انتشار اولین بودجه تاریخ ایران

اولین بودجه رسمی تاریخ ایران که مربوط به وزارت صنیع‌الدوله هدایت در سال 1299 شمسی است به زودی و برای نخستین بار در کتابی منتشر می‌شود.

به گزارش خبرنگار مهر، این کتاب با عنوان "طرح بودجه کل مملکت ایران سنه ایت ایل 1328" در 160 صفحه تدوین شده و به زودی به صورت عکسی توسط انتشارات کتابخانه مجلس منتشر می‌شود.

رسول جعفریان مشاور رئیس مجلس شورای اسلامی و رئیس سازمان اسناد، کتابخانه و موزه‌های مجلس هم بر این کتاب مقدمه‌ای نوشته است. همچنین سپیده گوهری در نمایه‌هایی تخصصی تمامی دخل و خرجهایی را که در این بودجه وجود دارد شرح داده است. کتاب "طرح بودجه کل مملکت ایران سنه ایت ایل 1328" تا پایان مرداد ماه منتشر می‌شود.

این کتاب در دو بخش (هزینه‌ وزارتخانه‌ها و پیش‌بینی‌ عایدات) تدوین شده است. در بخش نخست هزینه دستگاههایی مانند مجلس و وزارتخانه‌های دربار، مالیه، عدلیه، امور خارجه، داخله، جنگ، معارف، اوقاف و فوائد عامه، صلاحت، تجارت و صنایع و پست و تلگراف آمده و در بخش دوم نیز به مالیات‌های مستقیم و غیر مستقیم که از قبل کارهای نظمیه به دست می‌آمده محاسبه شده است.

سابقه نخستین بودجه رسمی که در تاریخ ایران تدوین شده، به حدود 100 سال قبل و دوره دوم قانونگذاری در کشور برمی‌گردد زمانی که صنیع‌الدوله وزیر دارایی وقت، آن را در سال 1289 هجری شمسی و با استناد به بندهای 18 و 20 قانون اساسی مصوب سال 1285 شمسی، نوشت و در آن برای اولین بار درآمدها و هزینه‌های دولت در سند واحد درج شده بود.

صنیع‌الدوله که نخستین‌بار کارخانه‌ نساجی را در ایران دایر کرده بود و طرح راه‌اندازی راه‌آهن سراسری را پیشنهاد کرد در مقدمه جالب نخستین بودجه ایران درباره ضرورت بودجه نویسی و خارج کردن دخل و خرج عمومی از دست شاه و قرار دادن آن در دست نمایندگان مردم توضیحات مبسوطی ‌داده بود. او بودجه‌اش را براساس اصول فنی و در حالی تنظیم کرده بود که به درآمدهای نفتی اتکایی نداشت و در آن "اصل وحدت" بودجه رعایت شده بود.

صنیع‌الدوله به هنگام بردن این بودجه برای تصویب به ضرب گلوله یک تبعه گرجی مقابل در مجلس ترور شد و به قتل رسید و اندکی پس از آن هم کابینه مستوفی‌الممالک - که صنیع‌الدوله وزیر دارایی‌اش بود - منحل شد. با این حال نمایندگان وقت مجلس به این بودجه رای مثبت دادند تا بودجه خونین صنیع‌الدوله راهبرد دخل و خرج‌ یکساله کشور باشد.

صنیع‌الدوله هدایت که در نخستین دوره مجلس بر کرسی ریاست تکیه زده بود به عنوان وزیر مالیه کابینه مستوفی‌الممالک این بودجه را تنظیم کرده بود که درآمدهای آن 14 میلیون و 116 هزار و 600 تومان و هزینه‌های آن 14 میلیون و 618 هزار تومان برآورد شده بود و نکته جالب توجه اینکه نخستین بودجه ایران نیز کسری داشته که میزان آن 500 هزار تومان بوده است. عمده‌ترین بخش درآمد آن را هم مالیات بخش کشاورزی تشکیل می‌داد.

روش بودجه‌نویسی صنیع‌الدوله تا سال 1320 که درآمدهای نفتی به بودجه تزریق شد ادامه پیدا کرد و پس از آن به صورت دیگری تدوین شد. جانشین آمریکایی صنیع‌الدوله، مورگان شوستر نیز که بعد از او به ایران آمد تا در کسوت خزانه‌دار کل کشور و مسوول تنظیم بودجه عمومی، وظیفه ترسیم برنامه‌های کوتاه‌مدت کشور را برعهده بگیرد، پس از 8 ماه ایران را ترک کرد و پس از او هم برنارد بلژیکی مسوول امور گمرکات کشور با استفاده از اختیارات شوستر در راس مالیه عمومی ایران قرار گرفت. او چهار سال در این سمت باقی ماند و پس از آن جای خویش را به میلیسپوی آمریکایی سپرد.