آواى قرآن و كاهش اضطراب

آدمى به عنوان پیچیده‏ترین و در هم تنیده‏ترین موجود، داراى نیازهاى متعدد و متنوعى است. او سر پا نیازمند آفریده شده و همه زندگى او را نیاز دربرگرفته، و «دین‏» به تعبیر آلپورت گل سر سبد نیازهاى اوست. ریشه احساس نیاز به دین، ژرف و عمیق است واین احساس یك وابستگى مطلق است. به دیگر سخن، انسان گرایش و كشش‏هاى دائمى به سوى آفریدگار خویش دارد و كوشش‏ها، زمزمه‏ها، طلب‏ها، راز و نیازهایش نیز برخاسته از آن كشش‏هاست. عبادت، تجلى خواست روحى بشر است و منظومه عبادات نیز شكل دادن و قالب ساختن براى آن حقیقت و تجلى فطرى است كه در عمق فطرت انسان وجود دارد. آدمى قادر نیست از قلمرو راز و نیاز بگریزد و خود را نیازمند خداوند احساس نكند. اگر احساس كرد كه در زندگى او خدایى نیست، مثل مگس‏هاى خشك پاییزى مى‏شود كه به محض این كه به شیشه مى‏خورد، بى‏صدا مى‏میرد. یكى از نیازهاى بشر، گوش دادن به كلام خداوند است. آواى دلنشین قرآن حتى دردهاى او را تسكین مى‏دهد و نیازش را برمى‏آورد.

مقاله حاضر، از چكیده سه تحقیق پزشكى سخن مى‏گوید كه در هر یك از آنها، تاثیر آواى قرآن كریم در كاهش استرس و اضطراب بیماران، مورد مطالعه قرار گرفته است.

1. بررسى میزان تاثیر آواى قرآن كریم بر كاهش سطح اضطراب قبل و بعد از انجام اقدامات تشخیصى و درمانى.

در چكیده تحقیق فوق كه در دانشگاه علوم پزشكى اصفهان، سال 1376 صورت گرفت، آمده است: «اضطراب پدیده شایع عصر ماست; اما پیشینه‏اى به طول تمامى تاریخ دارد، و از این رو، همواره مورد توجه بوده است. با این وصف، اضطراب كم، براى حیات و زندگى روزمره لازم است، ولى قطعا اضطراب زیاد، آثار و زیان‏هاى جدى بر جسم و روان و روابط اجتماعى مى‏گذارد، و در نتیجه، كنترل و مهار آن همیشه توصیه شده است.

شاید به این علت در سال‏هاى اخیر، پژوهشگران تاكید و توجه زیادى بر روش‏هاى غیر دارویى كاهش اضطراب دارند، و در این راستا، در تحقیقات فراوان، تاثیر انواع موسیقى بر كاهش اضطراب، ارزیابى شده است. یكى از اقسام موسیقى، موسیقى ناشى از تلاوت آیات قرآن كریم است. این موسیقى عرفانى و دلپذیر، یكى از باشكوه‏ترین ابعاد اعجاز بیانى قرآن مجید است.»

هدف تحقیق، بررسى تاثیر آواى قرآن بر وضعیت استرس بیماران، قبل و بعد از اقدامات درمانى است. فرضیه تحقیق

عبارت است از: آواى قرآن بر كاهش شدت اضطراب قبل و بعد از انجام اقدامات تشخیصى و درمانى، مؤثر است. این طرح تحقیقاتى، یك مطالعه نیمه‏تجربى به شمار مى‏رود كه جامعه آمارى آن را، كلیه بیماران بخش‏هاى داخلى و جراحى بیمارستان امام حسین (ع) و امام خمینى (ره) اصفهان تشكیل مى‏داد. این بیماران قرار بود تحت‏یك نوع پروسیجر تهاجمى قرار گیرند. حجم نمونه در این مطالعه 80 نفر بوده‏اند كه به طور تصادفى در دو گروه آزمون و شاهد قرار داده شدند. در این تحقیق، براى كاهش اضطراب گروه آزمون، از 20 دقیقه آواى قرآن كریم با صداى اساتید بزرگ مصرى و ایرانى كه از بین آیات و سوره‏هاى مختلف انتخاب شده بود، استفاده گردید، و از طریق هدفون به استماع واحدهاى بیمارستانى رسانده شد. اطلاعات به دست آمده با استفاده از نرم‏افزار EPL6 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، و نتایج زیر به دست آمد:

در مرحله اول، كاهش اضطراب در دو گروه شاهد و آزمون محسوس نبود; در حالى كه در گروه آزمون در مراحل دوم و سوم - قبل و بعد از انجام پروسیجر میزان اضطراب كاهش یافته بود; اما این كاهش در گروه شاهد مشاهده نشد. و نیز، در بررسى علائم حیاتى در گروه آزمون، میزان فشار خون سیستول و تنفس تعدیل یافته، ولى تعداد نبض، و میزان فشار خون دیاستول در مقایسه با گروه شاهد، تغییر معنادارى نداشت. همچنین، عوامل دیگرى مثل سابقه انجام پروسیجر، نوع عمل، سن، جنبش، سابقه استماع به موسیقى یا تلاوت آیات قرآن، تشخیص پزشكى و... بررسى گردید، كه هیچ كدام ارتباط معنادارى با كاهش سطح اضطراب نشان ندادند. بنابراین، نتایج تحقیق نشان داد كه فرضیه تحقیق درست و قابل اثبات است; یعنى آواى قرآن كریم بر كاهش سطح اضطراب بیماران قبل و بعد از انجام تشخیصى و درمانى تاثیر دارد.

2. میزان تاثیر آواى قرآن كریم بر اضطراب بیماران، قبل از عمل جراحى در بیمارستان‏هاى منتخب تهران در سال 1376.

تحقیق مذكور نیز نیمه‏تجربى بود كه به منظور بررسى میزان تاثیر آواى قرآن كریم بر اضطراب بیماران، قبل از عمل جراحى قلب صورت گرفت. این پژوهش، در بخش جراحى قلب بیمارستان امام خمینى (ره) تهران انجام یافت. هدف كلى پژوهش، تعیین میزان تاثیر آواى قرآن كریم بر اضطراب بیماران قبل از عمل جراحى بود. ابزار مورد استفاده در پژوهش را، سیاهه حالت فرم اضطراب اسپیل برگر، پرسش‏نامه اطلاعات فردى، چك‏لیست ثبت علائم حیاتى، برگه ثبت تعداد دفعات و مدت زمان گوش كردن به آواى قرآن تشكیل مى‏داد. تعداد 80 نفر از بیماران با توجه به مشخصات نمونه انتخاب شدند. از این تعداد، 50 نفر در گروه آزمون، از بعد از ظهر روز قبل، دو بار و هر بار 15 دقیقه به آواى قرآن كریم گوش كردند، و 30 نفر در گروه شاهد قرار گرفتند، كه تحت تاثیر دخالت و مداخله پژوهشگر قرار نداشتند، و تنها از مراقبت‏هاى معمول بخش جراحى استفاده مى‏كردند. اضطراب بیماران در دو گروه با بعد از ظهر روز قبل از عمل و صبح عمل با پرسش‏نامه اضطراب اسپیل برگر و چك لیست ثبت علائم حیاتى سنجیده شد، و در پایان نمونه‏گیرى، میزان كاهش اضطراب گروه آزمون و شاهد مقایسه گردید. تجزیه و تحلیل یافته‏هاى آزمون آمارى نشان از آن داشت كه میزان اضطراب بیماران قبل از عمل جراحى، به تاثیر از آواى قرآن، كاهش یافته است.

3. بررسى تاثیر آواى قرآن كریم بر میزان اضطراب بیماران بسترى در بخش‏هاى مراقبت ویژه قلبى یكى از بیمارستان‏هاى

منتخب تهران در سال 1376.

پژوهش مذكور، یك مطالعه نیمه‏تجربى بود كه با هدف مطالعه تاثیر آواى قرآن كریم بر میزان اضطراب بیماران بسترى در بخش‏هاى مراقبت ویژه قلبى یكى از بیمارستان‏هاى منتخب شهر تهران انجام شده است. تعداد نمونه‏هاى این پژوهش 60 نفر بودند كه به صورتى تصادفى و با استفاده از قرعه‏كشى در دو گروه آزمایش كنترل قرار گرفتند. جهت گرد آورى داده‏ها، از پرسش‏نامه دو قسمتى استفاده شد. قسمت اول پرسش‏نامه مربوط به اطلاعات فردى و سؤالاتى در مورد موسیقى‏هاى مذهبى بود، و بخش دوم، شامل پرسش نامه استاندارد اسپیل برگر بود. در این پژوهش براى گروه آزمایش با صداى استاد عبدالباسط، آیات 10 تا 23 سوره یوسف با استفاده از ضبط صوت مجهز به هدفون به مدت 20 دقیقه پخش شد. قبل و بعد از پخش آواى قرآن كریم، در دو گروه آزمایش و كنترل فرم اضطراب اسپیل برگر توسط واحدها تكمیل و جهت تعیین میزان اثر بخش آواى قرآن كریم، اختلاف نمرات اضطراب قبل و بعد از مداخله، محاسبه گردید. براى تجزیه و تحلیل داده‏ها از آزمون‏هاى آمارى تى، فیشر، كاى اسكوئر و كوكران استفاده شد. نتایج‏حاصل از پژوهش نشان داد كه استماع آواى قرآن كریم باعث كاهش اضطراب بیماران مى‏شود.

نتیجه

در سال‏هاى آغازین قرن بیست و یكم نیز توجه و گرایش به معنویت مهم‏ترین پدیده زمان ماست، و دیگر همانند گذشته، جدال با معنویت و خداوند، جدالى ترقى‏خواهانه به نظر نمى‏رسد. از یك طرف علم در پاسخ به سؤالات انسان اظهار عجز و ناتوانى مى‏كند و به قول سارتر (1971) علم مرده است، و از طرف دیگر احساس تنهایى، ناامنى، پوچى و وانهادگى او را سخت مى‏آزرد. راه نجات از این بحران در آمیختن معنویت و عقلانیت است كه یك پاى آن وحى و پاى دیگرش عقل است.