تغيير اجابت مزاج و يبوست
دکتر اسحاق حسيني، فوق تخصص گوارش درباره تغييرات اجابت مزاج توضيح مي دهند.
ايشان زنگ خطر ديگري را هم در مورد يبوست به صدا درمي‌آورد: «در کلان‌شهرهايي چون تهران به علت زندگي بي‌تحرک و مصرف بالاي فست‌فودها، يبوست در حال افزايش است.»
روزي چند بار دست‌شويي مي‌رويد؟ براي خيلي از ما اين مساله ي به ظاهر کم‌اهميت، آن‌قدر در جريان زندگي‌مان گم شده است که براي يافتن پاسخ نياز به لحظه‌اي توقف داريم، اما اگر اين روال تقريبا منظم، تنها براي چند روز به هم بخورد، تازه متوجه نعمتي خواهيم شد که چندان هم کمتر از نفس کشيدن نيست!
اسهال حاد در هر روز چيزي حدود 2 تا 7 درصد افراد جامعه را از چرخه کار و فعاليت خارج مي‌کند، آماري که هرگز نمي‌توان به آساني از کنار آن گذشت. اما يبوست به مراتب کمتر از اسهال اتفاق مي‌افتد؛ چيزي حدود 1 درصد. هر چند دست و پنجه نرم کردن با آن هم آسان نيست.
آقاي دکتر! مايعات و مواد غذايي در روده‌ها، چه راهي را پشت‌سر مي‌گذارند؟
دستگاه گوارش در طول شبانه‌روز بايد مواد اضافه ي موجود در غذا را دفع کند. لازمه چنين کاري هم اين است که دستگاه گوارش سالم باشد و بتواند وظيفه هضم و جذب را به خوبي انجام دهد. در طول شبانه‌روز ما حدودا 5/1 ليتر مايع مصرف مي‌کنيم و حدود 6 ليتر هم خود دستگاه گوارش به داخل روده‌هاي ما ترشح مي‌کند. اين ترشحات شامل بزاق، اسيد معده و ساير ترشحات است. از کل اين مايع تنها 5/1 ليتر به روده بزرگ مي‌رسد و روده بزرگ هم 90 درصد آن را جذب مي‌کند، بنابراين ما حدودا 200 سي‌سي در شبانه روز دفع ادرار داريم.
پس حجم اعظم مايعي که وارد دستگاه گوارش مي‌شود، از ترشحات خود آن است؟
بله! نکته‌اي که حتما بايد تذکر دهم اين است که لازم نيست حتما چيزي بخوريم يا بنوشيم تا اجابت مزاج داشته باشيم. سلول‌هاي روده باريک که وظيفه جذب را بر عهده دارند، هر 3 تا 5 روز کنده مي‌شوند و مي‌ريزند. علاوه بر اين در روده بزرگ هم تعداد زيادي باکتري زندگي مي‌کند، بنابراين مدفوع شامل لاشه باکتري‌ها، سلول‌هاي کنده شده جدار روده و مواد دفعي غذاست. پس حتي اگر چيزي هم نخوريم، باز هم دفع خواهيم داشت.
به طور معمول چند نوبت دفع در شبانه‌روز بايد داشته باشيم؟
معمولا يک يا دو بار در روز، تا دو روز يک بار اجابت مزاج خواهيم داشت.
توجه کنيد گفتم روز نه شبانه‌روز، يعني ما نبايد در شب‌ها دفع داشته باشيم، يعني اگر کسي شب براي دفع مدفوع يا ادرار از خواب بيدار شود حتما بايد به دنبال علت آن بگرديم.
از طرفي دفع مدفوع، اغلب صبح‌ها صورت مي‌گيرد.
حالت‌هاي طبيعي را بيان کرديد. چه حالت‌هاي غيرطبيعي در اجابت مزاج داريم؟
معمولا دو حالت شايع در تغييرات اجابت مزاج تعريف مي‌کنيم: اسهال و يبوست..
يبوست را چگونه بايد شناخت؟
طبق تعريف طبي، اگر دفعات مدفوع کمتر از 3 بار در هفته باشد، يبوست داريم.
البته در حالت‌هاي تغيير اجابت مزاج مواردي را هم داريم که به طور کلي به آنها دشواري دفع اطلاق مي‌شود. شکايت بيماران در اين موارد شامل فشار آوردن بيش‌از اندازه، سفتي مدفوع، احساس پُري در قسمت تحتاني شکم و احساس عدم تخليه کامل است.
در مورد يبوست، دو نکته يا دو باور اشتباه را حتما بايد در نظر داشت: اول آنکه خيلي از افراد فکر مي‌کنند اگر چيزي نخورند، يبوست آنها بهتر مي‌شود. در صورتي که درست عکس اين قضيه صحيح است. دوم آنکه بر خلاف اسهال، به هيچ عنوان نمي‌توان بدون بررسي‌هاي اوليه، به درمان يبوست با ملين‌ها پرداخت.
پس چه موقع مجاز به استفاده از ملين‌ها هستيم؟
ببينيد! يبوست علل بسيار متنوعي دارد. در اکثر موارد، بعد از اخذ شرح حال دقيق بيمار توسط پزشک و رد علل خطرناک زمينه‌اي، يبوست را مي‌توان با ورزش، اصلاح و افزايش فيبرهاي رژيم غذايي و نوشيدن آب درمان کرد.
آب خودش بهترين ملين است؟
بله، اما در بررسي‌هاي اوليه، بايد حتما به داروهاي مصرفي بيمار توجه کنيم. بسياري از داروها از داروهاي ضدافسردگي گرفته تا داروهاي قلبي مي‌توانند باعث يبوست شوند.
خب اگر نتوانيم داروي بيمار را قطع کنيم يا آن را تغيير دهيم، چه بايد کنيم؟
اگر علت يبوست بيمار، دارو بوده و بيمار مجبور به استفاده از آن باشد، سعي مي‌کنيم با تغيير رژيم غذايي و اضافه کردن فيبر يا روغن زيتون، مشکل بيمار را حل کنيم. در مرحله بعدي هم از ملين‌ها استفاده مي‌کنيم.
ملين‌ها 4 دسته هستند: دسته اول مثل پسليوم که ما توصيه مي‌کنيم به جاي آن، بيماران از ميوه‌هايي مانند آلو، انگور، انجير يا گلابي استفاده کنند. دسته دوم محرک‌هاي گوارشي مثل روغن کرچک هستند که در درازمدت خودشان مي‌توانند تنظيم الکتروليت‌هاي روده را به هم بريزند. دسته بعدي لاکتولوز و شير منيزيم و دسته آخر روغن بادام و روغن زيتون است.
و به عنوان آخرين سوال، اگر با اين اقدامات تغيير اجابت مزاج بيمار برطرف نشد، چه بايد کرد؟
در اين صورت مجبور به انجام اقدامات تشخيصي بيشتري هستيم که معمولا گران‌قيمت و نيازمند بررسي طولاني هستند، اما در90 درصد موارد، اصلا کار به چنين جاهايي نمي‌کشد. مضاف بر اينکه، در مورد يبوست به خصوص در جوانان بايد سوءمصرف مواد مخدر (ترياک) را حتما در نظر داشت. يکي از علل نسبتا شايع يبوست در جوانان ترياک است و امروزه ثابت شده که حتي مصرف کشيدني آن هم مي‌تواند يبوست ايجاد کند.
چه موقع به پزشک مراجعه کنيم؟
1) اگر به تازگي دچار يبوست شده‌ايد و سن شما بالاي 40 سال است.
2) اگر يبوست شما با کاهش وزن يا خون‌ريزي از مقعد همراه شده است.
3) اگر با وجود مصرف ملين‌ها، يبوست شما مجددا عود کرده است.
*مطالب مرتبط:
يبوست و درمان آن با تغذيه مناسب
توصيه هاي پزشکي براي افراد مبتلا به يبوست
بخش تغذيه و سلامت تبيان
