وفات علی بن محمد سمری

آخرین نایب برگزیده امام زمان(ع)

حضرت مهدی حجت بن الحسن(ع)، دوازدهمین و آخرین امام شیعیان، به امر پروردگار و مشیت الهی، عمری طولانی پیدا كرد و هم چنان زنده است، تا زمانی كه خداوند سبحان وی را مأمور قیام بزرگ و تشكیل حكومت سراسری اسلامی نماید و به دست توانای او، قسط و عدل را در سراسر زمین برقرار و یكتاپرستی و عبودیت را فراگیر نماید. امام زمان(ع) از آغاز زندگی خود، در حالت غیبت به سر می برد و از منظر عموم مردم به دور است، اگر چه او در میان مردم است و شاهد و ناظر كردار و رفتار آنان است. آن حضرت دو نوع غیبت دارد كه به غیبت صغری و غیبت كبری معروف شده است.(1) در ایام غیبت صغری از سوی نایبان منصوب خویش با شیعیان در ارتباط بود. پس از شهادت امام حسن عسكری(ع) در هشتم ربیع الاول سال 260 قمری، تا پانزدهم شعبان سال 329 قمری، به مدت 69 سال، غیبت صغرای آن حضرت، ادامه یافت كه با محاسبه ایام غیبت آن حضرت در حیات پدرش امام حسن عسكری(ع) به مدت 74 سال خواهد شد و در این مدت چهار تن از شخصیت های معروف و ممتاز شیعه به ترتیب، امر نیابت آن حضرت را بر عهده داشتند و واسطه مستقیم آن حضرت با شیعیان و عموم مردم بودند.این چهار شخصیت بزرگوار كه به "نواب اربعه" و "سفرای امام زمان(ع)" معروف گردیده اند، عبارتند از:

1- عثمان بن سعید عمروی، از هشتم ربیع الاول سال 260 تا حدود سال 265 قمری.(2)

2- محمد بن عثمان بن سعید عمروی، از زمان وفات پدرش در حدود سال 265 تا آخر جمادی الآخر سال 304 قمری.

3- حسین بن روح نوبختی، از زمان وفات محمد بن عثمان در جمادی الآخر سال 304 تا شعبان سال 326 قمری.

4- علی بن محمد سمری، از زمان وفات حسین بن روح نوبختی در شعبان سال 326 تا 15 شعبان سال 329 قمری.(3)

مدت نیابت علی بن محمد سمری، نسبت به سه نایب خاص دیگر، كمتر بود و تنها سه سال ادامه یافت، با این كه نیابت عثمان بن سعید، نخستین نایب امام زمان(ع) حداقل پنج سال و نیابت فرزندش محمد بن عثمان، به مدت چهل سال و نیابت حسین بن روح نوبختی به مدت بیست و دو سال به طول انجامید. شیخ صدوق(ره) از "حسن بن احمد مكتب" روایت كرد: در آن سالی كه ابوالحسن علی بن محمد سمری وفات یافت، من در بغداد بودم و چند روز پیش از وفاتش به محضرش شرفیاب شدم. وی درآن روز، توقیعی از امام زمان(ع) بیرون آورد و برای مردم قرائت كرد. متن آن نامه مبارك چنین بود:

بسم الله الرّحمن الرّحیم

یا علی بن محمد السمری! أعظم الله أجر اخوانك فیك، فانّك مَیّتٌ ما بینك و بین ستّه أیام، فاجمع أمرك و لا تُوصِ الی أحدٍ فیقوم مقامك بعد وفاتك، فقد وقعت الغیبه التّامّه فلا ظهور الاّ بعد اذن الله تعالی ذكرُهُ و ذلك بعد طول الأمد و قسوه القلوب و امتلاءِ الأرضِ جوراً و سیأتی مِن شیعتی مَن یَدّعی المشاهده، ألا فمن ادّعی المشاهده قبل خروج السّفیانی و الصّیحه فهو كذّابٌ مُفترٍ، و لا حول و لا قوّه الاّ بالله العلیّ العظیم.

یعنی: بنام خدواند بخشاینده مهربان. ای علی بن محمد سمری! خداوند متعال به براداران دینی ات پاداشی عظیم درازدست دادنت، كرامت فرماید. به درستی كه تو از امروز تا شش روز دیگر وفات خواهی یافت. پس خود را آماده ساز ولی به كسی وصیت (به نیابت) مكن كه قائم مقام تو، پس از وفاتت گردد. چه این كه غیبت بزرگ آغاز گردیده است و مرا ظهوری نخواهد بود، مگر به اذن خداوند منان. ظهور من آن قدر به درازا خواهد كشید، كه دل ها را قساوت فراگیرد و زمین از جور و ستم لبریز گردد و به زودی كسانی از شیعیانم می آیند و ادعای مشاهده و دیدنم را می نمایند. آگاه باشید كه هر كس پیش از خروج سفیانی و رسیدن صیحه آسمانی، ادعای مشاهده و دیدن مرا نماید، دروغگو و افترا زننده است.

حسن بن احمد گفت: ما این توقیع شریف را نوشته و نسخه برداری كردیم و از نزد علی بن محمد سمری بیرون رفتیم و شش روز دیگر، مجدداً به محضرش شرفیاب شدیم؛ دیدیم وی در حال جان دادن است. در آن حال، یكی از هم نشینان از او پرسید: وصی تو پس از وفاتت كیست؟ وی به آرامی پاسخ داد: لله أمر هو بالغه و قضی؛ خدا را امری است كه خود آن را به بلوغ و اتمام خواهد رسانید. این جمله را گفت و روح از بدنش به ریاض جنان پرواز كرد.(4) بدین سان با وفات علی بن محمد سمری، غیبت صغرای امام زمان(ع) به پایان رسید و غیبت كبرای آن حضرت آغاز گردید و از آن زمان تا كنون، آن حضرت نماینده و نایب خاصی تعیین نكرده است و شیعیان را به وكلای عام و مراجع تقلید عظام ارجاع داده است. در یكی از توقیعات شریفه آن حضرت به محمد بن عثمان عمروی آمده است: و أمّا الحوادث الواقعه فارجعوا الی رواه حدیثنا، فانّهم حجّتی علیكم و أنا حجّه الله علیهم.(5) درباره تاریخ وفات علی بن محمد سمری، برخی پانزدهم شعبان سال 328 و برخی دیگر 15 شعبان سال 329 قمری را ذكر كرده اند.(6)

پی نوشت ها:

1- الارشاد (شیخ مفید)، ص 673؛ الغیبه (محمد بن ابراهیم نعمانی)، ص 170

2- تاریخ الغیبه الصغری (سید محمد صدر)، ج1، ص 404

3- مدینه المعاجز (سید هاشم بحرانی)، ج 8، ص 8؛ بحارالانوار (علامه مجلسی)، ج 15، ص 15 و ص 366؛ منتهی الآمال، ج2، ص 503؛ زندگانی چهارده معصوم (ترجمه اعلام الوری امین الاسلام طبرسی)، ص 570؛ الاحتجاج (شیخ طبرسی)، ج2، ص 286و ص 296؛ تاج الموالید (علامه طبرسی)، ص 142

4- الغیبه، ص 394؛ كتاب الاربعین (شیخ ماحوزی)، ص 229؛ منتهی الآمال، ج2، ص 508؛ تاج الموالید، ص 145

5- منتهی الآمال، ج2، ص 509

6- نك: الخرائج و الجرائح (قطب الدین راوندی)، ج3، ص 1128؛ الاحتجاج، ج2، ص 296؛ الغیبه (شیخ طوسی)، ص 394؛ منتهی الآمال، ج2، ص 509؛ كشف المحجه (سید بن طاووس)، ص 159؛ مدینه المعاجز، ج 8، ص 8؛ بحارالانوار، ج 15، ص 366