جوانان مدگرایی را دوست دارند!
شاید شما هم با این مساله روبرو شدهاید كه وقتى بعضى از جوانان به دلیل پوشیدن لباسهاى غیرمعمول و یا اصلاح و آرایش خاص موى سر و صورت و انجام دادن برخى رفتارهایى كه با فرهنگ و رسوم اجتماعى ما همخوانى ندارد، مورد اعتراض قرار مىگیرند، عمل خود را به عنوان مد و مدگرایى توجیه مىكنند.
جاى شگفتى است كه نه تنها برخى افراد به محض شنیدن چنین پاسخى قانع مىشوند و از پىگیرى موضوع خوددارى مىكنند، بلكه در مواردى هم مشاهده مىشود كه عدهاى از آنان، بدون توجه به آثار و پیامد این قبیل رفتارها، درصددند كه خود نیز از آن شیوه تبعیت كنند. روشن است كه این قبیل تقلیدهاى كوركورانه در موارد بسیارى، براى فرد و جامعه، گرفتارىها و مشكلات زیاد فرهنگى و اقتصادى ایجاد مىكند. به گونهاى كه در نتیجه بىتوجهى به این مساله، گاهى اساس نظام اعتقادى و كیان نظام اجتماعى جامعه دچار خطر و انحراف مىشود و به موازات سستشدن بنیانهاى اجتماعى، زمینه تسلط فرهنگى و به دنبال آن، تسلط سیاسى، فراهم مىشود.
گرچه یكى از جلوههاى كمالجویى و زیبایى دوستى انسان به ویژه در دوره جوانى توجه به زیبایى ظاهر است اما باید مراقب بود كه این فرایند، از حالت طبیعى خود خارج نشود. چرا که ممکن است، جنبه انحرافى پیدا كرده، آثار سویى به بار آورد
به منظور آشنایى هرچه بیشتر اقشار مختلف مردم، به ویژه قشر جوان جامعه به مساله مد و نتایج و پیامدهاى مدگرایى و نیز اهداف و نقشههاى شوم مروجین پدیده مدسازى در جهان، نیم نگاهى به این بحث مىافكنیم: بدان امید كه همه اقشار جامعه اسلامى جهتحفظ سلامتسرمایههاى فكرى و اعتقادى خویش، ابعاد مختلف این مساله را با دقت مورد مطالعه قرار دهند. و راه چاره و مكانیسم مبارزه با آن را دریابند.
الف. مد چیست؟
واژه مد در لغت به معناى سلیقه، اسلوب، روش و شیوه و... به كار مىرود و در اصطلاح، عبارت است از روش و طریقهاى موقتى كه براساس ذوق و سلیقه افراد یك جامعه و سبك زندگى از جمله شكل لباس پوشیدن، نوع آداب پذیرایى و معاشرت و تزیین و معمارى خانه و... را تنظیم مىنماید. (1)
بنابراین، مىتوان گفت: مد به تغییر سلیقه ناگهانى و مكرر همه یا بعضى از افراد یك جامعه اطلاق مىشود و منجر به گرایش به انجام رفتارى خاص یا مصرف كالاى به خصوصى یا در پیش گرفتن سبكى خاص در زندگى مىشود.
با بررسى ابعاد مختلف حیات اجتماعى، می توان گفت: پدیده مد اولا، همیشه در تاریخ بشر بوده است و منحصر به دوره معاصر نیست. ثانیا، هرگاه این پدیده در هر دورهاى از تاریخ، آگاهانه و با گزینش و انتخاب و با توجه به فرهنگ و چارچوبهاى فكرى و اعتقادى جامعه صورت گرفته، نه تنها موجب پیدایش نارسایىهاى فرهنگى و اجتماعى نشده، بلكه به عنوان یك دستآورد اجتماعى، به نوبه خود به رشد فرهنگ و تمدن جوامع، كمكهاى زیادى نموده و زمینه آراستگى مناسب جنبه ظاهرى زندگى مردم و افراد را فراهم كرده است. در یك كلام، مدگرایى مثبت، به معناى اقتباس از پیشرفتهاى اجتماعى دیگران و به كار بردن دستاوردهاى مثبت تمدنى دیگران، ضمن برطرف ساختن زشتىها و كاستىهاى حیات اجتماعى، از دچار شدن زندگى انسانها به یك نواختى خسته كننده پیشگیرى كرده و روز به روز بر استحكام بیشتر پایههاى زندگى دستهجمعى آنها كمك نموده است.
ب. ریشههاى مدگرایى
آفرینش انسان به گونهاى است كه همواره از حالت یك نواختى گریزان بوده و در مقابل، همیشه از تحول و نوآورى و تنوع در اشکال زندگى، استقبال مىكند. این تمایل در حالت عادى و در صورتى كه پذیرش تحول و نوآورى از روى آگاهى و به صورت تدریجى آرام صورت پذیرد، ظاهر زندگى آدمى را خوشایند و دلپذیر مىسازد. بنابراین، مىتوان گفت میل به خودآرایى و زیباسازى محیط زندگى امرى فطرى است كه به بركت آن هم زمینه آراستگى صورت ظاهرى محیط زندگى انسان فراهم مىگردد و هم انگیزه تعالى و تداوم زندگى اجتماعى و روابط صحیح انسانى تقویت مىشود. و بدینسان عواملى كه موجب ایجاد نفرت و انزجار افراد از یكدیگر و یا موجب یكنواختى زندگى بشر مىشوند از محیط اجتماعى دور شده و جنبههاى مثبت كمالخواهى و زیبایى خواهی فطرى انسان، روز به روز شكوفاتر مىگردد.
مد به تغییر سلیقه ناگهانى و مكرر همه یا بعضى از افراد یك جامعه اطلاق مىشود و منجر به گرایش به انجام رفتارى خاص یا مصرف كالاى به خصوصى یا در پیش گرفتن سبكى خاص در زندگى مىشود
البته از این نكته نیز نباید غافل شد كه گرچه یكى از جلوههاى كمالجویى و زیبایى دوستى انسان به ویژه در دوره جوانى توجه به زیبایى ظاهر است اما باید مراقب بود كه این فرایند، از حالت طبیعى خود خارج نشود. چرا که ممکن است، جنبه انحرافى پیدا كرده، آثار سویى به بار آورد.
به عنوان مثال میل به خودآرایى، كه ریشه در كمالجویى و زیباپسندى فطرى انسان دارد، اگر از روى غفلت و یا در نتیجه افراط و تفریط، از مسیر طبیعى و درستخود خارج شود، سر از امورى چون خودنمایى، فخر فروشى، خودپرستى و مدپرستى و... در مىآورد. عواملى كه هر یك از آنها به نوبه خود، موجب پیدایش انواع نارسایىها و هوسبازىها و رقابتهاى غلط و اسراف و تبذیرها خواهد شد.
بنابراین در تبیین ریشه مدگرایى مىتوان گفت كه پیروى از مد و زیبایى و تنوعپسندى، ریشه در نهاد انسان دارد كه نیازهای فطرى محسوب مىشود. اما صورتهاى افراطى رایج این گرایش، كه تحت عنوان مدپرستى شناخته مىشود، در نتیجه جهل و ناآگاهى و ضعف ارزشهاى معنوى و تبلیغات وسیع دشمنان و خودباختگى و تقلید كوركورانه از دیگران و یا آلوده شدن به رذایلى چون خودنمایى، فخرفروشى، احساس حقارت و خود كمبینى و.. . پیش مىآید كه براى افراد جامعه بسیار خطرساز است و باید از آن پرهیز نمود.
ج. اسلام و مدگرایى
به یك بیان، رسالت اسلام به عنوان یك مكتب كامل الهى، پاسخگویى صحیح به تمام خواستهاى فطرى و نیازهاى اصیل انسانى است. بر این اساس، در مجموعه تعالیم اسلامى از جمله در آیات قرآنى به مساله زینت و جمال و زیبایى عنایتخاصى مبذول شده است. از تامل در این بخش از معارف اسلامى، چند اصل كلى بسیار مهم مربوط به موضوع خودآرایى و زینتبه دست مىآید:
1- حس زیبایى یكى از ویژگىهاى مخصوص انسان است كه ریشه در فطرت او دارد و به اقتضاى این امر از دیدن هرگونه زیبایى لذت مىبرد. بنابراین، استعداد و درك زیبایى از جمله مواهب به ودیعت نهاده شده در وجود انسان است كه به بركت آن، وى قادر است از طریق مطالعه و تامل در ظرافتهاى زیباى نظام آفرینش، زمینه كمال روحى و معنوى خود را فراهم سازد.
امام علی علیه اسلام:
زینت درونی از زینت ظاهر زیباتر است
2- خودآرایى و زینتبه عنوان بخشى از حس زیبایى، نه تنها آثار بسیارى در روح و روان فرد دارد بلكه موجب تعالى و رشد افراد جامعه نیز مىشود. در مقابل، پرهیز از خودآرایى و پریشانى و ژولیدگى، چون با خواست فطرى انسان در تعارض است، تدریجا اثرات منفى در روان او به جاى مىگذارد كه افسردگى روحى، عدم تعادل روانى و بىتوجهى به نعمتها و سركوبى علائق طبیعى و.. . از جمله آنهاست. به عنوان مثال، در سیره اولیاء الهى همواره با این منطق غلط ناآگاهان كه پرهیز از خودآرایى را دلیل وارستگى از قید نفس و بىاعتنایى به زخارف دنیوى به حساب مىآورند به طور جدى برخورد شده است. زیرا، این كار علاوه بر اینكه موجبات نفرت دیگران را فراهم مىآورد، با اصل عزت نفس و كرامت و منزلت انسانى همخوانى ندارد. مولىالموحدین حضرت علىعلیه السلام مىفرمایند: «التجمل من اخلاق المؤمنین» (2) خودآرایى از ویژگىهاى خاص انسانهاى مؤمن است.
3- در رهنمودهاى پیشوایان اسلام در مورد خودآرایى به موارد زیادى تصریح و تاكید شده است كه از جمله آنهاست: لباس تمیز و آراسته، شانه كردن موى سر و صورت، نظافتبدن، خوشبو كردن بدن و لباسها، پرهیز از كارهایى كه دون شان انسان مؤمن است و...
4- هرچند اسلام توصیه به خودآرایى دارد، اما هرگز این امر را منحصر به زینت ظاهر نمىكند، بلكه آراستگى به فضایل معنوى و اخلاقى را كه زمینهساز سعادت و كمال روحى او هستند، مهمتر از آراستگى ظاهر مىشمارد. در اشاره به چنین واقعیتى حضرت علىعلیه السلام مىفرمایند: «زینة البواطن اجمل من زینة الظواهر» (3) زینت درونى از زینت ظاهر بسیار زیباتر است. چه، هم از نظر تاثیر و هم از نظر ماندگارى، زینت درونى در كمال حقیقى انسان مؤثرتر است.
فاطمه ناظم زاده/گروه جامعه و سیاست
با تغییر و تلخیص،برگرفته از سایت باشگاه اندیشه
پىنوشتها:
1- فرهنگ معین، ج 3، ص 3957
2- شرح غرر و درر آمدى، ج 1، ص 307، حدیث 1175
3- پیشین، ج 4، ص 117، حدیث 5503
