تبیان، دستیار زندگی
موجر و مستاجر باید دارای شرایطی باشند تا اجاره صحیح باشد این شرایط در عین اینكه ساده هستند از پیچیدگی خاصی برخوردارند اگر مایلید این شرایط را بخوانید كلیك كنید.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

موجر و مستاجر

داد و ستدهای شرعی - اجاره 4
خانه

در جلسات گذشته تعریف اجاره، شرایط مال الاجاره و شرایط منفعت را بیان كردیم.

و حالا شرایط افرادی كه قصد انعقاد قرارداد اجاره را دارند بیان می‌كنیم.

اجاره دهنده و اجاره كننده باید دارای شرایط ذیل باشند:

1- مكلف (بالغ) باشند

بنابراین بچه و صغیر (كسی كه به بلوغ شرعی نرسیده) نمی‌تواند چیزی را اجاره دهد و یا اجاره نماید در صورتی كه بخواهد مال بچه‌ای را اجاره دهند، ولی یا قیم او باید این كار را انجام دهد. همچنین قیم و ولی می‌تواند با رعایت مصالح صغیر او را اجیر دیگری نماید حال سوال این است كه اگر در مدتی كه ولی و قیم بچه صغیر را اجیر شخص دیگری نموده است بالغ شود، اجاره او چه حكمی دارد؟ آیا صغیر می‌تواند آنرا بر هم بزند؟ یا آنكه باید صبر نماید تا مدت اجاره تمام شود و نمی‌تواند آنرا فسخ كند؟

جواب این است كه باید دید در هنگام عقد قرارداد اجاره مصلحت بچه صغیر رعایت شده است یا خیر؟ اگر در عقد اجاره مصلحت صغیر لحاظ شده باشد بطوری كه اگر مدت بلوغ را به آن ضمیمه نمی كردند به ضرر او و برخلاف مصلحتش بود دیگر نمی‌تواند بعد از بلوغ، اجاره را باطل نماید والا می‌تواند مدت باقیمانده را فسخ كند یا آن را ادامه دهد(1)

اگر در عقد اجاره مصلحت صغیر لحاظ شده باشد بطوری كه اگر مدت بلوغ را به آن ضمیمه نمی كردند به ضرر او و برخلاف مصلحتش بود دیگر نمی‌تواند بعد از بلوغ، اجاره را باطل نماید والا می‌تواند مدت باقیمانده را فسخ كند یا آن را ادامه دهد.

2- عاقل باشند

بنابراین شرط سفیهی كه مال خود را در كارهای بیهوده مصرف می‌كند چنانچه حاكم شرع او را از تصرف در اموالش منع كرده باشد، اگر چیزی را اجاره كند یا اجاره دهد صحیح نیست.(2)

خانه

3- با اختیار خودشان اجاره كنند

بنابراین شرط اگر یكی از دو طرف با اكراه و اجبار شخص دیگری مجبور به اجاره دادن یا اجاره نمودن شده باشد اجاره صحیح نیست.

4- مالك منفعت عین مستاجره باشند، خواه مالك عین آن باشند یا نباشند

بنابراین شخصی كه نه مالك عین است و نه مالك منفعت نمی‌تواند چیزی را اجاره دهد و اگر چیزی را اجاره دهد صحت اجاره متوقف بر اجازه مالك آن است.

اما چگونه یك نفر می‌تواند مالك منفعت چیزی باشد اما مالك عین آن نباشد؟

اگر كسی از عقود اسلامی و داد و ستدهای شرعی كوچكترین اطلاعی داشته باشد بخوبی جواب این سوال را می‌تواند بیابد؛ مالكیت منفعت اشیاء گاهی به تبع عین آن است مانند اینكه شخصی در پی یك خرید و فروش مالك چیزی بشود كه به تبع آن مالك منفعت آن می شود ولی گاهی اوقات نیز هست كه شخص بدون اینكه مالك عین باشد مالك منفعت آن چیز می‌باشد مثل اینكه شخصی چیزی را از كسی عاریه  كرده باشد و یا اینكه چیزی وقف  باشد كه در این موارد نیز شخص می‌تواند آن منافع را اجاره دهد بی آنكه مالك آنها باشد یكی دیگر از راههایی كه شخص مالك منفعت می شود بدون اینكه مالك عین باشد خود «اجاره» است حال سوال این است كه آیا می‌توان اجاره را اجاره داد؟

پاسخ مثبت است، و اگر مال اجاره داده شده خانه یا دكان یا اطاق باشد(3)

اگر اجیر با مستاجر شرط كند كه فقط برای خود مستاجر كار نماید نمی‌شود او را به دیگری اجاره داد و اگر شرط  نكند چنانچه او را به چیزی كه اجرت او قرار داده اجاره دهد نباید زیاد‌تر بگیرد. و اگر به چیز دیگری اجاره دهد می‌تواند زیاد‌تر بگیرد.

مستاجر می‌تواند آن را به شخص دیگری اجاره دهد ولی اگر بخواهد به زیادتر از مقداری كه اجاره كرده، آنرا اجاره دهد باید در آن كاری كه باعث افزون شدن قیمت بشود انجام داده باشد مانند اینكه اگر خانه‌ای را اجاره كرده آن را تعمیر یا سفید كاری یا نقاشی نموده باشد، یا اینكه به غیر جنسی كه اجاره كرده آن را اجاره دهد مانند اینكه اگر خانه‌ای را در مقابل پول اجاره كرده به گندم یا چیز دیگر اجاره دهد.

اما اگر موجر با او شرط كند كه فقط خود او از آنها استفاده نماید، یا شرطی در كار نبوده ولی اجاره بر آن اساس صورت گرفته باشد،  مستاجر نمی‌تواند آن را به دیگری اجاره دهد(4).

خانه ی ساده و زیبا

در خصوص اجیر نیز وضع همانند همین مساله است یعنی اگر اجیر با مستاجر شرط كند كه فقط برای خود مستاجر كار نماید نمی‌شود او را به دیگری اجاره داد و اگر شرط  نكند چنانچه او را به چیزی كه اجرت او قرار داده اجاره دهد نباید زیاد‌تر بگیرد. و اگر به چیز دیگری اجاره دهد می‌تواند زیاد‌تر بگیرد

و در صورتی كه مستاجر چیزی غیر از خانه، دكان، اطاق، و یا اجیر را اجاره نموده باشد و مالك با او شرط نكند كه فقط خودش از آن استفاده نماید اگر چه بیشتر از مقداری كه اجاره كرده آن را اجاره دهد اشكال ندارد.

اگر خانه یا دكانی را مثلا یكساله به صد تومان اجاره كند و از نصف آن خودش استفاده نماید می‌تواند نصف دیگر آن را به صد تومان اجاره دهد ولی اگر بخواهد نصف آن را به زیاد‌تر از مقداری كه اجاره كرده مثلا به صد و بیست تومان اجاره دهد باید در آن كاری مانند تعمیر انجام داده باشد یا به غیر جنسی كه اجاره كرده اجاره دهد(5).

منبع: روضة البهیة فی شرح لمعة الدمشقیة، شهید الثانی

تهیه برای تبیان: مرتضی رستمی


1- دراین مساله نظرات مختلفی وجود دارد که  در ذیل برخی از نظریات مراجع عظام را نقل می کنیم:

آیت الله گلپایگانی: در اجاره پدر و جد پدری صرف نداشتن مفسده کافی است و بچه بعد از بلوغ نمی تواند اجاره را بر هم بزند.

آیات عظام فاضل لنکرانی، خویی، تبریزی وصافی: نسبت به اموال نمی تواند اجاره را به هم بزند ولی نسبت به خودش نفوذ اجاره محل اشکال است و می تواند اجاره را به هم برند

آیت الله مکارم شیرازی: احتیاط آن است که ولی و قیم بعد از بلوغ را داخل در اجاره نکند مگر اینکه بدون آن مصلحت صغیر حاصل نشود.

آیت الله بهجت: بعد از بلوغ ولایت ولی و قیم ساقط است و ادامه آن بستگی به اجازه خودش دارد.

2- آیت الله سیستانی: سفیه می تواند خودش را اجیر دیگری نماید. همچنین مفلس نیز نمی تواند چیزی از اموالی را که حق تصرف در آنها را ندارد اجاره بدهد یا با آن چیزی را اجاره کند ولی می تواند خودش را اجاره دهد.

3- آیات عظام سیستانی و خویی کشتی را نیز اضافه نموده اند

4- آیت الله سیستانی: مگر آنکه اجاره طوری باشد که استفاده مخصوص خودش باشد، مثل اینکه زنی منزلی یا اطاقی را اجاره کند و بعدا شوهر کرده و اطاق یا منزل را جهت سکنای خودش به شوهرش اجاره دهد. (دقت کنید که در این جا اگر چه شرط شده است که به دیگری اجاره ندهد ولی چون اجاره جدید استفاده کننده باز همان مستاجر اول است اجاره دوم صحیح است.)

5- در رساله آیت الله تبریزی و سیستانی عبارت : « یا به غیر جنسی كه اجاره كرده اجاره دهد» نیامده است.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.