جایگاه «شرح لمعه» در متون حوزوی(١)
کتاب «الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة»، اولین کتاب درسی فقه در حوزه است. اصل کتاب (اللمعة الدمشقیة)، نوشته شهید محمد بن جمال الدین مکی عاملی (786 ـ 734 ق) معروف به شهید اول است که در قرن دهم، توسط شهید ثانی زین الدین جبعی عاملی (966 ـ 911 ق) شرح گشته و از همان تاریخ، به عنوان کتاب درسی حوزه های علمی، مطرح شده است. با این حساب، حدود 4 قرن است که طالبان علوم دین، از رهگذر این اثرِ پرقیمت، با کلیات دانش فقه آشنا می شوند.
بر اساس برنامه مدیریت حوزه، دوره این کتاب حدود 3 سال (پایه های چهارم و پنجم و ششم) طول می کشد و در کنار آن، دو دوره علم اصول فقه از ابتدا تا انتها در نظر گرفته شده است. «شرح لمعه»، اولین تجربه طلبه در معاشرت طولانی با یک کتاب درسی است، که گاه موجب خستگی و ملالت خاطر می گردد و گاه به جهت تنوع فضای ابواب و تازگی مباحث و دقتهای ویژه، طراوت و اشتیاق می آفریند.
این کتاب، مجموعه پنجاه و سه رساله در ابواب مختلف فقه است که به ترتیب زیر از «طهارت» آغاز و به «دیات» پایان می پذیرد:
طهارت، صلات، زکات، خمس، صوم، اعتکاف، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، کفارات، نذر و عهد و یمین، قضا، شهادات، وقف، عطیه، متاجر، دین، رهن، حجر، ضمان، حواله، کفالت، صلح، شرکت، مضاربه، ودیعه، عاریه، مزارعه، مساقات، اجاره، وکالت، شفعه، سبق و رمایه، جُعاله، وصایا، نکاح، طلاق، خُلع و مبارات، ظهار، ایلاء، لعان، عتق، تدبیر، اقرار، غصب، لقطه، احیاءالموات، صید و ذباحه، اطعمه و اشربه، ارث، حدود، قصاص، و دیات.
طلبه، هنگام تحصیل [شرح] لمعه، جوانی پویا و پرشور است که تجربه چند سال حضور در حوزه، او را از رشد عقلانی درخوری بهره مند ساخته و توجهات ویژه ای در هدف و مسیر حرکت به او عطا کرده است. با این ویژگیها، طبیعی است که پرسشهایی از این دست در کلاسهای فقه فراوان شنیده شود:
1. چرا این کتاب را می خوانیم؟ چرا این همه سرمایه گذاری مطلوب است؟ چه فایده ای بر این کتاب مترتب است؟
2. لمعه، فتاوای فقیهی است که حدود 7 قرن پیش می زیسته است؛ آیا خواندن توضیح المسائل مراجع تقلید مفیدتر نیست؟ آیا مناسبتر نیست با خواندن رساله، هم با تکلیف عملی خود آشنا شویم و هم آماده پاسخ‌گویی به پرسشهای دیگران باشیم؟
3. بخشی از ابواب این کتاب ـ مانند لعان، ارث، قصاص، قضا و ظهار ـ مورد ابتلای ما نیست و فایده عملی ندارد؛ برخی از ابواب هم، مثل عتق، تدبیر، مکاتبه و سایر مسائل مربوط به بردگان، به کلی در شرایط فعلی موضوعیت خود را از دست داده اند. چرا باید برای یادگیری آنها این همه زمان و انرژی هزینه کنیم؟
4. آیا جایگزین بهتری برای لمعه وجود ندارد؟ امروزه، با پیشرفت تکنولوژی آموزشی، آیا نیاز به متونی مناسبتر نیست؟
حضور این پرسشها در فضای ذهن طلبه، اگر همراه با پاسخ روشن، روان و قانع کننده نباشد، به فرسایش انگیزه تحصیل و از دست رفتن نشاط علمی می انجامد و حاصلی جز فعالیت سست و بی مایه ندارد. از سوی دیگر، بهانه [به ظاهر] موجهی! برای کم کاری و تنبلی محسوب می شود. توصیه به تعبد و پیروی از سیره سلف ـ تا آشنایی کامل با علم فقه ـ و ارائه پاسخهای اجمالی ـ به جای تبیین تفصیلی ـ درمان کاملی برای این تلاطم روحی و فکری نیست؛ خصوصاً جوانِ حقیقت‌جویی که علاقه مند است بسیار سریع خود را برای حضور در جبهه نبرد فرهنگی آماده سازد، این چراها را برنمی تابد.
پاسخ این چرا ها در برخی ویژگی های این کتاب است که در ادامه به آن اشاره می گردد.به نظر شما این ویژگی ها کدامند؟...
نویسنده:محمد عالم زاده نوری
تنظیم:محسن تهرانی-گروه حوزه علمیه تبیان
منبع: سایت راه و رسم طلبگی
http://www.talabegi.com/Portal/Cultcure/Persian/CaseID/63974/71243.aspx
