تبیان، دستیار زندگی
در این مقال به یكى از زیر مجموعه‏هاى ادب مواجهه با قرآن پرداخته شده است ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

قرائت قرآن با صدای جبرییل امین

قرآن

اولین بارى كه قرآن در جلوه «قرآن صوتى» عینیت یافته است، هنگام قرائت فرشته امین وحى بر پیامبر اكرم(ص) بوده است. گرچه نزول دفعى قرآن، با معیارهاى قابل شناخت ما بعید است از نوع گفتار معمولى و تدریجى باشد، اما نزول تدریجى قرآن در طول دوران رسالت اینگونه بوده است. قرآن كریم صریحا به گفتار بودن وحى الهى و هنگام نزول اشاره مى‏نماید. در سوره تكویر آمده است:

(انه لقول رسول كریم) (1) «هر آینه آن [قرآن] گفته فرستاده‏اى بزرگوار [جبرائیل] است.»

قرآن كریم، بر خلاف كتاب‏هاى آسمانى دیگر كه بصورت «الواح» یا «كتاب» بر پیامبران عرضه مى‏گردید، بصورت كلام و «قول» بر پیامبر اسلام فرو فرستاده شد؛ به همین جهت اهل كتاب، كیفیت وحى را ناآشنا مى‏انگاشته از پیامبر (ص) در خواست آوردن كتاب مدون مى‏نمودند.(2) اما قرآن كریم بطور جداگانه و مرتّل نازل گردید.

قرآن كریم در سوره فرقان ضمن اشاره به گفته كافران و درخواست آنان، مبنى بر نزول دفعى قرآن و رد درخواست آنان، كیفیت نزول قرآن را بصورت ترتیل معرفى مى‏نماید.(3) ولى با این حال قرائت ترتیل از جهت صفت به روش واحدى نبوده است؛ شخص پیامبر اكرم(ص) كه مخاطب سروش وحى بوده است، بر اثر تفاوت نوع ترتیل جبرئیل، به گونه‏هاى مختلفى منفعل و متأثر مى‏گشته است؛ هنگامى كه «حارث بن هشام» از حضرتش سئوال نمود كه: وحى چگونه بر شما نازل مى‏شود، پیامبر (ص) فرمودند:

گاهى صدایى همانند صداى جرس به گوش من مى‏رسید؛ وحیى كه اینگونه بر من نازل مى‏شد، سخت گران و سنگین بود. سپس این صدا قطع مى‏شد و آنچه را جبرئیل مى‏گفت فرا مى‏گرفتم. و گاهى جبرئیل به صورت مردى بر من فرود مى‏آمد و با من سخن مى‏گفت و من گفته‏هاى او را حفظ مى‏كردم.(4)

قرآن كریم در سوره فرقان ضمن اشاره به گفته كافران و درخواست آنان، مبنى بر نزول دفعى قرآن و رد درخواست آنان، كیفیت نزول قرآن را بصورت ترتیل معرفى مى‏نماید.(

در این گفتار پیامبر(ص) به دو نوع وحى اشاره نموده‏اند كه یكى بسیار ثقیل و دیگرى كمى لطیف‏تر بوده است. متحمل است به اقتضاى تنوع مفاهیمى كه در هر مرحله از نزول تدریجى قرآن وجود داشته است، شیوه انزال و قرائت جبرائیل متفاوت بوده است. ره‏آورى كه از این احتمال بدست مى‏آید، مطلوبیت تفاوت قرائت قرآن با توجه به كیفیت و نوع معانى آیات است.

روایات دیگرى درباره كیفیت نزول قرآن وارد شده است كه مى‏تواند شاهدى بر صدق احتمال فوق باشد؛ در روایتى از پیامبر اكرم(ص) آمده است كه «قرآن با شكوه و جلال و بزرگى (تفخیم) نازل شده است (5)». ناقل روایت فوق از قول حلیمىّ نقل مى‏كند كه:

مقصود روایت فوق آن است كه قرائت مردانه خوانده شود و با نرمى قرائت زنانه خوانده نشود.(6) روایت دیگرى محمد بن ابى عمیر از قول امام صادق علیه السلام نقل كرده كه حضرتش فرمودند:

«هر آینه قرآن همراه با حزن (و بصورت حزین) نازل شده است.»(7)

گرچه جمع بین دو قرائت «مفخم» و «حزین» ناممكن نیست، اما ظاهر این دو روایت بر لزوم توجه به اختلاف در قرائت قرآن نزدیكتر است؛ به تعبیر دیگر بنظر مى‏رسد گاهى وصف غالب قرائت هنگام نزول، كوبندگى و جلال بوده و گاهى صداى حزین جبرائیل و وصف حزن آن بیش از هر چیز، شنونده كلام وحى را بخود جلب مى‏كرده است.(8)

-----------------------

(1) تكویر آیه 19.

(2) یسئلك اهل الكتاب ان تنزل علیهم كتابا من السماء، نساء، آیه 153.

(3) ... و رتلناه ترتیلاً، فرقان، آیه 31.

(4) دكتر سید محمد باقر حجتى، تاریخ قرآن كریم (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى) ص 33 و 34 به نقل از الاتقان فى علوم القرآن، بحارالانوار، صحیح بخارى.

(5) نزل القرآن بالتفخیم، جلال الدین سیوطى، الاتقان فى علوم القرآن (قم، منشورات رضى، بیدار 1363) ج 1، ص 373. و محمد محمود عبدالعلیم، احكام التجوید و فضائل القرآن (مصر، چاپ ششم) ص 161.

(6) جلال الدین سیوطى، پیشین، ج 1، ص 373.

(7) شیخ محمد حر عاملى، وسائل الشیعه (بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1403) ج 4، ص 857.

(8)انواع قرائت قرآن، كاظم قاضى زاده


تنظیم برای تبیان: گروه دین و اندیشه_شکوری