مصحف فاطمه چیست ؟

گاهی علما و دانشمندان اهل سنت ، از مصحف فاطمه سراغ می گیرند و تصوّر می کنند که مصحب به معنای قرآن است و دخت گرامی پیامبر ( صلّی الله علیه وآله ) قرآن خاصی داشته که با این قرآن متفاوت بوده است!

باید یادآور شویم که واژه « صحف » در قرآن به معنای مطلق کتاب آمده است ، چنان که می فرماید :

ـ { وَإذَا الصُّحُفُ نُشِرَت } . ( 1 )

« آنگاه که نامه های اعمال منتشر گردد . »

ـ { إنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الأولی * صُحُفِ إبراهِیمَ وَ مُوسی } . ( 2 )

« این ، در صحیفه های نخستین ، در کتاب ابراهیم و موسی است . »

و همچنین « مصحف » نیز از همین ماده اخذ شده و به معنای دفتر یا کتابِ جلد شده به کار می رفت و در صدر اسلام حتی پس از درگذشت پیامبر ، « مصحف » نام قرآن نبود بلکه هر کتاب مجلّدی را مصحف می نامیدند .

ابن ابی داود سجستانی در باب گردآوری قرآن ، در مصحفی از محمد بن سیرین نقل می کند : وقتی پیامبر ( صلّی الله علیه وآله )

درگذشت ، علی ( علیه السلام ) سوگند یادکرد : « عبایی بردوش نکنم مگر این که قرآن را در مصحفی گردآورم » ؛ ( اقسم علیٌّ علی أن لا یرتدی الردی إلاّ لجمعة حتّی یجمع القرآن فی مصحف ) .

و نیز ابی العالیه نقل می کند :

« إنَّهم جَمعوا القرآن فی مصحف فی خلافَة أبی بَکر » .

« آنان قرآن را در خلافت ابی بکر در مصحفی جمع کردند . »

و نیز از حسین ( علیه السلام ) نقل می کند :

« إنَّ عمر بن الخطاب أمر بجمع القرآن و کان أوّل من جمعه فی المصحف » .

« عمر بن خطاب فرمان به گردآوری قرآن داد و او اول کسی است که قرآن را در مصحف جمع کرد . » ( 3)

این جمله ها حاکی است که در آن روزگار ، مصحف به معنای دفتر بزرگ و یا کتابی مجلد بوده که اوراق را از

پراکنده شدن حفظ می کرده ، سپس به مرور زمان اختصاص به قرآن یافته است .

اتفاقاً روایات پیشوایان ما حاکی است که حتی در زمان آنان ، لفظِ مصحف به معنای کتاب و یا دفتر مکتوب بوده است .

امام صادق ( علیه السلام ) فرمود :

« من قرأ القرآن فی المصحف متع ببصره » . ( 4)

« هرکس قرآن را از روی برگ های مجلد بخواند ، از چشم خود بهره می گیرد . »

و نیز در حدیثی دیگر آمده است :

« قراءة القرآن فی المصحف تخفّف العذاب عن الوالدین » . ( 5)

« خواندن قرآن از روی برگ های مجلد ، عذاب را از پدر و مادر کم می کند . »

مورّخان درباره ترجمه خالد بن معدان می نویسد :

« إنّ خالد بن معدان کان علمه فی مصحف له ازار و عری » . ( 6)

« خالد بن معدان دانش خود را در دفتری ضبط کرده بود که برای آن دکمه ها و دستگیره داشت . »

خالد بن معدان از تابعین بوده و هفتاد صحابی را درک کرده است . و ابن اثیر ترجمه آن را در ماده کلاعی آورده است . ( 7)

پس تا اینجا روشن شد که تا پایان قرن اول ، لفظ « مصحف » به معنای کتاب مجلد و یا دفترچه جلد شده بود که افراد دانش و آگاهیِ خود را در آن ضبط می کردند . و اگر بعدها قرآن را مصحف گفته اند ، چون از ذهن ها بیرون آمده و بر برگ ها نوشته شد و به صورت مجلّد درآمد .

باتوجه به این مسأله ، نباید در شگفت باشیم که دخت گرامی پیامبر دارای مصحفی باشد و دانش و آگاهی های خود را که از پدر بزرگوارش برگرفته بود ، در آن بنویسد و برای فرزندان خود ، به صورت بهترین میراث ، به یادگار بگذارد .

خوشبختانه فرزندان فاطمه ( علیها السلام ) حقیقت و واقع این مصحف را شناسانده و گفته اند : این مصحف ، جز یک رشته آگاهی هایی که از پدر بزرگوارش شنیده و یا از طریق دیگر به دست آورده ، چیز دیگری نیست . اینک برخی از روایات را می آوریم :

حسن بن علی فرمود : « نزد ما جامعه ای است که در آن حلال و حرام وارد شده و مصحف فاطمه هست در حالی که در آن کلمه ای از قرآن نیست بلکه املای رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله ) و خط علی ( علیه السلام ) است و همگی دراختیار ماست . »

باتوجه به این حدیث و نصوص پیشین ، نباید شک کرد که مصحف فاطمه ارتباطی به قرآن ندارد و آن کتاب مجلدی بوده که در آن حقایق و معارفی که از پیامبر گرامی شنیده شده بود ، ضبط گردیده است .

پی نوشت هاــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ تکویر : 10

2 ـ اعلی : 18 ـ 19

3 ـ کتاب مصاحف ، نگارش حافظ ابوبکر عبدالله بن ابی داود سجستانی ، ص10 ـ 9

4 ـ اصول کافی ، ج2 ، ص613

5 ـ اصول کافی ، ج2 ، ص613

6ـ المصاحف سجستانی ، صص 134 و 135

7ـ اللباب فی تهذیب الأنساب ، ابن اثیر ، ج3 ، صص 62 و 63

برگرفته از:

در ساحل تقریب، جعفر سبحانی