک هورمون باعث تنظیم سطوح فسفر و كلسیم در استخوان ‌ها می‌ شود. بدن ما از دو طریق ویتامین D را جذب می ‌كند.

نور خورشید: پوست بدن ما نوعی ویتامین D تولید می ‌كند كه با قرار گرفتن در معرض نور خورشید به فرم فعال ویتامین D یعنی D3 تبدیل می ‌گردد. این شایع ‌ترین راه دستیابی به ویتامین D در نوجوانان و بالغین است.

مواد غذایی: دستگاه گوارش ویتامین D موجود در مواد غذایی و یا مكمل ‌های غذایی مانند مولتی ویتامین را جذب می ‌كند.

در حال حاضر كمبود ویتامین D رژیم غذایی، شایع ‌ترین علت نرمی استخوان در كشور ما محسوب می ‌گردد كه با افزودن مكمل ‌های حاوی ویتامین D جبران می ‌گردد. اخیرا علل مدیكال (طبی) نیز به دو مورد فوق اضافه گردید. مثلا متعاقب جراحی ‌های اختصاصی مانند برداشتن معده (گاستروتومی) و یا بیماری‌ هایی نظیر سلیاک كه در آن روده قادر به جذب ویتامین‌ ها از مواد غذایی نمی ‌باشد.

سایر علل نادرتر نرمی‌استخوان عبارت است از:

هیپوفسفاتمی وابسته به كرموزوم X (نرمی استخوان فامیلیال) كه یک فرم ارثی نرمی استخوان بوده و به علت ناتوانی كلیه ‌ها در باز جذب فسفر ایجاد می ‌گردد.

كمبود تماس با نور آفتاب كه در اكثر افرادی كه از دریافت اشعه كافی نور خورشید به هر نحوی محرومند مثلا زندگی در طبقات زیرین ساختمان ‌ها كه فاقد نور طبیعی‌ اند و یا زندگی در مناطق سردسیر به دلیل پوشش زیاد و یا استفاده‌ ی مكرر از كرم‌ های ضد آفتاب.

عوامل خطر زای (ریسک فاكتورهای ایجاد كننده نرمی استخوان كدامند؟

كودكان 6 تا 24 ماه بیشتر از هر رده سنی دیگری در معرض خطر ابتلای به نرمی استخوان قرار دارند چون این گروه سنی در مرحله رشد سریع قرار داشته و همانگونه كه عنوان گردید ویتامین D، فسفر و كلسیم نقش بسیار مهمی را در رشد ایفا می ‌كنند.

كمبود ویتامین D: كودكان شیر مادر خوار كه به جز شیر مادر سایر تركیبات حاوی ویتامین D را دریافت نمی ‌كنند در معرض خطر نرمی استخوان قرار دارند. تماس با اشعه‌ نور خورشید در تولید مقادیر ضروری ویتامین D فعال بسیار موثر است. ولی آفتاب سوختگی و سرطان ‌های پوست، كودكان در معرض نور شدید آفتاب را تهدید می‌ كند. استفاده مكرر از كرم‌های ضد آفتاب باعث كاهش چشمگیری در جذب ویتامین D در كودكان می ‌گردد.

كمبود كلسیم و فسفر: كودكانی كه فسفر و كلسیم كافی را از رژیم غذایی خود دریافت نمی ‌كنند در معرض خطر ابتلای به نرمی استخوان قرار دارند. دسترسی به شیر و فرآورده ‌های لبنی دیگر نظیر بستنی و آب میوه مانند آب پرتقال از ابتلای به آن می‌ كاهد.

تشخیص بیماری نرمی ‌استخوان بر چه اساسی است؟

پزشک معالج از طریق معاینه فیزیكی، تست ‌های آزمایشگاهی، یافته ‌های رادیولوژیكی و اطلاع از سابقه فامیلی قادر به تشخیص ارزیابی و درمان نرمی استخوان كودک شماست.

عوارض ناشی از نرمی استخوان چیست؟

نرمی استخوان با تشخیص به موقع قابل درمان است ولی در صورت عدم تشخیص و یا تاخیر در تشخیص با یكسری عوارض شدید و جدی همراه خواهد بود كه عبارتند از:

1- تاخیر در تكامل و مهارت ‌های حركتی كودک

2- تاخیر در رشد و نمو

3- افزایش استعداد به عفونت‌ های جدی

4- بدشكلی و ناهنجاری ‌های استخوانی

5- كوتاهی قد ناشی از تاخیر و اختلال در رشد

6- تشنج

7- خرابی دندان ‌ها

درمان چگونه است؟

هدف از درمان نرمی استخوان اصلاح اختلال زمینه‌ ای و جلوگیری از عوارض بیماری است. جایگزینی مناسب ویتامین D فعال، فسفر و كلسیم معمولا در عرض چند هفته باعث بهبودی می ‌گردد (در صورتی كه تشخیص به موقع صورت گیرد).

استفاده از مواد غذایی حاوی مقادیر مناسب فسفر و كلسیم مانند آب پرتقال، ماهی، فرآورده ‌های شیری و مكمل ‌های غذایی بسیار مناسب است. استفاده منظم از نور آفتاب بسیار موثر است كه بهترین آن نور متوسط آفتاب است. به خاطر داشته باشیم كه تماس مستقیم با نور شدید آفتاب در شیرخواران زیر 6 ماه به هیچ عنوان توصیه نمی ‌گردد. در این رده سنی استفاده منظم از قطره‌ های ویتامین A+D توصیه می ‌گردد. میزان كلسیم، فسفر و ویتامین D دریافتی براساس سن و وزن تعیین می‌ گردد. به دلیل عوارض ناشی از مصرف نابجای این مواد توصیه می ‌گردد كه حتما با پزشک متخصص قبل از استفاده آن ‌ها هماهنگی صورت گیرد.

در مواردی كه نرمی استخوان منجر به ناهنجاری ‌های استخوانی و اختلال در انحنای مهره ‌ها و یا فرم اندام ‌ها گردد استفاده از آتل ‌های مخصوص و در صورت عدم پاسخ، درمان جراحی ضروری است.

مشاوره سلامتی

فرآوری و تنظیم: گل محمدی

مرکز مشاوره