تبیان، دستیار زندگی
فقیه و دانشمند بزرگ آیة الله شیخ محمد رضا مسجد شاهی، معروف به آقا رضا اصفهانی، در 20 محرم سال (1287 ه.ق.) در محله عماره شهر نجف اشرف به دنیا آمد
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
آیة الله شیخ محمد رضا مسجد شاهی

ولادت

سفر به اصفهان

بازگشت به نجف

استادان

مباحثات علمی

سفر دوم به اصفهان

تدریس

هجرت به قم

تألیفات

ولادت

فقیه و دانشمند بزرگ آیة الله شیخ محمد رضا مسجد شاهی، معروف به آقا رضا اصفهانی، در 20 محرم سال (1287 ه.ق.) در محله عماره شهر نجف اشرف به دنیا آمد.

پدرش شیخ محمد حسین اصفهانى نجفى از عالمان و فقیهان بنام شهرهاى اصفهان و نجف اشرف بود. وى در تاریخ (1266 ه.ق.) دیده به جهان گشود. مقدمات علوم دینى را در زادگاهش اصفهان به پایان رساند. سپس براى ادامه تحصیلات عالى علوم اسلامى به نجف اشرف مهاجرت کرد و در درس خارج فقه و اصول استادان و آیات عظام آن شهر به ویژه میرزا حبیب الله رشتی، شیخ راضى نجفی، و میرزا محمد حسن شیرازى حاضر شده، بهره هاى فراوان برد و به درجه اجتهاد نائل آمد.

شیخ محمد حسین از شاگردان فلسفه حکیم بزرگ آیة الله شیخ محمد على ترکى در نجف بود که حکمت متعالیه را نزد آن استاد بزرگوار به خوبى فرا گرفت.

او عالمى فقیه، فیلسوفى حکیم، پژوهشگرى ژرف اندیش، زاهدى عارف و مفسرى متبحر است.

از اثار او کتاب هاى «الفقه»، «الاصول الفقه»، «اصل البرائة»، «اصول العقائد» و «تفسیر القرآن الکریم» است. آیة الله شیخ محمد حسین اصفهانى در محرم (1308 ه.ق.) در حالى که فرزندش آقا رضا اصفهانى 21 ساله بود، در نجف اشرف دار فانى را وداع گفت و در آن وادى مقدس به خاک سپرده شد.

جدش شیخ محمد باقر مسجدشاهى (متوفاى 1301 ه.ق.) از شاگردان شیخ حسن اصفهانى نویسنده «انوار الفقاهه»، شیخ مرتضى انصارى و صاحب جواهر در نجف اشرف بود که بعد از رسیدن به درجه بلند اجتهاد به اصفهان بازگشت و به تدریس علوم دینى و تبلیغ معارف و احکام اسلامى پرداخت و در مسجد شاه (مسجد عباسی) - که سالها محل اقامه شعائر دینى توسط پدرش شیخ محمد تقى بود - به تقویت فرهنگ دینى اقدام کرد.

از آثار به جا مانده او، «لب الاصول»، «لب الفقه»، و «رساله حجیت ظن طریقی» است.

جد اعلایش شیخ محمد تقى فرزند شیخ عبدالرحیم تهرانى اصفهانى (متوفاى 1248ه.ق.) از شاگردان سید محسن اعرجى در کاظمیه، محمد باقر وحید بهبهانى و سید على طباطبایى در کربلا و سید محمد مهدى بحرالعلوم و شیخ جعفر کاشف الغطاء در نجف اشرف ود. از آثار ارزشمند ا

«هدایة المسترشدین فى شرح اصول معالم الدین»، «الطهاره»، «البیع» و کتب «الفقه فى الفقه الاستدلالی» است.

خاندان آقا رضا مسجد شاهی، از خاندان معروف علمى و مذهبى در شهر اصفهان هستند که از آن، عالمان و فقیهان بزرگى مثل اجداد آقا رضا اصفهانى برخاسته اند. این خاندان به خاطر اقامه نماز جماعت، برگزارى مراسم مذهبى و ترتیب جلسات علمى در مسجد شاه این شهر توسط شیخ محمد حسین اصفهانى - جد اول آقا رضا اصفهانى - به مسجدشاهى معروف شده اند. خود شیخ محمدرضا، نیز به خاطر تولدش در نجف اشرف به «نجفی» و به علت اقامت در شهر اصفهانى به «اصفهانی» مشهور شده است و به سبب احترام نامش او را آقا رضا هم خطاب مى کنند.

سفر به اصفهان

آقا رضا در سال 1296 ه.ق. در حالى که 9 سال بیشتر نداشت، همراه پدر خود از نجف اشرف به شهر اصفهان سفر کرد و تا سال (1300ه.ق.) در آن شهر اقامت گزید. در این مدت کوتاه، ادبیات فارسى و عربی، مقدارى از فقه، اصول و دیگر علوم مقدماتى را نزد مدرسان و فقیهان آن شهر فراگرفت. او کتابهاى صرف و نحو، معالم الاصول، نجات العباد، علم عروض، علم حدیث، شرح لمعه و قمستى از رسائل شیخ انصارى را در حالى که نوجوانى بیش نبود فرا گرفت.

بازگشت به نجف

آقا رضا اصفهانى در سال 1300 ه.ق در 13 سالگى همراه پدر و جدش شیخ محمد باقر اصفهانى به زادگاه خود نجف اشرف بازگشت و مرحله جدید از تحصیلات خود را آغاز نمود. او تحصیلات عالى خود را نزد دانشمندان، ادیبان و فقیهان آن شهر ادامه داد و پس از سال ها کوشش در راه تحصیل و پژوهش، در بیشتر علوم از قبیل: حدیث، رجال، ریاضیات، منطق، فلسفه، ادبیات عرب، نظم، نثر، تاریخ و تفسیر به درجات عالى رسید و در فقه و اصول نیز به درجه اجتهاد نایل آمد.

هوش سرشار، انگیزه فراوان براى یادگیری، کوشش و پشتکار در راه تحصیل، غنیمت شمردن اوقات، ارتباط علمى فراوان با استادان و احترام به آن ها و تضرع و دعا براى کسب موفقیت از پشتوانه هاى تحصیلى و از ویژگى هاى علم اندوزى وى به شمار مى رفت.

با این که او از نظم معیشت در وضعیت خوبى قرار نداشت و تا آخر عمر عم در چنین وضعیتى به سر برد، ولى هیچ گاه از تحصیل، پژوهش، تعمق و تفکر در مسائل پیچیده علمى بازنماند و همواره و در همه حال به فراگیرى معارف، مسائل دینى و علوم مختلف پرداخت.

جایگاه علمى آقا رضا اصفهانى از نظر دانشمندان و صاحب نظران علوم مختلف، به ویژه شرح حال نویسان مخفى نبوده است؛ از این رو با عبارت ها و جمله هاى متنوع از او تجلیل کرده و عظمت موقعیت علمى او را تحسین نموده اند. آنان وى را مجتهد بزرگ در فقه و اصول، متکلم متبحر، مفسر ژرف نگر، فیلسوف متأله، شاعر ماهر، ادیب، ریاضى دان، محیط بر اصول و فروع علم عروض و به طور کلى جامع علوم عقلى و نقلى معرفى کرده اند.

آیة الله مرعشى نجفى در جاهاى مختلف، ضمن تمجید از مقام علمى وى و توصیف او با عبارات گوناگون، او را نابغه عصر در علوم مختلف و کم نظیر در جامعیت علوم عقلى و نقلى مى داند.

شیخ آقا بزرگ در کتاب «نقباء البشر» او را متبحر، صاحب نظر و نوآور در همه علوم اسلامى به ویژه فقه و اصول معرفى کرده و از جایگاه علمى او تجلیل مى کند.

آیة الله میر سید على مجتهد نجف آبادى از بزرگان و مدرسان اصفهان بارها گفته است:

«از اصفهانى ها فقط چند نفر مجتهد مسلم وجود دارد و آنان: شیخ ابوالفضل ریزی، سید ابوالقاسم دهکردی، شیخ محمد حسین فشارکی، آقا رضا اصفهانى و خود من.»

اهمیت این سخن وقتى روشن مى شود که او قبل از دیدار با آنان در بین عالمان شیعه تنها خود را «اعلم» مى دانست و براى آیة الله شیخ ضیاء الدین عراقى بعد از خود مقام ارجحیت قائل بود؛ اما بعد از ملاقات با آقا رضا اصفهانى و مباحثه علمى با او از نظر خود عدول کرد و براى آقا رضا اصفهانى و شخصیت هایى که نام برده شد، مقام اعلمیت و برترى بر دیگران قائل شد.

استادان

از موهبت هاى بزرگ خداوند به آقا رضا اصفهانى، هموار بودن زمینه ارتباط با دانشمندان، استادان ماهر و فقیهان نامدار در شهرهاى اصفهان و نجف اشرف بود. او از این موقعیت مناسب کمال استفاده را نمود و در نجف اشرف در همان ابتداى جوانى با شور و شوق فراوان و با توکل بر خداوند منان، در محضر بسیارى از آنان حاضر و از وجود آنان بهره هاى فراوان برد. برخی از آنان عبارتند:

1.شیخ محمد حسین اصفهانى (متوفاى 1308 ه.ق.).

2.سید محمد ابراهیم قزوینى

3.شیخ محمد باقر بهارى همدانى (متوفاى 1333ه.ق.)

4.سید جعفر حلى (متوفاى 1315ه.ق.)

5.میرزا حبیب الله ذى الفنون (متوفاى 1367 ه.ق.)

6.میرزا محمد حسن شیرازى (متوفاى 1312ه.ق.)

7.سید حسن صدر عاملى (متوفاى 1354ه.ق.)

مباحثات علمی

دوران تحصیل فقه واصول آقا رضا اصفهانى نزد استادان بزرگ نجف به مدت 16 سال (1316 تا 1300 ه.ق.) طول کشید و پس از آن دوران مباحثات و مذاکرات علمى وى با دانشمندان اصول و فقه آن دیار در جلسات منظم و مستمر شروع شد. و تا سال (1333ه.ق.) به مدت 17 سال به طول انجامید. در این مدت طولانى که با پژوهش هاى فراوان و مراجعات متعدد به منابع و مآخذ فقهى و اصولى همراه بود، عالمان و فقیهان صاحب نامى در جلسات علمى با آقا رضا اصفهانى به طور منظم شرکت مى کردند.

دوران مباحثات علمى آقا رضا اصفهانى با فقیهان نجف اشرف، در واقع دوران شکوفایى علمى وى است؛ زیرا آن چه را که در زمان هاى پیشین از زبان استادان مى شنید، حالا خود به طور مستقیم از منابع اصلى یافته و در بوته نقد و بررسى قرار مى داد و در مباحثه و مذاکره با آنان احاطه کامل خود را بر اصول و فروع فقه و اصول بیش از پیش تثبیت مى کرد.

سفر دوم به اصفهان

شعله هاى آتش جنگ جهانى دوم - که از اروپا شروع شده بود - آسیا را نیز فرا گرفت. عراق هم از آثار شوم این جنگ طولانى بى نصیب نبود و سایه سیاه این جنگ به صورت قتل، غارت و نا امنى بر شهرهاى این کشور افکنده شده بود. به طورى که تاب و تحمل آن براى مردم بسیار سخت شده، موجب مهاجرت عده اى از جمله عالمان و فقیهان به نقاط مختلف نسبتا امن شد. از جمله آن عالمان، آقا رضا اصفهانى بود که سفر به اصفهان را بر خود لازم دید. وى در این باره مى گوید:

«شعله هاى آتش جنگ جهانى دوم به عراق سرایت کرد و وحشت و ناامنى همه جا را فراگرفت و من مجبور شدم نجف اشرف را به قصد اصفهان ترک کنم.»

آقا رضا اصفهانى نجف اشرف را ترک و به کربلا رفت و از آن جا به ایران مهاجرت کرد. در این سفر خانواده اش نیز همراه او بودند. وى در کربلا با حاج شیخ عبدالکریم حائرى یزدى همسفر شد و تا اراک او را همراهى نمود. او مى گوید:

«این سفر یکى از بهترین مسافرت ها و جامع ترین آن ها از نظر سعادت و خوشبختى بود. چه این که توفیق همسفرى با آیة الله شیخ عبدالکریم حائرى یزدى نصیبم شد. و هر دو از کربلا تا سلطان آباد (اراک) با یک وسیله اجاره اى همراه شدیم.»

آقا رضا اصفهانى در اواخر سال (1333ه.ق.9 از نجف مهاجرت نمود و بعد از خداحافظى با شیخ عبدالکریم حائرى یزدى در اراک، اول محرم سال (1334 ه.ق.) وارد اصفهان شد و مورد استقبال مردم و عالمان و خواص شهر اصفهان قرار گرفت. و تا آخر عمر در آن شهر اقامت گزید.

آقا رضا اصفهانى بنا بر وظیفه دینی، به تبلیغ احکام و معارف دین پرداخت و با سفارش و تأکید هاى مکرر آقا نورالله اصفهانى (متوفاى 1346 ه.ق.) به اقامه نماز تدریس، ارشاد و نشر احکام پرداخت.  روز هاى پنج شنبه و جمعه، در منزل خود به قرائت حدیث و تدریس تفسیر روایات مى پرداخت و در مسجد نو بازار نماز جماعت برگزار مى نمود

تدریس

یکى از خدمات مهم آقا رضا اصفهانی، تدریس رشته هاى مختلف علوم اسلامى، در شهر اصفهان و قم بوده است. جویندگان دانش از جایگاه بلند علمى او خبر داشتند، در جلسات درس وى حاضر مى شدند و از او بهره هاى مى بردند. او با بیانى شیوا و تقریرى نیکو، با استناد به شواهد و ادله متقن به اثبات مطالب و مسائل علمى مى پرداخت. و کام تشنگان دانش را با شربت شیرین مسائل علمى سیراب مى کرد. آقا رضا اصفهانى قبل از ظهر ها در ملجد نو بازار و عصر ها در مدرسه صدر بازار اصفهان در سال هایى که حکومت رضاخانى عرصه را بر روحانیت تنگ کرده بود، در منزلش به تدریس اشتغال داشت و هیچ گاه دست از نشر معارف دینى بر نداشت و حتى در سخت ترین شرایط به تربیت شاگردان پرداخت.

هجرت به قم

ورود آقا رضا اصفهانى به شهر اصفهان، مقارن با سال هاى اوج اختناق و رفتارهاى ستمگرانه رضا خانى بود. چه این که رضاخان خود را در برابر تمدن غرب کوچک احساس کرده و تدین مردم را مانع اصلى در راه رسیدن به تمدن بزرگ مى دانست؛ استعمار انگلیس نیز از حقارت روحى او استفاده کرد و او را بر آن داشت تا به شعائر دینى و برنامه هاى مذهبى حمله ور شود. از این رو رضاخان دستور کشف حجاب، تغییر لباس مردم، ممنوعیت عزاداری، خلع لباس روحانیان و امثال آن را صادر و به ترویج فساد مثل راه اندازى قمار خانه ها، شراب فروشى ها و ده ها مرکز فساد و فحشا پرداخت. هر کس در مقابل اقدامات او مى ایستاد، حبس کرده و یا به قتل مى رساند.

نمونه اش حادثه مسجد گوهرشاد و کشتار مردم مشهد در جوار مرقد مطهر امام رضا(ع) در سال 1314ه.ش. است.

در برابر ستم و بیداد رضاخانی، گاهى مردم به رهبرى روحانیت آزاده به اعتراض مى پرداختند.از جمله این حرکت ها، هجرت اعتراض آمیز عالمان و مردم اصفهان به رهبرى آقا نورالله اصفهانى در اواخر سال (1346ه.ق.) است. آقا رضا اصفهانى نیز در این زمینه احساس تکلیف کرد و ضمن آگاه سازى مردم و افشاگرى نسبت به برنامه هاى دستگاه طاغوتى رضاخان، شجاعانه همراه با جمعیت مذکور، اصفهان را به قصد قم ترک کرد و از این راه، اعتراض خود را نسبت به برنامه هاى دین ستیزى اعلام داشت.

این سفر با شهادت آقا نورالله اصفهانى در قم - که توسط پزشک اعزامى رضاخان به شهادت رسید - در سال 1346ه.ق. به پایان رسید.

آقا رضا اصفهانى سه بار به قم مسافرت کرد؛ سفر اول در سال 1345ه.ق. به قصد زیارت کریمه اهل بیت حضرت معصومه (س)، سفر دوم در سال 1346 ه.ق. در حمایت از قیام حاج آقا نورالله اصفهانى بود که حدود یک سال به طول انجامید و سفر سوم در سال 1355ه.ق. به مناسبت رحلت آیة الله شیخ عبدالکریم حائرى یزدى مؤسس حوزه علمیه قم انجام شد.

آقا رضا اصفهانى در مدت کوتاهى که در قم اقامت داشت، برنامه علمى خود را ترک نکرد و از آن جا که آیة الله شیخ عبدالکریم حائرى یزدى مدتى طولانى با او به مباحثه و مذاکرات علمى پرداختهه بود و از جایگاه علمى او کاملا آگاهى داشت از وى درخواست نمود تا در مدرسه فیضیه قم به تدریس فقه و اصول بپردازد و از طرفى طلاب و فضلا حوزه علمیه قم را به شرکت فعال در مجالس درس او تشویق مى کرد. آقا محمد رضا اصفهانی، دعوت مؤسس حوزه علمیه قم را لبیک گفت و درس خارج فقه و اصول او را در آن مکان مقدس تدریس کرد. بسیارى از جویندگان علم و کمال در نزد او حاضر شدند که در میان آنان ده ها عالم بزرگ دیده مى شود از جمله:

1.سید احمد شبیرى زنجانى (متوفاى 1393 ه.ق.)

2.سید احمد خوانسارى (متوفاى 1404 ه.ق.)

3.میرزا اسحاق استارایى (متوفاى 1391ه.ق.)

تألیفات

از آیة الله محمد رضا اصفهانى آثار ارزشمن و قابل توجهى در زمینه هاى مختلف علوم اسلامى به ویژه فقه و اصول به یادگار مانده که حاصل سال هاى پژوهش و تعمق وى در مسائل و موضوعات متنوع علوم دینى است. برخى از این آثار چاپ شده و منبع قابل استفاده اى براى پژوهشگران بزرگ به شمار مى رود. که برخی از آنها عبارتند:

1.  وقایة الاذهان و الالباب و لباب الاصول فى السنة و الکتاب.

2. استیضاح المراد من قول الفاضل الجواد.

3.تعلیقة على رسالة المحاکمة بین العلمین.

4.تقریرات فقه.

5.حواشى استدلالى بر رساله نجات العباد.

6.سقط الدر در احکام کر.

7.نجعة المرقاد فى شرح نجات العباد.

8.رسالة فى القبله.

9.ذخائر المجتهدین فى شرح معالم الدین فى فقه آل یاسین.

________________________________________

منبع: سایت دانشنامه نیکان

تتهیه و تنظیم: علی فریادرس گروه حوزه علمیه