گزارشی از تحقیقات موجود در زمینه تعدد زوجات (1)

مقالات (7)

پس از جستجوهای فراوانی كه برای یافتن مطالبی علمی در مورد تعدد زوجات  انجام دادیم،  در بین تمام مطالبی كه به هر طریق موافقت های خود را با تعدد زوجات  اعلام كرده بودند، بالاخره با یك تحقیق علمی در دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران مواجه شدیم كه در لابه لای مسائل مربوط به ازدواج ، نیم  نگاهی به موضوع  تعدد زوجات  داشت و با استناد به شرایط اسلام، اما با دید جامعه شناختی، به قضاوت در این مورد پرداخته بود. مطلب زیر خلاصه ای است از تحقیقات و نظرات این پژوهشگر اجتماعی:

موضوع پایان نامه: «همسر گزینی در ایران امروز» ، تألیف: مهدی لطیفی ؛ سال تحصیلی: 53-1352 ،  مقطع كارشناسی دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

در ابتدا پژوهشگر پس از معرفی كوتاه تعدد زوجات  ، به بررسی تعدد زوجات در غرب پرداخته و دلایلی را كه قانونگزاران غربی در مخالفت با چند زنی مورد توجه قرار می دهند این گونه بیان می كند:

1- ارزش زن به هیچ وجه كمتر از مرد نیست. اگر امروزه در زنان هر جامعه نسبت به مردان آن جامعه ضعفی مشاهده می شود علت آن كمتر بودن شایستگی زن از مرد نیست بلكه به خاطر بی توجهی جوامع نسبت به تربیت زنان است.

2- در جامعه ای كه یك مرد چهار همسر داشته باشد، زن خود را ¼ انسان احساس می كند و شخصیت او به كوچكی و حقارت  كشیده می شود. به عكس وقتی زن خود را برابر و مساوی مرد دید خود به خود  نوعی احساس شایستگی می نماید و به طرف كسب مقام و حیثیت و ابراز وجود می رود... .

3- تعالی و قدرتمندی هر جامعه به این بستگی دارد كه خانواده ها در آن جامعه تا چه حد ثابت و بی تشنج و مستحكم باشند. در جامعه ای كه تعدد زوجات در خانواده ها وجود دارد ، « حسادت »   ، كینه ، دودستگی و نفاق ایجاد می كند و مانع از پیشرفت خانواده ها و در نهایت جامعه می شود .

محقق در نقد این دلایل چنین می نویسد:

« در جوامع غربی كه تك همسری عقیده اكثریت را به خود اختصاص داده است ، حقوقدانان و اصلاح طلبان اجتماعی آن نیز خواهانند كه تك همسری را امری مورد پسند همه جوامع ، و قانونی جلوه دهند،  اما عقیده و عمل آنها با هم مطابقت ندارد [ و چند همسری خارج از قانون وجود دارد] بنابراین تعدد زوجات و ایجاد معاشرت و زناشویی پدیده ایست جهانی [ نه ویژه جوامع خاص ].»

پس از آن ، پژوهشگر به بررسی تعدد زوجات در اسلام و ایران در محدوده  سالهای 52 و 53 می پردازد :  

« صورت های قانونی تعدد زوجات در اكثر كشورهای اسلامی بخصوص شیعه مذهب ها وجود دارد. عقد قانونی این ازدواج یا به صورت دائم است یا موقت. در اسلام داشتن چهار زن با عقد دائم با رعایت جوانب آن مجاز بوده و ازدواج موقت در مذهب شیعه نامحدود است .

 با توجه به این كه ایران كشوری اسلامی و شیعه مذهب است ، برای تعدد زوجات به صورت قانونی نظارت و كنترل اجتماعی و حقوقی دقیق و منطقی لازم است. كلمه ی عدالتی كه اسلام  بر آن تأكید دارد  از دیدگاه جامعه شناسی كلمه ای نسبی است كه تعبیر و تفسیر آن به افراد بستگی دارد؛ به خصوص در ایران كه امروز مورد هجوم فرهنگ های متنوع  قرار دارد باید گفت كه با توجه به گروه های اجتماعی متعدد، تعدد زوجات اجازه ای بس حساس است كه قانونگذار را در دریایی از مراقبت و تردید غوطه ور می سازد.

عدالت در جامعه باید با سازش، آرامش، و عدم منازعه و نبود نارضایتی فردی و اجتماعی همراه باشد. با توجه به مقیاس نسبی عدالت ، می توان عادلانه بودن یا ناعادلانه بودن تعدد زوجات را از نظر افراد ذینفع یا افراد همان جامعه بررسی كرد. در این مورد این مسئله وجود دارد كه ممكن است مردان به منظور كسب لذائذ جنسی بیشتر،  به نارضایتی زنان خود اهمیت ندهند. در چنین حالتی ، مرد این رویه را عادلانه ، و زن آن را غیرعادلانه می داند.

 این حالت نیز قابل گفتگو است كه اگر زن ِاول وجود رقیب را برای خود غیرعادلانه می پندارد، زن دومی كه قصد همسری با مرد متأهل را دارد موضوع را عادلانه می داند  و به نفع خود تفسیر می كند. »

پژوهشگر با توجه به این دلایل، هم منع تعدد زوجات  و هم اجازه تعدد زوجات از طرف قانونگزار را منجر به زیر پا گذاشتن منافع عده ای و توجه به منافع عده ی دیگر دانسته است. به عنوان مثال « منع تعدد زوجات  » را به نفع زنانی می داند كه ازدواج كرده اند و به ضرر زنانی كه به علل متعدد ازدواج با مرد همسردار  را رضایت و خوشبختی خود می دانند و یا بالعكس.

در انتها محقق نتیجه گیری می كند كه:« در جامعه ای [ فی المثل اسلامی ] كه قوانین و امتیازات و اصول تربیتی آن دارای ساخت مدرن و منطقی است و اجزاء نظام دینی آن به هم متصل و پیوسته اند، چنانچه یكی از اجزاء اصلی را برداریم سایر قسمت ها نیز نمی توانند كاری به دلخواه آن سیستم انجام دهند. كسی هم كه قوانین مربوط به ازدواج  را رعایت نمی كند یا صمیمانه آن را قبول ندارد ، یا به اقتضای محیط  بعضی از ارزش های او دگرگون شده اند ، دیگر پیاده كردن سایر اصول اسلام در این فرد، نتیجه ای به دلخواه اسلام به دست نمی دهد. »