آفت‎های دین

شرح و تفسیر

هر چیزى در جهان هستى، همانگونه كه در روایت بالا آمده، آفت یا آفت‎هایى دارد؛ یعنى تمام موجودات عالم آسیب‎پذیرند و نمى‎توان چیزى پیدا كرد كه بى آفت باشد. به عنوان نمونه بدن خود ما انسان‎ها چقدر آسیب‎پذیر و پر آفت است. انواع و اقسام بیمارى‎ها، كه از مرز هزاران نوع بیمارى مى‎گذرد، همواره سلامت انسان را تهدید مى‎كند. بدین جهت رشته‎هاى مختلف پزشكى براى مداواى آنها به وجود آمده است، حتّى آفات یك عضو(مثلا چشم) آنقدر زیاد است كه در جهان كنونى یك طبیب نمى‎تواند در همه مشكلات چشم متخصّص شود؛ بلكه چشم، متخصّص‎هاى مختلفى دارد. روح انسان نیز چنین است؛ نباتات، حیوانات، جامعه انسانى و خلاصه همه چیز آفت دارد.

با توجه به این اصل كلى و فراگیر، باید در هر موفّقیت و موهبتى با دقت مراقب آفات آن باشیم وگرنه پیروزى‎ها و نعمت‎ها در معرض خطر قرار مى‎گیرد. حضرت على(علیه‎السلام) در ادامه این سخن، آفت نزدیك به سى نعمت را بیان كرده، كه در این جا به چهار مورد آن مى‎پردازیم:

1ـ «آفَةُ الْوَرَعِ قِلَّةُ الْقِناعَةِ؛ آفت مهمّ تقوا (و نقطه آسیب‎پذیرى آن) قانع نبودن در زندگى است.»(2) چیزى كه انسان را به حرام مى‎اندازد، چیزى كه آدمى را حریص بر استفاده از اموال شبهه‎ناك مى‎كند، چیزى كه افراد ضعیف الایمان را به سوى ترك خمس و زكات سوق مى‎دهد، چیزى كه باعث مى‎شود تا انسان براى كسب اموال بیشتر به آب و آتش بزند، قانع نبودن است! اگر زندگى انسان آمیخته با قناعت باشد، اداره آن آسان است.

در حالات هارون الرشید نوشته‎اند كه در جشن عروسى یكى از فرزندانش به جاى نُقل و سكّه، قطعه‎هایى از كاغذ كه بر روى هر كدام نام یك آبادى نوشته شده بود بر سر عروس خود مى‎ریخت!(3) روشن است وقتى كسى بخواهد این كار را بكند، نمى‎تواند به حلال قناعت نماید، بلكه به ناچار آلوده به غصب و غارت و چپاول و دزدى و سایر كارهاى خلاف مى‎شود، ولى اگر قناعت كند دست به این كارها نمى‎زند.

2ـ «آفَةُ الْقَوِىِّ اسْتِضْعافُ الْخَصْمِ؛ آفت نیرومند، كوچك شمردن دشمنانش مى‎باشد.»(4) نقطه آسیب قدرتمندان و جوامع قوى این است كه دشمنان خود را كوچك مى‎شمارند. نگویید تهاجم فرهنگى مهم نیست! اگر فلان روزنامه توهین كرد، اهمیّتى ندارد! اگر فلان فیلم دهن كجى كرد، تأثیرى ندارد و ...؛ چون اگر دشمن را كوچك شمردى از او ضربه مى‎خورى.

3ـ «آفَةُ الدّینِ الْهَوى؛ هواى نفس آفت دین است.»(5) هواى نفس دین انسان را بر باد مى‎دهد، آفت دین یك چیز درونى به نام هواى نفس است.

4ـ «آفَةُ الْعَقْلِ الْهَوى؛ هواى نفس آفت عقل انسان(نیز) هست.»(6) هواى نفس عقل انسان را از كار مى‎اندازد و انسان را پر اشتباه ظاهر مى‎كند. هواپرستى حجاب مى‎شود. هواپرستى هم آفت دین است و هم آفت عقل. آرى همه چیز آفت دارد، باید آفت‎ها را شناخت و با آن مبارزه كرد.

پی‎نوشت‎ها:

1. میزان الحكمه، باب 97، حدیث 514، (ج 1، ص 110).

2. میزان الحكمة، باب 97، حدیث 537، (ج 1، ص 111).

3. اخلاق اسلامى در نهج البلاغه، ج 1، ص 118.

4. میزان الحكمة، باب 97، حدیث 541، (ج 1، ص 111).

5. میزان الحكمة، باب 97، حدیث 513، (ج 1، ص 110).

6. میزان الحكمة، باب 97، حدیث 526، (ج 1، ص 111).

برگرفته از کتاب 110 سرمشق از سخنان حضرت على(علیه‎السلام)، آیة الله مکارم شیرازی.