ساغرستان (سخنان و رهنمودهای امام کاظم علیه السلام)
تلاش در راه معاش
امام درباره ى تلاش در راه كسب روزى مشروع و حلال و معیشت سالم فرمود:
«كسى كه از پى روزى حلال برود تا خود و خانوادهء خود را بهره‌مند سازد، اجر او در پیشگاه الهى همانند اجر سربازى است كه در راه خدا جهاد مى كند». (1)
شرح كوتاه:
عبادت در اسلام، معناى وسیع و گسترده‌اى دارد كه شامل عناوین گوناگون و فعالیت‌هاى مختلف زندگى، مىگردد. تمام فعالیت‌هایى كه خشنودى و رضاى الهى در آن نهفته باشد. خود عبارت و كرنش در برابر خدا است.
فرد با ایمانى كه به عنوان عبادت در كتاب خلقت، مطالعه كند و با پى بردن به اسرار آفرینش، راه تعالى و تكامل علمى و معنوى را به پیماید و فكر خود را در آن روش هائى به كار اندازد كه مرضى خدا است خود مأجور است و در حال عبادت و ستایش. فرد با ایمانى كه با نیت عبادت به فعالیت‌هاى اقتصادى و رفاهى دست مى زند و در پرتو سعى و كوشش خود، اندوخته اى به دست مى آورد كه زندگى شرافت مندانه‌اش را تأمین سازد و از فعالیت ها و كوشش‌هاى او، عائله ى خود و دیگران را هم منتفع سازد عابد است و مجاهد. فرد با ایمانى كه با تحصیل علم و دانش راهگشاى مشكلات ضرورى دینى یا دنیوى مردم است عابد است و ستایش‌گر و همیشه در سنگر اطاعت و عبادت حق. مهم تر از آن امروز دهكده عمومى جهانى به عنوان یك و احد تلقى شده است ملتى كه كار و تلاش نداشته باشد از قافله عقب است و در معادلات سیاسى و اجتماعى نیز در آخر خط قرار مى گیرد و به صورت «تو سرى خور» درمى آید.
تلاش و كوشش رمز تعالى و ترقى و سرفرازى ملل محسوب مى گردد. (2)
پرورش كودك
امام (علیه السلام) در زمینه ى تربیت و پرورش كودك و آشنا ساختن تدریجى او با مشكلات و سختى‌هاى زندگى، جملهء جاودانه‌اى دارد. جائى كه مى فرماید:
«بهتر آن است كه كودك در دوران طفولیت با سختى ها و مشكلات اجتناب ناپذیر زندگى كه غرامت حیات مى باشد، آشنا و مأنوس گردد تا در جوانى و بزرگسالى بردبار و صبور باشد». (3)
شرح کوتاه:
امروز تربیت كودك یكى از مسائل فنى، تخصصى و كارشناسى در آمده است و در زمینه ى تربیت، كتاب ها و رساله‌هایى نوشته اند كه تجزیه و تحلیل آنها از عهده ى همگان خارج است. سخن امام یكى از چكیده‌هاى آخرین مطالعات روانشناسى كودك به شمار مى آید كه علم تربیت به آن مرحله خود را رسانده است و معتقد است كه طفل باید در دروان كودكى با مسائل و مشكلات آیندهء زندگى آشنا گردد تا به صورت خام و ننرى بار نیاید.
بزرگوارى و عزت واقعی
پیشواى عالى قدر اسلام در زمینه عزت و سربلندى واقعی كه خواست همگان است چنین مى فرماید:
«از مردم قطع امید كردن، و از ثروتشان چشم پوشیدن، و به كار در آمدى خود قانع شدن، براى مرد با ایمان مایه ى عزت دینى و روح جوانمردى و شرف دنیوى است. چنین انسانى در نظر مردم بزرگ، و بین فامیل خود محترم، و در محیط خانواده اش، داراى هیبت و بزرگوارى خواهد بود و در ضمیر خود و در نظر دیگران، بى نیازترین مردم به حساب خواهد آمد». (4)
شرح كوتاه:هر كس عزت و سربلندى را از دیدگاهى تفسیر مى نماید افرادى هستند كه عزت را در ریاست و حكم فرمایى، و افرادى پیدا مى شوند كه عزت را در ثروت و مال بى حساب، و جمعى هم در شهرت و جاه و جلال. ولى از دیدگاه اولیاى اسلام، عزت واقعی و سربلندى حقیقى در انجام و ظائف الهى و اكتفاء نمودن به حقوق شرعى و طبیعى خویشتن مى باشد بى آن كه چشم طمع به مال و ثروت دیگران بدوزد یا دست تعدى به نامشروعى دراز نماید فشردهء كلام، خود سازى و خود اتكائى و طفیلى بار نیامدن مى باشد.
انسان سعادتمند
درباره ى عوامل سعادت و خوشبختى سخن ها رفته و كتاب ها تنظیم یافته است ولى عبارت كوتاه امام (علیه السلام) معناى وسیع و آموزنده‌اى دارد كه در خور دقت و تأمل مى باشد:
«خوشبخت انسان با ایمانى است كه براى گذراندن زندگى، درآمد كافى داشته باشد». (5)
شرح كوتاه:امام (علیه السلام) براى سعادت و خوشبختى انسان، دو ركنین اساسى تعیین مى فرماید:
1. ایمان.
2. معاش سالم.
با وجود این همه پیشرفت‌هاى صنعتى و تحولات اقتصادى و فراهم بودن و سائل رفاهى و آسایش زندگى، عاملى كه بیش از همه باعث این همه اضطرابات و ناراحتى‌هاى روانى و بحران‌هاى روحى و تنگناهاى معیشتى است به حدى كه در برخى از افراد، به خودكشى و انتحار منجر مى گردد، فقدان روح ایمان و از دست دادن معتقدات پاك مذهبى است.
و از سوى دیگر افراد كه در محیط تربیتى ایمان و در خانواده‌هاى معتقد و مساعد به كج روى ها و انحرافات روحى كشانده مى شود و بیش از هر عامل دیگر، نیازهاى مادى و تنگدستى و فقر مالى است كه در برخى از موارد از كفر و بى ایمانى هم دردناكتر است و «كاد الفقرأن یكون كفرا»، از این رو براى تأمین سعادت واقعی وجود هر دو لازم و ضرورى است.
بهداشت و تندرستى
دو عبارت كوتاه از امام موسى بن جعفر (علیه السلام) در زمینهء بهداشت و جلوگیرى از آلودگى وارد شده است كه مى تواند در طب پیشگیرى مورد استفادهء شایان توجه و عنایت قرار گیرد و ارادتمندان مكتب او را به رعایت این دو اصل وا دارد تا ضمن تكمیل بهداشت روان به بهبود تن هم بپردازند:
1. پرهیز، سرسلسله دارو و درمان به شمار مى رود. (6)
2. اعتدال در كار و مدارا كردن با بدن در رأس تمام برنامه‌هاى پرهیز قرار گرفته است. (7)
شرح كوتاه:اولیاء گرامى اسلام ضمن روایات بسیارى درباره ى مواد غذایى و چگونگى تغذیه و حفظ سلامت دستگاه گوارش با پیروان خود سخن گفته و تعالیم لازم را به آنان داده اند كه پس از گذشت چهارده قرن دانش پیشرفته ى پزشكى همان اصول را به مردم توصیه و نسخه پیچى مى كند كه دو جمله كوتاه امام (علیه السلام) نمونه اى از آن گونه تعالیم نورانى است، و اكنون طب جهانى اهمیت پیشگیرى و جلوگیرى از ابتلا را خیلى مهم تر از درمان و معالجه مى شمارد پرهیز و رعایت صحت و بهداشت بدن یكى از مسائل اساسى به شمار مى آید». (8)
حجت نهان و حجت آشكار
امام در ضمن معرفى حجت‌هاى الهى كه به عنوان ارشاد و هدایت مردم مأموریت دارند به یكى از یاران خود چنین مى
فرماید:
«خداوند براى ارشاد و هدایت بشر دو حجت دارد یكى آشكار و دیگرى پنهان و نهانى».
«حجت آشكار همان انبیاء و رسولان و پیشوایان معصوم (علیه السلام) هستند و حجت پنهانى عقل و شعور باطنى مردم است. خداوند به اهل عقل و شعور در كتاب خود بشارت داده و فرموده است: «مژده بده به كسانى كه سخنان را مى شنوند و از آنچه خوب و پسندیده است پیروى و تبعیت مى نمایند. آنان كسانى هستند كه خداوند شان هدایت فرموده و آنان صاحبان عقل و هدایت هستند». (9)
شرح كوتاه:اهمیت حجت باطنى در ارشاد و هدایت مردم، بیش از حجج ظاهرى و علنى است چون حجت ظاهرى دورانش محدود و فعالیتش در زمان ویژه و شرائط مخصوص است ولى حجت باطنى راهگشا و راهنما براى پیروى و تبعیت از حجج ظاهرى است اعتقاد به پیامبران و انبیاء و كتاب‌هاى آسمانى و تعالیم ارزندهء آنان، طبق ارشاد و هدایت حجج باطنى است كه همواره با مقیاس و ارزیابى و سنجش مصالح و مفاسد به حقیقت رهگشا و رهنمون مى گردد.
دیندارى و فقاهت پیشواى هفتم
درباره فقاهت و آشنایى با مسائل دین، و عوامل سعادت و خوشبختى بشر و حیازت مقام و الاى انسانى ضمن حدیث شریفى چنین مى فرماید:
«دین شناسى كلید بینش و دل آگاهى و عبادت كامل است، آدمى به و سیله ى آن مى تواند به مدارج عالى دست یابد و در امور دین و دنیا، رتبه ى و الاترى را احراز نماید، فضیلت فقیه بر عابد همانند برترى آفتاب، بر ستارگان است». (10)
شرح كوتاه:سعادت و خوشبختى بشر در عمل به احكام دین است و طبیعى است كه بدون آگاهى و آشنایى با مسائل دین، عمل به آن میسور و ممكن نیست. سازندگى و نتیجه بخشى فقه و احكام دین، منوط به آگاهى و علم به فروع آن مى باشد از این رو گفته اند یك ركعت نمازى كه فرد آگاه و عالم به مسائل دین مى گزارد اجر و پاداشش به میزان هفتاد سال عبادت عابد جاهل است و میزان پاداش و اجر هر كسى در حدود معرفت و عقل و شعور او است
از این رو امام هم مى فرماید: «دین شناسى و آشنائى با مسائل آن، كلید بینش، و و سیله ى ارتقاء به مقامات عالى انسانى است».
منبع : چهارده نور پاك (فارسی) - دكتر عقیقى بخشایشی - ج 9
تنظیم برای تبیان: گروه دین و اندیشه – مرتضی رستمی
.............................
پى نوشت:
1. قرب الاسناد، ص 146 عن موسى بن بكر قال ابوالحسن علیه (ع): من طلب هذا الرزق عن حله لیعود به على نفسه و عیاله، كان كالمجاهد فی سبیل الله.2. با توجه به این ارشادها و رهنمودهاى ارزشمند هنوز راز این همه تعطیلى و تعطیلات با اندك بهانه در كشور عزیز ایران اسلامى مسیر و خط اهل بیت (ع) بر نگارنده نامعلوم است در كدام آیه، حدیث و روایت تعطیلى كارخانجات و كند ساختن روند اقتصاد و معیشت مردم «شعار دینى» گفته شده است شاید كشور ایران یكى از پر تعطیلى ترین كشورهاى جهان بوده باشد كه در آفریقا هم نظیر ندارد.
3. عن صالح بن عقبه قال سمعت العبد الصالح (ع) یقول یستحب غرامة الغلام فی صغره، لیكون حلیما فی كبره. و سائل الشیعه، ص 126 - مجمع البحرین، مادة غرم.
4. روى عن العالم علیه السلام قال: الیأس مما فی ایدى الناس عز المؤمن فی دینه، و مروته فی نفسه و شرفه فی دنیاه، و عظمته فی اعین الناس، و جلالته فی عشیرته و مهابته عند عیاله و هو اغنى الناس عند جمیع الناس» - سفینة البحار، ص 327.
5. طوبى لمن آمن و كان عیشه كفافا - بحار الانوار، ج 15، ص 236.
6. الحمیة رأس الدواء - سفینة البحار، مادة حمى، ص 345. 2. رأس الحمیة الرفق بالبدن - بحار الانوار، ج 14، ص 520. 3. درباره مواد غذایى و اهمیت آن به كتاب اسلام پزشك، بى دارو، شماره 31 - 32 از انتشارات نسل جوان مراجعه شود.
7. یا هشام ان الله على الناس حجتین: حجة ظاهرة و حجة باطنة فاما الظاهرة فالرسل و الأنبیاء و الأئمة و اما الباطنه فالمعقول، ان الله تعالى بشر اهل العقل و الفهم فی كتابه فقال: بشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه، و اولئك الذین هدیهم الله و اولئك هم اولولألباب - كافى، ج 1، ص 13.
8. الفقه مفتاح البصیرة، و تمام العبادة و السبب الى المنازل الرفیعة و حاز المرء المرتبة الجلبلهء فی الدین و الدنیا - بحار الانوار، ج 17، ص 28.
9. لیس منا من ترك دنیاه لدینه و دینه لدنیاه - مجلسى، بحار الانوار ج 1، ص 68.
10. من تعلم فی شبابه، كان منزلة الرسم فی الحجر - مجلسى، بحار الانوار ج 1، ص 48.
..............................
