امام خمینی(ره) و شرح دعای سحر
معرفی اجمالی کتاب عرفانی «شرح دعای سحر» از حضرت امام(ره)
اولین اثر امام در 27 سالگی
کتاب «مختصر في شرح الدعاء المتعلق بالأسحار» که با ترجمه آقای فهری بهنام «شرح دعای سحر» معروف شد اولین تألیف امام خمینی(ره) میباشد و تألیف آن به سال 1347 هجری قمری یعنی وقتی که از عمر امام(ره) فقط بیست وهفت بهار میگذشت برمیگردد.
این نکته در زندگی امام جای تأمل جدی دارد که ایشان سال ها پیش از آنکه وارد مبارزه سیاسی شوند و حتی قبل از آنکه به طرح مباحثی مانند ولایت فقیه بپردازند شرح دعای سحر را می نویسند. تغییر و تحولات اساسیای که در عالم خارج به تعبیر خود ایشان با انفجار نور انقلاب اسلامی در دنیای خارج محقق شد، سالها قبل و در شروع نهضت و در اوان جوانی ایشان در وجودشان محقق شده بود.
کتاب شرح دعای سحر در همان سالی تألیف شدهاست که مرحوم شاهآبادی به قم آمدند و نوشتن این کتاب در اولین سال آشنایی امام با ایشان نشان میدهد که امام قبل از آیتالله شاهآبادی فلسفه و عرفان خوانده بودند و استاد دیده بودند.
انگيزهى تأليف شرح دعای سحر
حضرت امام(ره) غرض از تدوين كتاب را چنين بيان مىدارند: «...از آنجايى كه يكى از بزرگترين نعمتها بر بندگان و رحمت گسترده در ميان اهل شهرها، دعاهايى است كه از گنجينههاى وحى و شريعت و حاملان دانش و حكمت نقل شده.
زيرا همين دعاهاست كه رابطهى معنوى ميان خالق و مخلوق و رشتهى پيوند ميان عاشق و معشوق است، و وسيلهاى است براى درآمدن به اندرون قلعهى محكم، و چنگ زدن به آن دستاويز استوار و ريسمان پرتوان...پس خواستم كه آن را از بعضى جهات به مقدار آمادگى خويش، با توانى اندك و آگاهى ناچيزى كه دارم شرح كنم.»
اسم اعظم خدا در این دعاست
دعای سحر یا به بیان امام خمینی در شرح دعای سحر « دعای مباهله » از ادعیه ایست که از امام محمد باقر علیه السلام نقل شدهاست.
سیدبن طاووس در کتاب اقبال پس از نقل این دعا از قول امام باقر علیه السلام روایتی به این مضمون نقل مینماید:
اگر مردم عظمت این دعا در نزد خدا و سرعت استجابت این دعا برای کسی که آن را میخواند برای بدست آوردن آن بر روی همدیگر شمشیر می کشیدند!
و در روایت دیگری از قول ایشان نیز اینچنین نقل میکند:
اگر سوگند یاد کنم که اسم اعظم خدا در این دعاست، سوگندم درست است. پس هرگاه دعا کردید در دعا کوشش کنید که این دعا از علوم پنهانی است. پس آن را پنهان کنید مگر از اهلش. منافقین و تکذیبکنندگان و انکارکنندگان از اهل این دعا نیستند و این دعا دعای مباهله است؛ میگویی: اللهم إنی اسئلک من بهائک بأبهاه....
کتابی برای آشنایان به فلسفه و عرفان
این اثر به زبان عربی نوشته شده است و مباحث مطرح شده در آن به گونه ایست که آشنایان با اصطلاحات فلسفه و عرفان میتوانند از آن استفاده کنند.
ترجمه این کتاب به همراه شرح مختصر برخی از مباحث مطرح در کتاب پس از انقلاب اسلامی توسط سید احمد فهری از شاگردان امام(ره) صورت پذیرفتهاست.
حضرت امام(ره) در این کتاب از اسرارالصلاة حاج میرزا جواد ملکی و تعلیقه آقا محمدرضا قمشه ای بر شرح فصوص قیصری و شرح اسماء حاجی سبزواری و فتوحات محیی الدین و تأویلات عبدالرزاق کاشی و شرح قیصری بر فصوص و شرح مفتاحالغیب فناری و قبسات میرداماد و اسفار ملاصدرا و برخی کتب فیض و نیز کتاب الهیئة والاسلام مرحوم سید هبة الله شهرستانی یاد و مطلب نقل می کند که این آخری نشان میدهد که امام کتابهای جدید را هم میخواندند.
ساختار كتاب
كتاب شرح دعای سحر بر محور فصلبندى و ابواب خاصى تنظیم نشده است بلكه بر اساس جملات دعاى سحر تدوين يافته، و در ذيل هر يك از 22 فقرهاى كه نامهاى خداوند بيان شده است شرحى پيرامون آن جملات به نگارش در آمده است مثلا در ذیل فقره اول دعا سرفصلهای زیر آمده است:
« اللهم إني أسألك من بهائك بأبهاه... »
- جامعيت انسان همهى عوالم را
- سر ابتداء به «اللهم» در أدعيه
- حقيقت اخلاص
- طريقهى سلوك شيخ الأنبياء
- فرق ميان بهاء و جمال
- فرق ميان صفت جلال و جمال
همانگونه که قبلا هم اشاره شد، انديشههاى امام(ره) در كتاب مزبور شامل نكات عميق فلسفى و عرفانى است و به تعبیر دیگر این کتاب اثری است که مخاطب خاص دارد و خود، نيازمند تبيين و شرح اصطلاحات و مفاهيم است.
