جایی مثل آرامش ،مثل نه همان آرامش

سنت حجره‌نشيني هم مثل سنت ديرپاي مباحثه، باعث شکل‌گيري دوستي‌هاي ديرپاي روحانيون مي‌شود.

خوابگاه‌‌هاي طلبه‌ها را از ديرباز به نام «حجره» مي‌شناخته‌اند. حجره که در زبان عربي به معني اتاق است، از قرون گذشته در ساخت مساجد لحاظ مي‌شده و معمولاً مساجد قديمي کشور در درون خود حجره‌‌هايي داشته‌اند که طلاب علوم ديني در آنها ساکن شوند. علاوه بر اين مي‌توان ردپاي بسياري از حجره‌هاي طلبگي را در بازارها جست. هنوز هم در قم و ساير شهر‌هاي قديمي کشور، مي‌توان خوابگاه‌هاي طلبه‌ها را ديد که در مجاورت بازار احداث شده‌اند. همين دو شيوه معماري، گوياي ارتباط مردم با روحانيون بوده است.

افراد خير هر شهر، به عنوان يکي از اولويت‌هاي خود پس از ساخت مسجد يا آب انبار و... ، ساخت حجره براي طلبه‌ها را مدنظر قرار مي‌دادند. حتي بافت اصلي حرم امام علي (ع) در نجف نيز در ابتدا براي حجره‌‌هاي طلبه‌ها و کلاس درس آنها طراحي شده بود و به صحن غروي شهرت داشت. بعدها اين بافت به شکل کنوني درآمد و مخصوص زائران شد.

با اين حال به دليل انحصار تحصيلات عاليه به علوم حوزوي در ايران قديم، پيدا کردن حجره براي طلبه‌ها از دغدغه‌هاي مهم بود و اسکان دانش‌پژوهان ديني در حوزه‌ها با مشکلات جدي همراه بوده است. اين مشکل به ويژه پس از رونق گرفتن دروس حوزه علميه قم در اوايل دهه 20 و محدود شدن ارتباط ايران و عراق، شکل جدي‌تري يافت و بزرگان حوزه را واداشت که بيش از پيش به فکر اسکان طلاب بيفتند. مرحوم آيت‌الله‌العظمي حجت كوه‌كمر‌هاي از نخستين کساني بود که در زمان مرجعيت خود، با ساخت مدرسه حجتيه گامي در اسکان موقت طلاب در خوابگاه‌ها برداشت. بعدها آيت‌الله العظمي بروجردي نيز مدرسه خان را مرمت کرد و اتاق‌هايي از آن را به طلاب حوزه واگذار کرد. مدرسه دارالشفا نيز در کنار مدرسه فيضيه به عنوان يکي از مراکز خوابگاهي طلبه‌ها مورد بيشترين بهره‌ها قرار داشته است. اما به دليل محوريت حوزه قم اين نياز افزوني مي‌يافت و طلبه‌هاي بيشتري از شهرستان‌ها به قم مي‌آمدند و خواهان حجره بودند. هنوز هم به دليل جاذبه‌هاي معنوي و علمي شهر قم و محوريت آن، طلبه‌هاي زيادي هستند که در آرزوي داشتن حجر‌هاي در قم مي‌مانند و در نهايت مجبور مي‌شوند که به حوزه‌هاي علميه شهرستان‌ها قناعت کنند.

طلبه‌هايي که در حجره‌ها زندگي مي‌کنند، معمولا مجردند و به محض ازدواج و پيدا کردن خانه مستقل، حجره‌نشيني را ترک مي‌کنند. دوران حجره‌نشيني از شيرين‌ترين و به ياد ماندني‌ترين دوره‌هاي زندگي هر طلب‌هاي شمرده مي‌شود. در اين دوران، طلبه‌ها به دليل پايين بودن رتبه علمي خود از شهريه اندکي بهره مي‌برند و از همين رو سختي‌هاي خاص خود را سپري مي‌کنند. مرحوم آيت‌الله ميرزا علي احمدي ميانجي از علما و استادان اخلاق معاصر حوزه علميه قم درباره دوران حجره‌نشيني‌اش گفته است:«زماني که به قم آمدم، مراجع ثلاث (آقايان حجت، صدر و خوانساري) سرپرستي حوزه قم را بر عهده داشتند. در شهر يک فقر عجيبي حاکم بود. در اين شرايط ديگر وضع طلاب معلوم است. ما نسبت به آقاياني که الان از مراجع عظام هستند آسايش بيشتري داشتيم. چراکه در حجره زندگي مي‌کرديم. چيزي پيدا مي‌شد مي‌خورديم و اگر نمي‌شد ديگر غصه زن و فرزند و کرايه خانه و اين قبيل امور را نداشتيم... ساختمان فيضيه الان هم به همان شکل قديم است. اما آن زمان آب خيلي کم داشت. حوض فيضيه و دارالشفا بسيار شور بود. طوري که هنگام وضو چشم را مي‌سوزاند.» گذشته از اين مي‌توان به شوخي‌ها و گعده‌هاي طلبه‌ها و فعاليت‌هاي گروهي ديگري اشاره کرد که در دوره حجره‌نشيني انجام مي‌شود.

طلبه‌ها هم مانند دانشجويان خوابگاه‌نشين براي اداره امور روزانه حجره خود برنامه‌ريزي مي‌کنند و هر کسي عهده‌دار انجام کاري مي‌شود. يکي را مسؤول خريد مي‌کنند، ديگري عهده‌دار طبخ غذا مي‌شود و کسي هم شستن ظروف را متکفل مي‌شود. نظافت حجره هم برنامه خاص خود را دارد. فضاي خاص طلبگي هم آداب خاصي را بر حجره‌ها حاکم مي‌کند. مي‌گويند که علامه طباطبايي هرگاه در حجره‌اش غيبت کسي را مي‌شنيد، از آن حجره نقل مکان مي‌کرد و حجره ديگري اختيار مي‌نمود. در ساعات اوليه شب، آرامش بيشتري در حجره‌ها حاکم است و طلبه‌ها به مطالعه يا پيش مطالعه دروس خود مي‌پردازند. مباحثه‌ها هم گاهي در حجره‌ها صورت مي‌گيرد و اگر هم حجره‌اي‌ها هم مباحث‌هاي يکديگر باشند، اين امر با سهولت بيشتري ممکن مي‌شود. سنت حجره‌نشيني هم مثل سنت ديرپاي مباحثه، باعث شکل‌گيري دوستي‌هاي ديرپاي روحانيون مي‌شود. امام خميني با بزرگاني مثل مرحوم آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي و آيت‌الله ريحان‌الله گلپايگاني در مدرسه دارالشفا هم حجر‌هاي بوده و دوستي خود را ادامه داد.  امروزه هم با وجود رسوخ مظاهر مدرنيته به حوزه‌ها، حجره‌نشيني و سنت‌هايي از اين قبيل همچنان اصالت و فرهنگ خاص خود را حفظ کرده‌اند.