طلبه وقتی روحانی می شود
ظاهراً پديده »عمامه گذاري« از اعراب مسلمان به ايران راه يافته است. در طي قرون متمادي پس از اسلام، ايرانيان نيز عمامه بر سر نهاده و عبا و قبا استفاده مي کرده اند. شکل اين عمامه و عبا و قبا دچار دگرگوني هاي اساسي متعددي شده است و شکل کنوني عمامه و عبا و قبا چندان شباهتي به شکل سه چهار قرن پيش نيز ندارد، چه برسد به آنکه آن را به صدر اسلام منسوب کنيم. اما اصل پوشيدن چنين پوشش هايي همواره متداول بوده است. »عمامه« که هم خانواده کلماتي چون عموم و تعميم و عام است، به معناي پوششي است که سر را فرامي گيرد.
شکل کنوني آن نيز شايد به دو سه قرن اخير برگردد. اينکه طلبه هاي سيد، عمامه سياه بر سر بگذارند و طلاب غير سيد، از عمامه سفيد استفاده کنند، ظاهراً چندان ارتباطي به صدر اسلام ندارد.
بني هاشم و بستگان پيامبر در آن روزگار، عمامه و پوشش سبز داشته اند و اکنون نيز در بسياري از روستاها و شهرهاي سنتي، سادات پارچه سبزي بر سر مي بندند.
عمامه گذاري روحانيون نيز هيچ گاه نياز به آيين و مراسم ويژه اي نداشته است. هر طلبه اي که تا اندازه اي از معلومات ديني بهره داشته، مي توانسته و مي تواند عمامه بر سر بگذارد و ملبس شود. حتي در روزگاري نه چندان دور، بسياري از طلبه ها از همان اوايل طلبگي معمم مي شده اند.
اگرچه همانگونه که گفته شد براي عمامه گذاشتن، نياز به برگزاري مراسمي نيست و خود طلبه ها مي توانند اين کار انجام دهند، اما بيشتر طلبه ها ترجيح مي دهند که هم براي تبرک و هم براي خاطره شدن اين رويداد، نزد يکي از علما و بزرگان حوزه بروند و به دست آنان معمم شوند. از همين رو بسياري از مراجع تقليد و علماي بزرگ همواره در جشن هاي مذهبي با برگزاري مراسمي به نام »عمامه گذاري« جمعي از طلبه ها را ملبس مي کنند.
در سال هاي اخير براي ضابطه مند شدن پوشش روحانيون، شوراي عالي و مرکز مديريت حوزه علميه قم قانوني را وضع کرده اند که طبق آن طلبه ها تنها پس از اتمام دوره مقدمات (سال ششم حوزه) و تاييد اخلاقي از سوي معاونت تهذيب حوزه مي توانند ملبس شوند. اگرچه هنوز هم خيلي ها هستند که چنين ضابطه اي را رعايت نمي کنند و از همان سال هاي نخست معمم مي شوند. با اين حال اکثر طلبه ها در سال هاي تحصيل در مقطع سطح ( سال هفتم تا دهم) معمم مي شوند و عجله چنداني براي پوشيدن لباس در اوايل طلبگي ندارند.
با اين حال هنوز هم مانند گذشته در بين علماي حوزه کساني هستند که بر ضرورت پوشيدن لباس و عمامه گذاشتن تاکيد دارند. آيت الله محمد يزدي رئيس کنوني جامعه مدرسين حوزه علميه قم که عالي ترين مقام حوزه نيز هست، درباره معمم شدن خود مي گويد:» اوايل تشريف فرمايي مرحوم آيت الله بروجردي به قم بود. يک روز پدر مرحوم آقاي اشراقي ، داماد حضرت امام ،که مرد ملاو فاضلي بود و در قم جلسه تفسير داشت، در مدرسه فيضيه به منبر رفتند. ايشان در يکي از حجرات صحن، درس مي گفتند و منبري معروفي هم بودند. آن روز فصلي از سخنراني خود را به تجليل از لباس روحانيت اختصاص دادند و گفتند: »شاگردان امام زمان بايد علامت ظاهري داشته باشند و مانند ساير اقشار و طبقات که هر يک لباس مخصوص خود را دارند.« بعد هم به انتقاد از طلبه هاي حاضر در مجلس و لباس هاي آنان پرداختند و گفتند: »اين عرق چين ها و پالتوهايي که به تن کرده ايد چه معنا و مفهومي دارد؟!« بنده هم در آن شرايط با توجه به اينکه تازه از اصفهان آمده بودم پالتو به تن داشتم.... مرحوم اشراقي معمم شدن طلبه هاي سطح خوان و خارج خوان را تقريبا تکليف شرعي قلمداد کرد و اين امر باعث شد که طلبه هاي بسياري از جمله بنده تصميم گرفتند که معمم شوند... من در ابتدا البته مانند بسياري از طلبه هاي به اصطلاح صفر کيلومتر قدري نگران و مضطرب بودم و مي گفتم با لباس چگونه مي توان راحت در خيابان تردد کرد و از بازار جنس خريد؟! اگر درسمان دير شد و خواستيم بدويم تکليف چيست؟!... سرانجام بر اين احساس غلبه کرديم و به سادگي معمم شديم.ابتدا عبا و قبا و عمامه اي تهيه کرديم و در همان حجره اي که مرکز اجتماع علماي اصفهان بود در حضور آنان معمم شديم.« 
1
امروزه مراسم عمامه گذاري طلبه ها رونق بيشتري گرفته و بر خلاف دوران گذشته که اين کار در جمع هاي دوستانه انجام مي شد، آيين هاي ويژه اي در جشن هاي ديني برگزار مي شود و مراجع بزرگ عهده دار عمامه گذاري مي شوند. روز عمامه گذاري براي طلبه ها روز خاطره انگيزي است. مرحوم آيت الله العظمي محمدتقي بهجت به دليل جايگاه معنوي ويژه اش بيش از همه مراجع مورد استقبال طلاب در مراسم هاي عمامه گذاري بود و طلبه ها اشتياق داشتند که در جشن عمامه گذاري از سوي ايشان ثبت نام کنند. مرحوم آيت الله العظمي فاضل لنکراني نيز از اين نظر مورد توجه طلبه ها بود. اکنون در قم مراجعي چون آيات عظام صافي گلپايگاني و مکارم شيرازي و... جشن هاي عمامه گذاري باشکوهي برگزارمي کنند.
تنظیم برای تبیان حسن رضایی گروه حوزه علمیه
نويسنده: علي اشرف فتحي
1.(خاطرات آيت الله محمد يزدي، مرکز اسناد انقلاب اسلامي، ص 55)
